سالیان درازی است که دولت توانسته در بخش حمل‌ونقل ریلی کشور با وعده‌های رنگارنگ، توجه مردم را از قصور مدیریتی منحرف کند. چند سال هم هست که با بستن چشم روی توان داخلی، بر طبل واردات می‌کوبد. با این حال، همان‌گونه که نیاز کشور به لکوموتیو گرم روز به روز بیشتر می‌شود، وزارت صمت هم از ثبت سفارش برای واردات لکوموتیو خودداری می‌کند. در نتیجه، در بخشی از بدنه دولت برای واردات فرش قرمز گسترده شده و در بخش دیگر، راه واردات مسدود می‌شود. البته مهم‌تر آنکه معضل کشنده‌های ریلی در این مورد خلاصه نمی‌شود، بلکه بر اساس قراردادهای موجود برای تعمیر و نگهداری لکوموتیوها، شرکت‌ها فقط به تعمیر و نگهداری لکوموتیوهای گرم می‌پردازند و کشنده‌های سرد را به حال خود رها کرده‌اند. در همین زمینه، رحمت‌الله پوربابایی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن و لکوموتیو با بیان اینکه مدیران راه‌آهن تامین نقدینگی را دلیل اصلی کاهش مستمر تعداد لکوموتیوهای گرم می‌دانند، می‌گوید: «اگر اراده‌ای برای حل معضل نیاز کشور به لکوموتیو وجود داشته باشد، راهکارهای دیگری غیر از دراز کردن دست راه‌آهن جلوی دولت وجود دارد، چراکه درآمدزایی فرمول پیچیده‌ای نیست، اما متاسفانه هیچ وقت از راه‌حل‌ها استقبال نشده است.»

به گزارش ترابران‏، با وجود هشدارهای مکرر درباره کاهش تعداد لکوموتیو گرم موجود در شبکه ریلی کشور، بی‌توجهی مسئولان به این بحران بزرگ تداوم دارد. طبق سند چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ بخش حمل‌ونقل ریلی باید به سهم جابه‌جایی 20 درصد مسافر کشور و 30 درصد بار برسد؛ اما داده‌های آماری از تعداد لکوموتیوهای فعال وغیرفعال گویای وضعیت بحرانی در این حوزه است. در همین رابطه، رحمت‌الله پوربابایی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن شرکت‌های داخلی می‌گوید: «در حال حاضر، مجموع لکوموتیوهای کشور ۹۷۶ دستگاه است که از این تعداد ۷۹۴ دستگاه متعلق به راه‌آهن و ۱۸۲ دستگاه در تملک بخش خصوصی است.»

پوربابایی با اشاره به اینکه حدود نیمی از این لکوموتیوها به تعمیر نیاز دارند، خاطرنشان می‌کند: «از حدود ۹۷۶ دستگاه لکوموتیوی که در خطوط ریلی کشور وجود دارد، ۴۵۰ دستگاه در حال کار کردن هستند و ۳۳۶ لکوموتیو به تعمیر نیاز دارند. علاوه بر این، تا جایی که می‌دانم، ۱۳۰ دستگاه لکوموتیو متعلق به راه‌آهن خارج از سرویس و در انتظار بازسازی است.»

آن‌طور که از آمار و اطلاعات برمی‌آید، وضعیت کشنده‌های ریلی موجود به یکی از چالش‌های جدی پیش روی این صنعت تبدیل شده است؛ تا آنجا که درصد آماده‌به‌کاری لکوموتیوها در فصل تابستان جاری نسبت به هر سه فصل پیش از آن، 2/7 درصد کاهش یافته است. همچنین مقدار این شاخص در شش‌ماهه نخست سال جاری 53 درصد است که کمترین مقدار در میان دوره‌های مشابه 4 سال اخیر است.

طبق آمار شش‌ماهه امسال و سه سال گذشته، اگرچه سالانه تعدادی لکوموتیو به شبکه ریلی وارد می‌شود، اما در مجموع با خروج تعداد بیشتری لکوموتیو از ناوگان به خاطر سوانح و کمبود بودجه تعمیرات، خالص تعداد لکوموتیوهای آماده‌به‌کار کاهشی بوده است. اینها همه هم در شرایطی که کارشناسان و متخصصان در این حوزه معتقدند توان داخلی برای تعمیر و بازگشت حدود ۵۰۰ لکوموتیو زمین‌گیر به شبکه ریلی کشور وجود دارد. دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن و لکوموتیو در این خصوص تصریح می‌کند: «شرکت‌های داخلی توان این کار را دارند و خودشان می‌توانند لکوموتیوها را تجهیز و تعمیر کنند، بنابراین برای این کار به توان شرکت خارجی و قرارداد با خارج از کشور نیازی نیست. بسیاری از قطعات مورد استفاده نیز در داخل تولید می‌شود و حتی اگر به واردات قطعه هم نیاز باشد، خود این شرکت‌ها می‌توانند قطعات را وارد کنند.»

