نام شرکت پیشگامان فن‌آوری و دانش آرامیس با نماد معاملاتی «تپسی» به عنوان نخستین استارت‌آپی که راهی بازار سرمایه شده، هفتم آذر ماه در بازار دوم فرابورس ایران به عنوان یکصد و شصت و چهارمین شرکت در این بازار، در فهرست نرخ‌های فرابورس درج شد. این در حالی است که به تازگی مدیرعامل فرابورس با اشاره به تدوین ضوابط خاص استارت‌آپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه، تاکید کرده بود شرکت‌های استارت‌آپ به دلیل دارایی‌های نامشهود خود، نسبت به سایر شرکت‌های بازار سرمایه با ریسک بالاتری مواجهند و به همین دلیل در قدم اول برای عرضه اولیه این شرکت‌ها، سهام آنها نه به‌طور مستقیم، بلکه از طریق مشارکت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی عرضه خواهد شد.
گفتنی است برای استارت‌آپ‌ها شرایط هفده‌گانه‌ای از سوی کارگروه ساماندهی استارت‌آپ‌ها در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تعیین شده است؛ به عنوان مثال مسائل سایبری مانند سامانه‌ها و نرم‌افزارهای آنها باید از سوی کارگروه تایید شود و درصد عمده‌ای از سهام خود را نزد هیات پذیرش فرابورس وثیقه بگذارند که با ورودشان به بازار و جلب اعتماد بازار به مرور آزادسازی این وثیقه صورت می‌گیرد و به مردم فروخته می‌شود. برای صیانت از داده‌های محرمانه کاربران نیز باید از مرکز ملی رقابت و برای مسائل سهامداری هم باید از کارگروه ساماندهی استارت‌آپ‌ها تاییدیه اخذ شود.
در مطلب حاضر با توجه به امیدنامه تپسی که بعدا اعلام شد مجددا مورد بازنگری قرار می‌گیرد و انتشار آن به معنای صحت اطلاعات اعلامی نیست، نگاهی داریم به عملکرد این استارت‌آپ و نماد بورسی که تفسیرها و واکنش‌های متفاوتی را در بین برخی کارشناسان استارت‌آپی و بازار سرمایه در پی داشت.

تپسی ماه گذشته امیدنامه‌ خود را برای ورود به بازار سرمایه منتشر کرد. امیدنامه‌ای که می‌توان آن را یکی از اولین‌ گام‌های اکوسیستم استارت‌آپی برای ورود به عصر تازه شفافیت قلمداد کرد، این در حالی است که براساس اطلاعات منتشر شده در امیدنامه تپسی که در سایت سازمان فرابورس قرار گرفته است، ارزش ریالی کل سفرهای انجام شده این شرکت در سال 99 در مجموع حدود 1180 میلیارد تومان و سود خالص تپسی در این سال، 7/4 میلیارد تومان بوده است.
انتشار این ارقام باعث شد از یک سو، عده‌ای به این کسب‌وکار خرده بگیرند که کل درآمد این شرکت و مهم‌تر سود آن در اندازه یک استارت‌آپ بزرگ که در آستانه ورود به بورس ایستاده نیست و برخی هم با دفاع از حرکت تپسی یادآوری کنند که بسیاری از استارت‌آپ‌های بزرگ جهان هنگام ورود به بورس زیان‌ده بوده‌اند و باید فرصت داد استارت‌آپ‌های ایرانی هم بازار سرمایه را تجربه کنند.
محمدرضا فرحی، از فعالان اقتصادی و اکوسیستم استارت‌آپی کشور، در باب تفاوت‌های موجود بین عرضه اولیه یک شرکت استارت‌آپی با سایر صنایع موجود در بازار سرمایه می‌گوید: «معمولا مواجهه بازار با این دسته از عرضه اولیه‌ها، از جنس پیش‌فروش رشد آینده و حساب کردن روی پتانسیل‌های آزاد نشده‌ است. باید در نظر داشت که شدت رقابت در اکوسیستم استارت‌آپی به دلایل مختلف (رگولاتوری و نظارت کمتر از جنبه رقابت، قابلیت مقیاس‌پذیری بالای استارت‌آپ‌ها، سرمایه اولیه فراوان برای رقابت، اثر شبکه‌ای و…) پایین‌تر از صنایع دیگر است. از همین روی عملا ارزش بازاری که در بورس‌های مختلف دنیا برای استارت‌آپ‌های لیست شده رقم می‌خورد، برمبنای همین شرط‌بندی روی یک الی سه اسب برنده‌ هر صنعت است و نه چند ده یا چند صد بازیگر، آنچنان که در بازار خودرو و یا پتروشیمی شاهد آن هستیم.»
