نگرانی شرکت‌های هواپیمایی خارجی و خلوت شدن آسمان ایران یکی از نخستین پیامدهای منفی افزایش تنش‌ها بین تهران و تل‌آویو و احتمال وقوع جنگ بین دو کشور، به ویژه پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل بود. توصیه آژانس ایمنی هوانوردی اروپا به شرکت‌های هواپیمایی در ورود به حریم هوایی ایران هم به خلوت شدن آسمان ایران کمک مضاعف کرد. کارشناسان معتقدند در صورت آرام شدن فضا پروازها از آسمان ایران از سرگرفته می‌شود، اما هنوز فضا همچنان غبارآلود است.
به گزارش ترابران، پس از حمله موشکی سپاه به خاک اسرائیل برخی شرکت‌های هواپیمایی، آسمان ایران را برای مدتی ترک کردند و به مسیرهای جایگزین روی آوردند. به عنوان مثال، شرکت هواپیمایی «لوفت‌هانزا» که بزرگ‌ترین شرکت هواپیمایی آلمان تعلیق پروازهای خود به مقصد و از مبدأ تهران را تا روز پنجشنبه ۳۰ فروردین تمدید و اعلام کرد که این شرکت در این مدت از حریم هوایی ایران نیز استفاده نخواهد کرد. این شرکت بار دیگر، پنجشنبه تعلیق پروازهای خود را تا آخر ۳۰ آوریل برابر با ۱۱ اردیبهشت تمدید کرد.
فرار شرکت‌های هواپیمایی و خلوت شدن آسمان ایران مسبوق به سابقه است و نخستین بار نیست که اتفاق می‌افتد. پس از سرنگونی هواپیمایی اوکراینی توسط پدافند هوایی سپاه، آژانس امنیت هوایی اتحادیه اروپا به ایرلاین‌های اروپایی هشدار داد از پرواز بر فراز آسمان ایران خودداری کنند.
این هشدار موجب شد که شمار پروازهای عبوری از آسمان ایران کاهش یابد. برخی از شرکت‌های هواپیمایی نیز با وجود متحمل شدن هزینه سوخت بیشتر برای رسیدن به مقصد آسمان ایران را دور زدند. هرچند برخی کارشناسان معتقدند این محدودیت‌ها موقتی است و به محض آرام شدن فضا پروازها از آسمان ایران از سرگرفته می‌شود.
در همین زمینه، محمدسعید شرفی، کارشناس حقوق هوایی و روابط بین‌الملل لغو پرواز شرکت‌های هواپیمایی از آسمان ایران را موقتی ارزیابی کرد و به ترابران گفت: «بر اساس مقررات ایکائو؛ سازمان هواپیمایی، بخش‌های نظامی و امنیتی و همچنین اطلاعاتی و وزارت امور خارجه کشورها در هر منطقه‌ای که مخاصمات مسلحانه وجود داشته باشد، آنالیز ریسک می‌کنند که عبور از آسمان آن منطقه چقدر ریسک دارد. پس از این آنالیز سازمان هواپیمایی کشوری اطلاعیه صادر می‌کند و بر اساس آن، یا پرواز از آن آسمان را لغو می‌کند یا می‌گوید عبور از آسمان آن کشور چقدر ریسک دارد و این اختیار را به شرکت‌های هواپیمایی می‌دهد که ریسک آن را محاسبه و آنالیز کنند و بر اساس آن برای عبور تصمیم بگیرند.»
او با اشاره به افزایش تنش‌ها بین ایران و اسرائیل و احتمال درگیری بیشتر دو کشور گفت: «در چند روز اخیر و در روزی که ایران علیه اسرائیل عملیات نظامی انجام داد قبل از اینکه آسمان ایران بسته شود، آسمان اردن، سوریه و عراق هم از سوی شرکت‌های هواپیمایی و هم خود کشورها بسته شد؛ بنابراین قبل از اینکه آسمان ایران بسته شود این اتفاق افتاده بود.»
برای بازگشت ایرلاین‌ها به آسمان ایران نگران نباشیم
شرفی با تاکید بر اینکه همه اینها موقت است، اضافه کرد: «اگر شرکت‌های هواپیمایی با ریسک‌آنالیزهایی که سریع و به فاصله زمانی کم و با دقت انجام می‌دهند به این نتیجه برسند که ریسکی برای پرواز وجود ندارد، به سرعت پروازهایشان از فراز آسمان ایران را شروع می‌کنند؛ اعم از اینکه می‌خواهند عبور کنند یا در فرودگاه ایران نشست و برخاست انجام دهند. بنابراین از این بابت که عدم عبور از آسمان ایران طولانی‌مدت باشد نگرانی وجود ندارد. به عبارتی این نگرانی وجود ندارد که شرکت‌های هواپیمایی به آسمان ایران بازنگردند.»
