استارت‌آپ‌ها و سکوهای مجازی در ایران هر روز دچار چالش جدیدی شده و به جای فرش قرمز، برایشان دام جدیدی پهن می‌شود. همچنان‌که اخیراً حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان‌، اظهارات جنجالی خود مبنی‌بر مصادره پلتفرم‌های داخلی «قانون‌گریز» را تکرار کرده و حتی تلویحاً آنان را جاسوس دانسته و با همین فرمان و چراغ سبز، وزارت صمت نیز در نامه‌ای به اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی خواستار تعلیق فعالیت و نماد پلتفرم‌های دیوار و شیپور شده است. حال در این گیرودار، مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران، گامی قابل تقدیر در جهت حمایت از ایده‌های نوآورانه و حرکت‌های فناورانه برداشت و رویداد جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌های حوزه جابه‌جایی و لجستیک را با حضور 20 تیم ارائه‌دهنده و 35 سرمایه‌گذار در ساختمان امین‌الضرب اتاق تهران برگزار کرد که حضور پرشور استارت‌آپ‌ها در این رویداد می‌تواند نویدبخش بهبود وضعیت ناکارآمد در حوزه جابه‌جایی و لجستیک در ایران باشد.

روز پایانی رویداد تیک‌آف 1402 (از سلسله رویدادهای پیوند) با محوریت جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌ها در حوزه جابه‌جایی و لجستیک (Mobility & Logistics) با همت مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران و همراهی صندوق پژوهش و فناوری وستا، سی و یکم مردادماه، در ساختمان امین‌الضرب اتاق تهران برگزار شد.

به گزارش ترابران، در این رویداد، سحر بنکدارپور، رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران، ضمن اشاره به فعالیت‌های این مرکز گفت: «در پی تغییراتی که در دهه‌های اخیر در اکوسیستم نوآوری کشور اتفاق افتاد، اتاق بازرگانی تهران با هدف همسویی با فضای نوآوری حاکم بر کشور اقدام به تاسیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال کرد.»

او افزود: «به‌همرسانی عرضه و تقاضای فناوری و نفوذ نوآوری در دل کسب‌وکارهای سنتی و صنایع بزرگ که از اهداف تاسیس این کمیسیون بود نیاز به نقشه‌راهی داشت که برای تحقق آن مرکز نوآوری و تحول دیجیتال تهران تاسیس شد.»

بنکدارپور در ادامه، ضمن اشاره به سرفصل‌های تعریف شده در مرکز نوآوری و تحول دیجیتال برای تحقق اهداف مذکور به سرفصلی تحت عنوان «یک‌سوسازی نیازهای بازار و تحقیقات علمی» اشاره کرده و گفت: «با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در اتاق تهران و در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تیم‌های فناورپایه دارای سطح تکنولوژی پیشرفته، اقدام به برگزاری سلسله رویدادهای پیوند با محوریت تبادل فناوری و جذب سرمایه کرده‌ایم.»

بنکدارپور با اشاره به رویدادهایی که پیش از این توسط مرکز نوآوری و تحول دیجیتال برگزار شد، از برپایی رویدادهایی در حوزه‌های معدن و پتروشیمی نام برد و با تاکید بر اینکه برای برگزاری این رویداد و سایر رویدادها تاکنون هیچ هزینه‌ای از هیچ مجموعه و نهادی دریافت نشده، افزود: «تمامی رویدادهایی که با اهتمام مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران انجام می‌گیرد، با حمایت‌های مادی و معنوی اتاق بازرگانی تهران برگزار می‌شود.»

رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران پیرامون روال رویداد گفت: «این رویداد از تاریخ 20 فروردین ماه کلید خورد و نخستین فراخوان در تاریخ 25 اردیبهشت در سایت اتاق تهران منتشر شد. در پی این فراخوان حدود 90 تیم و 35 سرمایه‌گذار جهت حضور ثبت‌نام کردند و از میان 90 تیم ثبت‌نامی، طی غربالگری که صورت گرفت 20 تیم برگزیده شدند که در تاریخ 10 مرداد جلسه Mentoring با حضور مشاوران و اساتید برجسته اکوسیستم نوآوری برگزار شد و بر اساس شاخص‌هایی که مد نظر قرار گرفته بود، 9 تیم جهت ارائه در روز نهایی انتخاب شدند.» او توضیح داد: «این تصمیم به دلیل محدودیت‌های زمانی گرفته شد وگرنه هر 20 تیم، تیم‌های توانمند و مستعدی هستند. از این رو، برای اینکه سرمایه‌گذاران به اطلاعات هر 20 تیم دسترسی داشته باشند کتابچه‌ای از آنها تهیه شده که برای آشنایی بیشتر با طرح‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران قرار خواهد گرفت. ضمن اینکه، امروز پایان کار این رویداد نیست و مرکز نوآوری و تحول دیجیتال در فرآیند جذب سرمایه همچنان همراه تیم‌ها و سرمایه‌گذاران خواهد بود.»