او معتقد است: «سیر تغییر نگرش بازار سرمایه به ارزش‌گذاری شرکت‌ها حتی محدود به استارت‌آپ‌ها نیست و در چهل سال اخیر، مهم‌ترین عنصر ارزش‌گذاری شرکت‌های سهامی عام از دارایی‌های فیزیکی- مشهود به سمت دارایی‌های فکری- نامشهود تغییر پیدا کرده است و دیر یا زود این اتفاق در بازارهای بورس ایران نیز رقم خواهد خورد.»
فرحی مهم‌ترین اصل در ارزش‌گذاری یک استارت‌آپ در بورس را برداشت بازار از توان آن شرکت و مدیران ارشد آن در رشد و توسعه عمودی و افقی می‌داند و به تاثیر توییت مدیرعامل آمازون بر قیمت سهام این شرکت اشاره می‌کند. جف بزوس در نیمه ژوئن 2017 طی توییتی از میلیون‌ها مخاطبش راجع به ایده‌هایی که برای توسعه فعالیتش دارند نظر خواست. اگرچه این توییت در ظاهر یک توییت شخصی به نظر می‌رسید، اما بر روی قیمت سهام آمازون هم در کوتاه‌مدت و هم در میان‌مدت اثرگذار بود، چون برداشت بازار و معامله‌‌گران این بود که آمازون قصد توسعه افقی فعالیت‌هایش و ورود به حوزه‌های جدید را دارد.
این کارشناس می‌افزاید: «تعبیری که من در مورد این شرکت‌ها به ذهنم می‌رسد این است که شما با خرید سهام یک شرکت استارت‌آپی در واقع یک زمین خریده‌اید که اگر محل زمین و زمان خرید آن را به دقت انتخاب کرده باشید، به مراتب سود بیشتری از خرید یک آپارتمان که در معرض استهلاک است، خواهید داشت.»
حامد قدوسی، استاد اقتصاد دانشگاه استیونس نیوجرسی نیز در یک رشته توییت به اظهار نظر درباره امیدنامه تپسی پرداخت. او درباره اینکه آیا امسال زمان مناسبی برای عرضه اولیه تپسی بوده، به دیده تردید می‌نگرد؛ زیرا هنوز جامعه در شوک شیوع کرونا است. قدوسی همچنین در این زمینه اوبر و لیفت، دو تاکسی اینترنتی مطرح جهان را مثال زده که در حال حاضر برخلاف زیر قیمت عرضه اولیه‌شان معامله می‌شوند. او توضیح داد: «اوبر سال‌ها است که با زیان‌های میلیاردی کار می‌کند و هنوز سود مثبتی نداشته است. یک دلیل آن هزینه ۲ تا ۳ میلیاردی بخش تحقیق و توسعه (R&D) برای فناوری‌های آینده (مثل خودران‌ها) است.»

تپسی در یک نگاه
تپسی یک سامانه هوشمند درخواست حمل‌ونقل آنلاین است که در سال ۱395 تاسیس شده و هم‌اکنون در بیش از ۱5 شهر ایران به ارائه خدمات می‌پردازد. میلاد منشی‌پور، هومن دمیرچی و حمید مهینی سه بنیانگذار تپسی هستند و در حال حاضر نزدیک 35درصد شرکت همچنان در اختیار موسسین است. سهامدار عمده، شرکت خورشیدسان است (6/22 درصد) و دیگر سهامداران عبارتند از: کارمندان (7/8 درصد)، محمدحسین سیدشاکری (4/۴ درصد)، علیرضا عسگری مارانی (5/2 درصد)، امیر عسگری مارانی (1/2 درصد)، شرکت آرین کارن کیش(4/2 درصد)، شرکت توسعه ساختمانی سلین (4/2 درصد) و سایر.
