صنعت هوانوردی که در حال سپری کردن دوران نقاهت کرونایی خود به ‌امید بهبودی در بهار و تابستان 2022 بود، حالا با ترکش‌‌های جنگ روسیه و اوکراین روبه‌رو شده است. جنگی که باعث می‌شود این بیمار خسته و نزار، نحیف‌تر و شکننده‌تر از گذشته به‌نظر آید؛ چراکه علاوه بر تحریم‌های هوایی متقابل روسیه و کشورهای اروپایی و آمریکایی، عواملی مانند تحریم نفت روسیه از جانب آمریکا، افزایش نرخ سوخت هواپیما، افزایش قیمت بلیت، محدودیت مسیرهای هوایی، افزایش ساعت پرواز، اختلال در بار هوایی و… نیز مانند ریسمانی به دور بال‌های این صنعت می‌پیچد؛ تا جایی که پیش‌بینی شده که این تحریم‌های هوایی پروازهای مستقیم را برای رسیدن به بسیاری از مقاصد آسیا با مشکل روبه‌رو کند.

به گزارش ماهنامه ترابران، در حالی که صنعت هوانوردی پس از دو سال رکود، چشم امید به بهار و تابستان سال ۲۰۲۲ و بازگشایی مسیرهای هوایی دوخته‌ است، جهانیان ناباورانه نظاره‌گر تهاجم روسیه به اوکراین هستند که آثار سلبی متعددی بر صنعت هوانوردی خواهد داشت.

با تحریم ذخایر نفت روسیه توسط آمریکا و اتحادیه اروپا، قیمت نفت و سوخت هواپیماها در عرصه جهانی رو به افزایش گذاشت و این جهش قیمت حتی زودتر از هرگونه احساس بحران یا کمبود در عرصه جهانی نسبت به نفت نمایان شد. افزایش نرخ سوخت که در شرکت‌های هواپیمایی بالاترین هزینه‌های مربوط به عملیات را به خود اختصاص داده است، پس از سال‌های رکود ناشی از کرونا می‌تواند تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌های هواپیمایی را با بحران‌های جدی مواجه سازد؛ زیرا به‌معنای افزایش بهای تمام‌شده سفر هوایی یا به تاخیر افتادن زمان رسیدن شرکت‌های هواپیمایی به مرحله بازیابی اقتصادی و جبران ضررهای متراکم در دوران پساکرونا است.

سفرهای هوایی گردشگران و بازآفرینی گردشگری در سطح بین‌المللی کاملا به نرخ‌های مناسب این سفرها وابسته است و افزایش قیمت بلیت هواپیماها در شرایط کنونی که شرکت‌های هواپیمایی دوران بحرانی کرونا را پشت سر می‌گذارند، نمی‌تواند استراتژی قابل قبولی از منظر بازاریابی سفرهای هوایی تلقی شود؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت که شرکت‌های هواپیمایی تابستان بسیار سختی را پیش رو داشته باشند.

بستن آسمان روسیه به‌روی 37 کشور

در ماه گذشته، تعدادی از کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا ورود شرکت‌های هواپیمایی روسی را به آسمان خودشان ممنوع کردند. در اقدامی متقابل روسیه نیز آسمان خود را به روی شرکت‌های هواپیمایی ۳۷ کشور بسته اعلام کرد.

بسته شدن فضای کشورهای اوکراین، بلاروس، روسیه و مخاطره‌آمیز اعلام شدن آسمان تعداد دیگری از کشورهای منطقه موجب شده است که شرکت‌های هواپیمایی تعدادی از پروازهای غرب به شرق خود را لغو یا از مسیرهای طولانی‌تری برای انجام پروازهای بین‌قاره‌ای استفاده کنند.

با طولانی‌تر شدن مسیرها و افزایش قیمت سوخت در روزهای اخیر، موضوع ادامه پروازها به‌ویژه برای کشورهای اروپایی به یکی از چالش‌های جدی تبدیل شده است.