بنکدارپور خاطرنشان کرد: «در رویدادهای پیشین بیشتر به مقوله فناوری توجه داشتیم، اما در این رویداد از سمت فناوری به سمت بازار حرکت کردیم. به قول آقای دکتر داریوش روزبهانه «در قلب لجستیک جهان، انبار خوابیده» و این بزرگ‌ترین ارزش است و چنانچه کسی بتواند در این حوزه نوآوری داشته باشد شاخص خواهد شد. دسترسی به بازارهای بزرگ از طریق اصلاح روش‌های لجستیک شکل خواهد گرفت و برای بنگاه‌ها و واحدهای تولیدی هم روش‌های لجستیک بهینه جذاب است.»

او افزود: «با این حال، وضعیت زیرساختی کشور در حوزه لجستیک مطلوب نیست و برای رفع این مشکل و زنجیره تامین و بهبود لجستیک اقدام به برگزاری این رویداد کردیم تا گامی هرچند کوچک برای بهبود این حوزه بزرگ برداریم.»

گستره پهناور حوزه لجستیک

در ادامه، مدیرعامل صندوق پژوهش و نوآوری وستا درباره جابه‌جایی و لجستیک و اهمیت توجه به این حوزه گفت: «این حوزه می‌تواند اقیانوس آبی باشد برای استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاران کشور که روی آن فعالیت می‌کنند. Mobility & Logistics یک واحد درسی دانشگاهی است که با همین اصطلاح در برخی دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شود.»

امیر قدیری تصریح کرد: «من معتقدم در این حوزه، فضای خوبی برای فعالیت استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاران وجود دارد. البته ممکن است فکر کنید با توجه به حضور برندهای موفق و معتبری مانند اسنپ‌، تپسی، الوپیک، دیجی‌کالا، میاره و… این حوزه اشباع شده، اما واقعیت‌هایی وجود دارد که با استناد به آنها ادعا می‌کنم این‌گونه نیست و این عرصه جای رشد فوق‌العاده‌ای دارد و استارت‌آپ‌های بسیاری می‌توانند در زنجیره ارزش Mobility & Logistics فعالیت کنند و سرمایه‌گذاران هم می‌توانند در کنار آنها باشند.»

قدیری با اشاره به اینکه براساس گزارش مکینزی، از سال 2014 تا 2021، به‌طور متوسط شاهد 70 درصد رشد سالانه سرمایه‌گذاری در بخش لجستیک جهانی بوده‌ایم، یادآور شد: «حتی شیوع ویروس کرونا و مشکلات مرتبط با این بحران، سرمایه‌گذاری در این حوزه را تقویت کرد، زیرا اهمیت حوزه لجستیک با همه‌گیری کووید 19 و گسترش فعالیت‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین نمود بیشتری یافت؛ به‌طوری که در سال 2021 نسبت به سال 2020 حدود 95 درصد رشد سرمایه‌گذاری داشتیم، یعنی ظرف یک سال سرمایه‌گذاری در حوزه لجستیک تقریباً دو برابر شد و به این ترتیب کسب‌وکارهای بزرگی مانند آمازون و علی‌بابا که خود از سردمداران مجموعه فروشگاه‌های آنلاین بوده و هستند، در این دوره با افزایش بیش از حد انتظارات مشتریان خود مواجه و مجبور به بازبینی واحدهای بسیاری از جمله بخش لجستیکی خود شدند.»