از سهامداران و سرمایه‌گذاران اولیه‌ای که از شرکت خارج شده‌اند می‌توان به شرکت ضحی کیش از بازیگران اصلی صنعت تلفن ثابت اشاره کرد.
تعداد کاربران تپسی، ۱7 میلیون مسافر (تعداد کاربران اسنپ: 4/41 میلیون مسافر) و تعداد رانندگان این شرکت، 4/1 میلیون نفر (تعداد رانندگان اسنپ: 4/2 میلیون نفر) است. این مجموعه در حال حاضر 836 پرسنل دارد که حدود نیمی از آنها شامل پرسنل بازاریاب میدانی می‌شوند (در سال ۱399 در حدود 53 میلیارد تومان هزینه حقوق و دستمزد داده شده است).
در سال ۱399 تپسی در حدود ۱7۰ هزار سفر در روز را پشتیبانی می‌کرده، در حالی که این عدد در سال ۱398 در حدود 22۰ هزار سفر بوده است (بخشی از این افت ناشی از اثر کرونا و افت حمل و نقل درون‌شهری است) بنابراین با در نظر گرفتن 35/1 میلیون سفر در روز توسط اسنپ (در سال۱399) می‌توان گفت تپسی سهم بازاری برابر ۱۱ درصد دارد.
برخلاف رقیب اصلی خود، تپسی عمده سرویس‌های خود را معطوف به حوزه حمل‌ونقل کرده است، اما براساس امیدنامه این شرکت، از اصلی‌ترین برنامه‌های آینده، جذب سرمایه (با عرضه در بورس) و ورود به حوزه‌های دیگر به‌خصوص حوزه سفارش و پخش غذا است. آمار منتشر شده درباره سهم هر استان از تعداد سفرهای تپسی نشان می‌دهد تهرانی‌ها بیشترین سهم را در بین 13 استان تحت پوشش این شرکت داشته و پس از آنها کاربران ساکن خراسان رضوی، البرز و اصفهان قرار دارند.
سرمایه فعلی شرکت در حدود ۱۱7 میلیارد تومان است و آخرین افزایش سرمایه در بهمن 98 به مبلغ 3/18 میلیارد تومان بوده است. در حال حاضر کمیسیون هر دو شرکت در حدود ۱5 درصد است. البته تپسی 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده را خود می‌پردازد که موثر این کمیسیون در حدود 7/13 درصد است.

درآمد ۱۷۴ و سود خالص 7/4 میلیارد تومانی
بخشی از امیدنامه تپسی به فروش سالانه اختصاص دارد که طبق آن، تپسی سالانه به طور متوسط 224 درصد رشد درآمدی داشته است. اما اواخر سال 1398 و با شیوع کرونا سرعت رشد عملیاتی تپسی کاهش داشت. به گونه‌ای که فروش سالانه 1399 در مقایسه با سال گذشته کاهش اندکی را نشان می‌دهد.
گفتنی است تعداد سفرهای تپسی در پاییز ۱398 به بالاترین حد خود رسید و در محدوده 36۰ هزار سفر در روز بود، اما با شیوع کرونا در کشور از اسفند همان سال، تعداد سفرها افت کرده و در بهار سال 99 با 65 درصد کاهش نسبت به اوج تاریخی خود، به ۱29 هزار سفر در روز رسید.
آن طور که در این گزارش آمده است، ارزش سفرهای سال 99 تپسی بیش از 1180 میلیارد تومان بوده است. با توجه به مدل درآمدی تپسی که 15 درصد از کمیسیون هزینه هر سفر انجام شده را دریافت می‌کند، با کسر مالیات می‌توان گفت که این مجموعه سود 76/13 درصدی از هر سفر دارد. از همین روی فروش تپسی در سال 1399 حدود 175 میلیارد تومان عنوان شده است.
اما این سود از هر سفر به معنای سود خالص درآمدی این شرکت فعال در حوزه حمل‌ونقل نیست. بلکه بایستی هزینه‌های جاری را نیز مورد محاسبه قرار داد. با در نظر گرفتن این موارد، تپسی در سال 1399 سود خالصی در حدود 7/4 میلیارد تومان داشته است، یعنی حدود 3 درصد از کل درآمد تپسی.