شرکت‌های هواپیمایی برای پرواز از ایالات متحده به سمت آسیا معمولا از مسیرهای قطبی به سمت آسمان روسیه و سپس به‌سوی چین، ژاپن و سنگاپور پرواز می‌کنند. شرکت‌های اروپایی نیز معمولا از آسمان روسیه برای پرواز به‌سمت استرالیا بهره می‌گیرند. شرکت‌های منطقه خاورمیانه هم عمدتا برای پرواز به‌سمت مقاصد متعدد خود در ایالات متحده از فضای روسیه استفاده می‌کنند.

شرکت هواپیمایی کانتاس استرالیا نیز با وجود اینکه از جانب روسیه تحریم نشده، اما تصمیم گرفته مسیرهای پروازی خود را بر فراز روسیه به‌سمت بریتانیا تغییر دهد.

بعد از تحریم‌های اعمال شده از جانب روسیه، مسافت پروازی که شرکت‌های آمریکایی و اروپایی باید برای دسترسی به آسیا طی کنند، بیش از ۳ ساعت افزایش یافته است. شرکت‌های هواپیمایی روس نیز علاوه بر اینکه از پرواز به آمریکای شمالی و اروپا محروم شده‌اند، برای دسترسی به مقاصد خود در آمریکای لاتین و مرکزی ناچارند مسیرهای طولانی‌تری را طی کنند.

شرکت هواپیمایی فین‌‌ایر (ایرلاین ملی فنلاند) اعلام کرده است که شبکه آسیایی گسترده‌اش با ممنوعیت حریم هوایی متوقف خواهد شد. این یک ضرر بزرگ برای فین‌ایر خواهد بود که در سال‌های اخیر شبکه بزرگی از شهرها (هفت شهر در چین) را برای پرواز مستقیم به سراسر اروپا تدارک دیده بود.

ویرجین آتلانتیک نیز یک مسیر خود را پس از ممنوعیت روسیه متوقف کرده است، در حالی که بریتیش ایرویز در حال تغییر مسیر پروازهای محدود خود برای ادامه خدمات است.

همچنین شرکت هواپیمایی اوکراین و شرکت هواپیمایی اسکای‌آپ اوکراین در حال حاضر زمین‌گیر هستند. در حالی که به تازگی، برنامه‌های تابستانی 2022 خود را اعلام کرده بودند که شامل از سرگیری پروازها به نیویورک و تورنتو بود. این در حالی است که فرودگاه بین‌المللی بوری اسپیل اوکراین که به شهر کیف خدمات می‌دهد، در بین 30 فرودگاه برتر اروپا در سال 2021 قرار داشت و ظرفیتی برابر با بروکسل، کپنهاگ، میلان و اسلو داشت.

بار هوایی دیرتر و گران‌تر به مقصد می‌رسد

در حال حاضر، سالانه کالاهایی با ارزش بالغ‌بر ۶ تریلیون دلار از طریق حمل‌ونقل هوایی در جهان جابه‌جا می‌شوند که این میزان حدود ۳۵ درصد تجارت جهانی کالا را به خود اختصاص می‌دهد. با بسته شدن فضای روسیه به روی شرکت‌های هواپیمایی ۳۷ کشور از جمله ۲۷ عضو اتحادیه اروپا و کانادا، حمل‌ونقل هوایی بار که در دوران شیوع کرونا به یکی از کسب‌وکارها و منابع درآمد قابل‌توجه شرکت‌های هواپیمایی تبدیل شده بود، دچار چالش‌های جدی خواهد شد.

عدم امکان پرواز برفراز روسیه، لغو یا تغییر مسیر پروازهای باری بین آمریکای شمالی و اروپا از یک طرف و آسیا- اقیانوسیه و خاورمیانه از طرف دیگر علاوه بر معطلی کالاها، افزایش زمان پرواز و میزان سوخت مورد نیاز هواپیماها که اخیرا به‌صورت قابل توجهی با بالاگرفتن تنش‌های بین‌المللی شاهد رشد در قیمت‌ها بوده است، موجب خواهد شد که شرکت‌های هواپیمایی ناگزیر باشند به‌خاطر طی مسافت بیشتر، سوخت بیشتری حمل کنند و از میزان محموله‌های خود بکاهند.