او با بیان اینکه براساس گزارش سایت Mobility Innovators، حدود 27.5 میلیارد دلار در سال 2021 در حوزه لجستیک سرمایه‌گذاری شده و روند آن کامل افزایشی بوده است، توضیح داد: «مثلاً شرکت Project 44 یکی از استارت‌آپ‌های برتر دنیا در حوزه لجستیک، 202 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده که ارزش‌گذاری آن 1.2میلیارد دلار بوده و در واقع به یونیکورن این عرصه (کسب‌وکاری که بیش از یک میلیارد دلار ارزش داشته باشد) تبدیل شده است. عدد 202 میلیون دلار یعنی فقط در یک شرکت لجستیکی 10 هزار و 500 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شده است!»

قدیری با تاکید بر افزایش اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه لجستیک در کشورهای همسایه در سال‌های اخیر افزود: «بر اساس گزارش وامدا (wamda.com) که پلتفرمی از برنامه‌ها و شبکه‌هایی است که هدف آن کمک به تسریع در فعالیت اکوسیستم‌های کارآفرینی در سراسر منطقه منا (Midel East and North Africa) است. حوزه جابه‌جایی و لجستیک در این منطقه یعنی خاورمیانه و شمال آفریقا در سال 2022، میزان بالایی از سرمایه‌گذاری جسورانه را جذب کرده و استارت‌آپ‌های فعال در هر یک از دو حوزه جابه‌جایی و لجستیک، به‌ترتیب بالغ بر 66 میلیون دلار (به‌وسیله 30 استارت‌آپ) و 362 میلیون دلار (به‌وسیله 50 استارت‌آپ) جذب سرمایه داشته‌اند که این امر باعث شده این دو حوزه در مجموع در این سال، به میزان 428 میلیون دلار سرمایه جسورانه جذب کند و بعد از حوزه خدمات بانکی و مالی یا فین‌تک (Financial technology)، رتبه دوم در این منطقه را کسب کرده‌اند.»

او افزود: «کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند امارات و عربستان همچون موارد دیگر توسعه. در زمینه سرمایه‌گذاری در حوزه لجستیک هم آمارهای بسیار خوبی دارند، اما جالب این است که کشوری مانند مصر هم که از نظر اقتصادی وضعیت خوبی ندارد، در سال گذشته، 800 میلیون دلار در حوزه لجستیک سرمایه‌گذاری کرده است.»

قدیری با اشاره به گزارشی قدیمی اما قابل‌توجه در سال 2015، درباره مزایای هوشمندسازی در حوزه جابه‌جایی و لجستیک تا سال 2030 از سه جنبه محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی، گفت: «لجستیک و جابه‌جایی هوشمند در حوزه محیط‌زیست 723 میلیارد لیتر صرفه‌جویی سوخت به‌همراه دارد، در حوزه اقتصادی موجب صرفه‌جویی سوخت به میزان 1.5 میلیون دلار می‌شود و در حوزه اجتماعی، در کاهش 42.2 میلیارد ساعت در ترافیک تاثیرگذار است؛ این در حالی است که براساس گزارش بانک جهانی در ماه مارس 2023، شاخص عملکرد لجستیک ایران 2.2 بوده که نشان می‌دهد چه ظرفیت‌های نهفته‌ای برای استارت‌آپ‌ها در زمینه درآمدزایی‌، توسعه و افزایش بهره‌وری وجود دارد.»

او ضمن ارائه آماری از حجم جذب سرمایه در حوزه لجستیک در دنیا و منطقه گفت: «این حوزه در سراسر دنیا در حال گسترش است و به همین دلیل است که معتقدیم استارت‌آپ‌ها و تیم‌ها می‌توانند در این حوزه رشد و توسعه داشته باشند.»

حجم سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در منطقه خاورمیانه

نگاهی به فعالیت استارت‌آپ‌های کشورهای عربی در همسایگی ایران و حتی در آفریقا، موید اهمیت هشدارهای مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری وستا است. در سال‌های اخیر استارت‌آپ‌های منطقه منا شاهد افزایش چشمگیر جذب سرمایه‌گذاری خطرپذیر خارجی و داخلی بوده‌اند، به‌طوری که استارت‌آپ‌های این منطقه توانستند در سه ماهه ابتدای سال 2023، با افزایش ۱۷ درصدی نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته میلادی، بیش از 1.1 میلیارد دلار سرمایه جذب کنند و حتی در یک مورد استارت‌آپ‌ MNT halan (یک شرکت خدمات پرداخت و اعتبار خرد) از مصر با جذب سرمایه ۲۶۰ میلیون دلاری توانست به ارزش یک میلیارد دلاری برسد و به باشگاه یونیکورن‌های جهان بپیوندد. MNT Halan قبلاً اعلام کرده بود که بیش از پنج میلیون مشتری در مصر دارد که 5.3 میلیون نفر از خدمات مالی و 2 میلیون نفر هم به‌عنوان وام‌گیرنده از آن استفاده می‌کنند. گفته می‌شود این استارت‌آپ ماهانه حدود 1.3 میلیون مشترک فعال دارد.