این رقم به معنای آن است که سرمایه ثبت شده 117 میلیارد تومانی این شرکت 4 درصد بازدهی داشته است. البته باید به این نکته اشاره کرد که تپسی معتقد است در حال حاضر تاکسی‌های اینترنتی در ابتدای راه خود در ایران هستند و هنوز دو‌سوم از بازار ایران دست‌نخورده باقی مانده است.
مدیران تپسی سود خالص 20 میلیارد تومانی را در سال 1400 برای خود متصور هستند که تقریبا 5 برابر سود خالص محقق شده برای تپسی در سال 99 است. همچنین پیش‌بینی‌ها از سال 1404 حاکی از سود خالص حدود 1700 میلیارد تومانی است.
اما از نظر ارزش‌های بازار، شرکت مشاور سرمایه‌گذاری «آوای آگاه» گزارش تحلیلی از آمارهای مندرج در امیدنامه تپسی دارد. براساس تحلیل‌های این شرکت مشاوره، تپسی در سال مالی ۹۹ در مجموع ۱۷۴ میلیارد تومان فروش داشته و سود ناخالص آن به ۲۴ میلیارد تومان رسیده است.
با کسر مابقی هزینه‌ها سود خالص تپسی در سال مالی ۹۹ تنها چهار میلیارد و ۷۱۵ میلیون تومان بوده که نسبت به سال مالی ۹۸ بیش از دو برابر شده است. این در حالی است که میزان درآمد تپسی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ حدود ۴ درصد کمتر شده که علت اصلی آن شیوع ویروس کرونا و کاهش ترددهای درون‌شهری اعلام شده است. براساس این صورت مالی، تپسی تا پایان سال ۱۳۹۹ زیان انباشته ۱۱ میلیارد تومانی را به ثبت رسانده است. تپسی در سال مالی ۹۹ به ازای هر سهم تنها ۴ تومان سود خالص محقق کرده است.
بر اساس ارقام ترازنامه تپسی، کل دارایی‌های غیرجاری این شرکت ۱۷۶ میلیارد تومان بوده که ۷۸ درصد از کل دارایی‌های این شرکت را شامل می‌شود.
مجموع دارایی‌های نامشهود تپسی در سال 99 حدود ۲۵ میلیارد تومان به ثبت رسیده (شامل نرم‌افزار و محصول) که ۳۰ درصد بیشتر از دارایی‌های ثابت مشهود (چیزی حدود 19 میلیارد تومان) است. همچنین تپسی ۲۲۲ میلیارد تومان هم صرف ایجاد بازار، توسعه و تثبیت بازار کرده است. با این حساب و بر اساس جدول ارائه شده در این امیدنامه حاشیه سود خالص تپسی در سال ۱۳۹۹ حدود ۲٫۷ درصد و بازده دارایی‌های آن ۱٫۲۷ درصد محاسبه شده است.

آینده فعالیت شرکت
این شرکت آینده مالی خود را صعودی پیش‌بینی کرده است. بر اساس برآورد تپسی، درآمد کل این شرکت در سال ۱۴۰۰ معادل ۳۰۳ میلیارد تومان خواهد بود که این رقم تا پایان سال ۱۴۰۴ به ۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان افزایش خواهد یافت. همچنین بر اساس این پیش‌بینی، سود خالص تپسی تا سال مالی ۱۴۰۴ به یکهزار و ۶۹۲ میلیارد تومان خواهد رسید. رقمی که بیش از ۸۰ برابر سود خالص ۲۰ میلیارد تومانی این شرکت در سال ۱۴۰۰ خواهد بود.
شرکت مشاور سرمایه‌گذاری «آوای آگاه» نرخ متوسط سفر و کارمزد تپسی را در سال‌های آینده چنین پیش‌بینی کرده است؛ در صورت افزایش 100 درصدی، قیمت بنزین در سال 1402 و مقایسه با افزایش قیمت بنزین در آبان 1398 قیمت سفرها 30 درصد افزایش خواهد داشت. البته این افزایش احتمالا به صورت یکباره نخواهد بود و انتظار داریم در طی دو سال 1402 و 1403 به طور متوسط بیش از 15 درصد تورم، قیمت هر سفر افزایش یابد.