همین امر موجب خواهد شد که هزینه‌های جابه‌جایی کالا برای مصرف‌کنندگان نهایی افزایش چشمگیری داشته باشد.

عمدتا بازار صنایع و محصولات الکترونیک، بازار خودرو (به‌دلیل وابستگی به قطعات تولیدی در آسیا)، بازار موادغذایی فراوری‌شده و همچنین دارو و لوازم پزشکی مهم‌ترین بازارهایی هستند که تحت تاثیر محدودیت جابه‌جایی بار هوایی قرار می‌گیرند.

براساس آمار و گزارش‌های یاتا بین ۲۲ تا ۲۵ درصد میزان بارهوایی جابه‌جا شده در عرصه جهانی ناگزیر از روی آسمان روسیه عبور می‌کرد که در دوران بحران و تنش موجود، شرکت‌های هواپیمایی مجبور خواهند بود از مسیرهای جایگزین استفاده کنند.

تیتانیوم یکی از فلزات بسیار مهمی است که در صنعت هواپیماسازی و ساخت موتور هواپیماهای نظامی و غیرنظامی به‌صورت گسترده از آن استفاده می‌شود. روسیه یکی از صادرکنندگان بزرگ این فلز استراتژیک است و استمرار تحریم‌ها علیه روسیه، چنانچه موجب قطع صادرات تیتانیوم به اتحادیه اروپا و آمریکا شود، شرکت‌های سازنده هواپیما را با مشکلات جدی در خطوط تولید هواپیماها و موتورهای آن مواجه می‌کند؛ در نتیجه سفارش‌های شرکت‌های هواپیمایی نزد شرکت‌های سازنده ازجمله بوئینگ، ایرباس و امبرائر با تاخیر در تحویل روبه‌رو خواهد شد.

ردپای روسیه در اتحادهای جهانی

دو اتحاد استراتژیک بزرگ (Airline Alliance) از مجموع سه اتحاد استراتژیک و تجاری در عرصه جهانی یعنی sky team و one world شرکت‌های هواپیمایی روس را در خود جای داده‌اند. اتحاد sky team که توسط شرکت‌های هواپیمایی دلتا و ایرفرانس/ کی‌ال‌ام ایجاد شده است، شرکت ایرفلوت را به‌عنوان شریک تجاری استراتژیک خود پذیرفته و اتحاد one world نیز که توسط امریکن‌ایرلاینز و بریتیش‌ایرویز رهبری می‌شود، شرکت روسی JSC Siberia را در لیست شرکای استراتژیک خود دارد.

این اتحادها با توجه به تحریم‌های اعمال شده از جانب طرفین روسیه به اتحادیه اروپا و آمریکا و برعکس، ناگزیرند درباره حضور شرکت‌های روس تجدیدنظر کنند؛ بنابراین مسافرانی که بلیت‌های خود را از طریق اتحادهای فوق‌الذکر روی هریک از شرکت‌های هواپیمایی ایرفلوت و s7 خریداری کرده باشند با مشکلاتی مواجه خواهند شد، ضمن اینکه دسترسی این اتحادها به برخی از مناطق جغرافیایی به‌طور جدی محدود و امکان جابه‌جایی مسافران دچار محدودیت‌های قابل‌توجهی خواهد شد.

پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش سفرهای هوایی در عرصه داخلی و بین‌المللی بین ایالات متحده و اروپا در تابستان ۲۰۲۲ بود. با افزایش تنش بین روسیه و اتحادیه اروپا و احتمال توسعه دامنه اقدامات نظامی به مناطقی فراتر از اوکراین، گردشگران در حال بازنگری سفر به اروپا به‌ویژه کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق و همسایگان اروپایی روسیه هستند.

اگرچه احتمالا بریتانیا، فرانسه، اسپانیا و آلمان شاهد حضور گردشگران خارجی باشند، ولی توسعه دامنه جنگ می‌تواند این روند را نیز تحت تاثیر قرار دهد.