او با یادآوری اینکه این اتفاق نخستین تجربه ما نیست، خاطرنشان کرد: «در سال ۲۰۱۵، آمریکا هشدار امنیتی داد که خلبانان آمریکایی از آسمان ایران عبور نکنند. این هشدار امنیتی برای زمانی بود که خبر خاصی نبود. زمانی که سپاه گلوبال هاوک را در خلیج‌فارس مورد هدف قرار داد سطح این هشدار بالا رفت و چند کشور مانند ایتالیا و سنگاپور هم این هشدار را دادند. بعد از مدتی این وضعیت فروکش کرد. بعد از ماجرای حادثه هواپیمای اوکراینی شرکت‌های هواپیمایی از جمله لوفت‌هانزا پروازشان را کم یا متوقف کردند چون استانداردهای خود را داشتند.»
ازسرگیری پروازها به شرط آرام شدن فضا
این کارشناس حقوق هوایی و روابط بین‌الملل تاکید کرد: «نگاه شرکت‌های هواپیمایی که نگاه اقتصادی همراه با نگرانی‌های امنیتی است کاملاً منعطف است. رصد آنها ساعتی است و این‌گونه نیست که به خاطر اتفاقی که الان افتاده بروند و ۶ ماه دیگر بازگردند. تا وقتی این تهدیدها هست و فضا غبارآلود است امکان دارد تنش‌ها بر وضعیت عبور هواپیمای شرکت‌های خارجی از آسمان ایران تاثیر منفی اما موقت داشته باشد اما به محض اینکه فضا آرام شود شاهد از سرگیری پروازها هستیم.»
شرفی در همین حال یادآور شد: «فقط فراموش نکنیم همه شرکت‌های هواپیمایی برای ریسک آنالیز از سازمان هواپیمایی کشورهای خود اطلاعات دریافت می‌کنند. همچنین این اطلاعات از منابع اطلاعاتی و امنیتی و وزارت خارجه نیز در اختیار آنها قرار می‌گیرد. اطلاعاتی که ممکن است در اختیار ما نباشد و آنان بر مبنی همان اطلاعات تصمیم می‌گیرند.»
او توضیح داد: «شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی یک محلی دارند به نام OCC یا مرکز کنترل عملیات که در آنجا تصمیم می‌گیرند کدام پرواز متوقف شود یا کدام انجام شود. در این محل صفحه‌های بزرگی وجود دارد که برخی از آنها وضعیت آب‌وهوا، برخی عملیات نظامی و برخی روی شبکه‌های خبری تنظیم شده و افراد حاضر در آنجا مدام شبکه‌های خبری را بررسی می‌کنند؛ زیرا یکی از منابع اطلاعاتی آنان علاوه بر منابع اطلاعاتی کشورشان شبکه‌های خبری است.»
شرفی با بیان اینکه در منازعات مسلحانه هم وضع همین‌گونه است، افزود: «یعنی گفت‌وگوهای رسانه‌ای در سطح بین‌المللی اثر خود را بر تصمیم شرکت‌های هواپیمایی می‌گذارد مگر اینکه شرکت‌های هواپیمایی به اطلاعات دقیق‌تری از طرف سیستم‌های امنیتی یا وزارت امور خارجه دسترسی داشته باشند و آن زمان تصمیم می‌گیرند.»
تاثیرگذاری رسانه‌ها روی ذهنیت و روان مسافران هوایی
او تاکید کرد: «اما باید به این نکته مهم هم توجه داشت که موضوعات رسانه‌ای اثر قابل توجهی روی روان مسافران دارد؛ یعنی اگر مسافری متوجه شود که با هواپیمایی پرواز می‌کند که از آسمان ایران عبور خواهد کرد، ممکن است شرکت دیگری را برای پرواز انتخاب کند. آن موقع موضوع به صرفه نبودن روی تصمیم شرکت هواپیمایی برای عبور از آسمان یک منطقه تاثیر می‌گذارد. به عبارتی زمانی شرکت هواپیمایی می‌داند اتفاقی در آسمان ایران نمی‌افتد اما چون مسافر بلیت نمی‌خرد، بنابراین ممکن است در تصمیمش تجدیدنظر کند.»
تاثیر توصیه آژانس ایمنی هوانوردی در خلوت شدن آسمان ایران
شرفی در ادامه به توصیه آژانس ایمنی هوانوردی اروپا اشاره کرد و گفت: «توصیه آژانس ایمنی هوانوردی اروپا به شرکت‌های هواپیمایی در ورود به حریم هوایی ایران به معنای این است که این شرکت‌ها برای عبور از آسمان ایران حتماً ریسک آنالیز انجام دهند. مقررات آژانس ایمنی اتحادیه اروپا برای همه شرکت‌های هواپیمایی است و این یک تذکر است که مطمئناً در تصمیم آنها و خلوت شدن آسمان ایران بی‌تاثیر نیست.»
این کارشناس حقوق هوایی و روابط بین‌الملل گفت: «همان‌گونه که وقتی کشوری به اتباعش هشدار می‌دهد که فعلاً به فلان کشور سفر نکنند یا خاک آن کشور را ترک کنند؛ شرکت‌های هواپیمایی هم هشدار دریافت کرده‌اند که برای انتخاب آسمان ایران برای عبور هواپیماهایشان حتماً آنالیز ریسک داشته باشند. در نهایت چنین شرایطی می‌تواند بر میزان ترافیک هوایی ایران تاثیرگذار باشد.»