تحلیلگران این شرکت مشاوره، حفظ سهم بازار فعلی را برای تپسی سخت می‌دانند و معتقد هستند موضوعات جدید این حوزه به مانند بیمه رانندگان، احتمالا در آینده داغ‌تر خواهد شد و بار هزینه را بر روی این شرکت‌ها افزایش خواهد داد. آنها با اشاره به اینکه رشد اقتصادی در یک دهه اخیر به طور متوسط سالانه 4/0 درصد بوده و فقط در صورت رسیدن به رشدهای اقتصادی 8 درصدی (دیده شده در بودجه و برنامه توسعه) می‌توان سرعت رشد بیشتری برای بازار تاکسی آنلاین (و سایر خدمات آنلاین) انتظار داشت و در صورت ادامه روند فعلی (رشد کمتر از 3 درصد) احتمالا نباید شاهد تغییر شگفت‌انگیز در این بازارها باشیم، در نهایت با لحاظ کردن جمیع موارد (قبل از انتشار صورت‌های مالی 6 ماهه) ارزشگذاری 600 تا 800 میلیارد تومانی را برای تپسی مناسب می‌دانند.

نمونه‌های خارجی
– Uber: مفهوم تاکسی انترنتی اولین بار توسط اوبر در سال 2009 شکل گرفت. در سال 2019 با ارزش بازار 82 میلیارد دلار در بورس نزدک عرضه اولیه شد. اما رکورد بیشترین سقوط ارزش را در روز اول ثبت کرد. خدمات آن شامل. حمل ونقل، تحویل غذا، تحویل بسته، پیک، حمل‌ونقل بار و حمل‌ونقل کشتی می‌شود. ارزش بازار فعلی، این شرکت 73 میلیارد دلار است.
– Lyft: پس از موفقیت اوبر، لیفت به عنوان دومین، شرکت با همان مدل کسب و کار وارد صنعت شد. حمل‌ونقل‏، تحویل غذا، سیستم اشتراک دوچرخه و اسکوتر از خدمات این شرکت است. ارزش فعلی این شرکت در بورس نزدک، نزدیک به 13 میلیارد دلار است. لیفت با ارزش 21 میلیارد دلار در نزدک عرضه اولیه شده بود.
– Didi Chuxing: در سال 2012 در چین آغاز به کار کرد این شرکت اوبر را در چین به سرعت کنار زد و بعدها به بازار آمرکیای جنوبی نیز وارد شد 600 میلیون کاربر دارد و سرویس‌های تاکسی آنلاین، خدمات حمل‌ونقل اشتراک راننده، خدمات مالی مانند وام و بیمه، تحویل غذا و ترجمه انگلیسی است.
– Grab : از سال 2012 در سنگاپور فعالیت خود را شروع کرد و تبدیل به یکی از بزرگان شرق آسیا شد و خدماتی مانند تحویل غذا و پرداخت دیجیتالی را ارائه می‌دهد.
– OLA: از سال 2010 و در هند شروع به کار کرد. 4 سال بعد، بزرگترین رقیب خود در هند را خرید و سهم بازارش را گسترش داد. اولا 60 درصد بازار هندوستان، را در اختیار دارد و ا وبر در رتبه دوم است. این شرکت به بیش از 200 میلیون نفر خدمت رسانی می‌کند.
– ایزی تاکسی: با پشتوانه شرکت راکت اینترنت‏، وارد کشورهایی مانند غنا، اردن، نیجریه شد، اما از بازیگران محلی شکست خورد راکت، اینترنت با برندهای متعددی مانند ایزی تاکسی،Tripda و… وارد کشورهای بسیاری شد اما درنهایت فقط در آمریکای جنوبی موفق شد. راکت اینترنت، با برند اسنپ وارد بازار ایران نیز شد.
– Careem Taxi: از زیرمجموعه‌های اوبر است که در بیش از 15 کشور در آفریقا و خاورمیانه و مناطق جنوب آسیا را پوشش می‌دهد. اوبر این شرکت را در سال 2019، به مبلغ 1/3 میلیارد دلار خریداری کرد.