میزان سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در سال گذشته در منطقه خاورمیانه نشان می‌دهد که دو کشور ترکیه و امارات دارای بیشترین تعداد یونیکورن و بیشترین میزان سرمایه‌گذاری استارت‌آپی در منطقه هستند. بر اساس گزارش تحقیقاتی وامدا، امارات با 1.8 میلیارد دلار و ترکیه با 1.6 میلیارد دلار بیشترین میزان سرمایه‌گذاری استارتاپی در سال ۲۰۲۲ را داشته‌اند. هر دو کشور امارات و ترکیه همچنین دارای بیشترین تعداد یونیکورن استارت‌آپی (شرکت‌هایی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار) در منطقه هستند. امارات ۴ یونیکورن و ترکیه ۶ یونیکورن دارد. حتی ارزش بعضی از استارت‌آپ‌های ترکیه از ۱۰ میلیارد دلار هم گذشته و به‌نوعی دکاکورن شده‌اند.

براساس همین گزارش، در سال گذشته در امارات ۲۵۲ سرمایه‌گذاری استارت‌آپی انجام گرفته که این میزان برای عربستان ۱۵۴ و برای مصر ۱۸۰ قرارداد است، اما در ایران به‌رغم اینکه از بسیاری از کشورهای منطقه زودتر اکوسیستم استارتاپی ایجاد شده، در طی سال‌های اخیر استارت‌آپ‌ها با افت عملکرد قابل‌توجهی مواجه شده‌اند. البته میزان سرمایه‌گذاری استارتاپی در ایران به دلیل نبود آمارها چندان مشخص نیست اما دو روایت در این زمینه حاکی از سرمایه‌گذاری بین ۲۰ تا ۵۴ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ است.

از طرف دیگر، فاصله معناداری بین ایران و کشورهای دیگر از نظر نسبت سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این زمینه با تولید ناخالص ملی وجود دارد. یک بررسی توسط Sarava Insight نشان می‌دهد میانگین میزان سرمایه‌های جذب شده در برخی از مشهورترین استارت‌آپ‌های منطقه نسبت به تولید ناخالص ملی آن کشورها 0.15 درصد است؛ یعنی عددی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار برای هر استارت‌آپ در مرحله رشد که فاصله زیادی با سرمایه‌گذاری جسورانه فعلی در ایران دارد.

آینده در گرو توسعه فناوری

در رویداد تیک‌آف 1402، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی نیز از جمله سخنرانان بود که ضمن اشاره به تعریف استارت‌آپ گفت: «استارت‌آپ به دنبال مدل کسب‌وکاری است که مقیاس‌پذیر و قابل تکرار است و تمرکز آن روی خلاقیت است.»

سیاوش ملکی‌فر با بیان اینکه تمام تیم‌هایی که در این جمع حضور پیدا کرده‌اند، قطعاً در مدل کسب‌وکار خود مزیت دارند، گفت: «استارت‌آپ‌ها اغلب دو ریسک دارند، نخست ریسک تحقیق و توسعه و دیگر ریسک تبدیل محصول به بازار، اما از آنجا که اکثر استارت‌آپ‌ها فقط نوآوری در مدل کسب‌وکار را مدنظر قرار می‌دهند، عمدتاً فقط با ریسک دوم سروکار دارند، در حالی که اکنون شکلی از استارت‌آپ‌ها به وجود آمده‌اند که فناوری را هم توسعه می‌دهند و با ریسک تحقیق و توسعه هم مواجه هستند. بنابراین، اگر این دو ریسک را کنار هم بگذاریم با چهار مدل استارت‌آپ مواجه خواهیم بود.»

ملکی‌فر ادامه داد: «گروه اول به صورت حداقلی یا هر دو ریسک مواجه هستند، استارت‌آپ‌های رگولار نسل اولی که مدل استارت‌آپ‌های بزرگ و مطرح دنیا را کپی و بومی‌سازی می‌کنند در این دسته جای می‌گیرند، مانند دیجی‌کالا، اسنپ و تپسی در روزهای اول تولد. گروه دوم، بیشتر در مدل کسب‌وکار خود نوآوری کرده و مدل‌های جدیدی ایجاد می‌کنند. گروه سوم نیز مزیتی در مدل کسب‌وکار خود ندارند و تنها روی توسعه فناوری تمرکز کرده‌اند که با ریسک فنی مواجهند.

او تاکید کرد: «اما آینده و حاشیه سود متعلق به گروه چهارم استارت‌آپ‌هاست که Deep tec یا ژرف‌فن هستند و با هر دو ریسک آن هم در حد اعلای خود مواجه می‌شوند؛ چراکه هرکس ریسک بیشتری را بپذیرد، حاشیه سود بیشتری هم برمی‌دارد. ویژگی‌های رایج این گروه از استارت‌آپ‌ها مبتنی‌بر تحقیق و توسعه بوده و دارای برخی شاخص‌های مشترک هستند.»

بنا به گفته ملکی‌فر اغلب این استارت‌آپ‌ها صاحب پروانه ثبت اختراع بوده و چندرشته‌ای محسوب می‌شوند، به این معنا که رشته‌ها را به هم گره زده‌اند. بیش از 70 درصد آنها صاحب محصول فیزیکی هستند، برخلاف استارت‌آپ‌های نسل اول مانند جاباما که دو طرف را به هم وصل می‌کنند. حاشیه سود این نوع شرکت‌ها فوق‌العاده است و آینده متعلق به این استارت‌آپ‌هاست.»

او با اشاره به اینکه اغلب تیم‌هایی که در این رویداد حضور دارند. قطعاً هر دو ریسک را به هم پیوند زده‌اند، خاطرنشان کرد: «مراقب باشید! چراکه، در بلندمدت برد با کسانی است که در کنار مدل کسب‌وکاری خود، فناوری را هم توسعه می‌دهند. نمی‌شود به‌تنهایی به مزیت مدل کسب‌وکاری دل بست، چون توسعه فناوری قطعاً ارزش‌هایی را به کسب‌وکارها اضافه می‌کند.» ملکی‌فر با بیان اینکه تفاوت شرکت‌های دانش‌بنیان با استارت‌آپ‌ها این است که خلاقیتی در مدل کسب‌وکار ندارند و فقط از طریق فناوری رشد می‌کنند، افزود: «سرنوشت استارت‌آپ‌های فعال در کشور و تمرکز آنها بر هوش مصنوعی نشانگر آن است که گردش به سمت فناوری وجود دارد و تحولات آینده نشان خواهد داد که آینده از آن فناورپایه‌هاست.»

او در پایان تاکید کرد: «در ایران سروصدای استارت‌آپ‌های رگولار و نسل اول اجازه نمی‌دهد که نسل چهارمی‌ها زیاد دیده شوند ولی آینده درخشانی در انتظار آنهاست و کم‌کم توجه‌ها به این سمت جلب می‌شود. همچنان که بیمه‌ها اخیراً 800 میلیارد تومان در زمینه این استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.»

در ادامه این رویداد تیم‌های منتخب در مقابل سرمایه‌گذاران و داوران به ارائه طرح خود پرداخته و به پرسش‌های مطرح شده از سوی داوران رویداد پاسخ دادند. فرزین فردیس، عضو هیئت‌رئیسه و عضو شورای راهبردی مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، شهره ناصری، مدیر پایش و کنترل پروژه‌های راهبردی شرکت فناپ و علی ناظمی، مشاور رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری از داوران این برنامه بودند.

در پایان رویداد نیز تیم‌های منتخب که عبارت بودند از: موبیکار، ماکوویژن‌، کارگونت، دکتر موتوری، آپتایم، آرشین، سپریس، لینک اکسپرس و منم پست، به تعامل و تبادل‌نظر با سرمایه‌گذاران برای جذب سرمایه و انجام فرآیندهای مربوط به آن پرداختند که ترابران نیز خواهد کوشید تا در ماه‌های آینده خوانندگان را با فعالیت آنها بیشتر آشنا کند.