دلایل سرد شدن ۳۳۷ لکوموتیو

او با این توضیحات از مشکلی که در این زمینه وجود دارد رونمایی می‌کند و می‌گوید: «قراردادهایی که برای تعمیر و نگهداری لکوموتیوها وجود دارد، فقط مختص لکوموتیوهای گرم است. به عبارت دیگر، شرکت‌ها فقط به تعمیر و نگهداری لکوموتیوهایی می‌پردازند که در حال کار کردن هستند و ۳۳۷ لکوموتیوی که اصطلاحاً سرد شده و نیاز به تعمیر دارند به حال خود رها شده‌اند!»

پوربابایی در این باره چنین توضیح می‌دهد: «قراردادهای موجود برای تعمیر و نگهداری لکوموتیوهایی است که اصطلاحاً به آنها می‌گوییم گرم و در حال کار کردن هستند که هر روز به شارژ و تعمیر و نگهداری نیاز دارند. این عملیات برای این دسته از لکوموتیوها انجام می‌شود که شامل حدود ۶۰ درصد از لکوموتیوهای موجود کشور می‌شود، اما یک سری لکوموتیو نیز داریم که از رده خارج و سرد شده‌اند.»

او تاکید می‌کند که برای تعمیر این دسته از لکوموتیوها به قرارداد جدید نیاز داریم که این قراردادها در گرو تامین نقدینگی است. اگر پول باشد و تامین مالی به درستی انجام شود، لکوموتیوهای سرد و از رده خارج را هم می‌توان به شبکه ریلی کشور بازگرداند.»

پوربابایی خبر می‌دهد که حدود ۴ سال است هیچ قراردادی برای تعمیر لکوموتیوهای سرد بسته نشده و روزبه‌روز از تعداد لکوموتیوهای گرم کم و به لکوموتیوهای سرد و از رده خارج شده اضافه می‌شود. او ادامه می‌دهد: «مدیران راه‌آهن کمبود نقدینگی را دلیل این امر مطرح می‌کنند، در حالی که اگر اراده‌ای برای حل این معضل وجود داشته باشد، راهکارهای دیگری غیر از اینکه راه‌آهن دستش را جلوی دولت دراز کند، وجود دارد و با اتکا به توان بخش خصوصی می‌توان مشکلات را بدون کمک دولت حل کرد.»

او درباره راهکار پیشنهادی این انجمن برای حل مشکل نقدینگی اظهار می‌کند: «ما به مدیران راه‌آهن پیشنهاد دادیم که بسته‌های ۱۰ یا ۱۵ تایی در نظر بگیرند و آن را به یک پیمانکار یا سرمایه‌گذار واگذار کنند تا با تامین نقدینگی، لکوموتیوهای سردشده مجدداً وارد چرخه حمل شوند و در نهایت با یک فرمول مشخص، سرمایه‌گذار هم به سودش برسد. این‌گونه هم راه‌آهن منتفع می‌شود، هم مملکت و هم پیمانکار. این راهکار عملی است، اما متاسفانه هیچ‌گاه راه‌آهن پای کار نیامده است. برنامه آنان این است که لکوموتیوهای در حال کار فعلاً آب و روغن عوض کنند و برنامه بیشتری ندارند!»

پوربابایی درباره علت عدم توجه شرکت راه‌آهن به پیشنهادات انجمن می‌گوید: «میانه دولتی‌ها با انجمن‌های صنفی خوب نیست و حتی نمی‌خواهند پیشنهادهای ما را بشنوند، در صورتی که اعضای انجمن از مدیران و کارشناسان باسابقه راه‌آهن هستند. اغلب اعضای انجمن‌، پیش‌تر یا پیمانکار یا از مدیران بازنشسته و یا کارشناس راه‌آهن بوده‌اند، بنابراین اگر راه‌حلی می‌دهند، به دلیل آن است که راه‌آهن را متعلق به خود می‌دانند و نسبت به آن دلسوزی دارند.»

او می‌افزاید: «ما به شرکت راه‌آهن می‌گوییم اگر مشکل شما نقدینگی است، خب پول ندهید، ۱۰ لکوموتیو به یک شرکت داخلی بدهید خودش پول جور کرده و آنها را راه‌اندازی می‌کند. در نهایت هم دو طرف سود می‌برند. درآمدزایی اصلاً فرمول پیچیده‌ای نیست. اگر بخواهیم منتظر دولت باشیم که پول بدهد، هیچ وقت این اتفاق نمی‌افتد و روز به روز اوضاع بدتر می‌شود.»

بدهی ۵ هزار میلیاردی دولت به راه‌آهن

پوربابایی در ادامه از بدهکاری‌های نجومی دولت به راه‌آهن پرده‌برداری می‌کند و می‌گوید: «بدهی میلیاردی دولت به راه‌آهن که از سنوات قبل باقی مانده، روزبه‌روز در حال افزایش است. مدیرعامل راه‌آهن اخیراً اعلام کرده که بدهی راه‌آهن به بخش خصوصی در زمان تحویل مدیریت بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بوده، بنابراین به نظر می‌رسد این بدهی اکنون به رقمی حدود ۵ هزار میلیارد تومان رسیده باشد.»

دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن می‌گوید: «نیاز به لکوموتیو در کشور روزبه‌روز افزایش می‌یابد. طی سال‌های متمادی باید لکوموتیو وارد چرخه می‌شد، اما این روند طی نشده است. ما الان لکوموتیوهای ۴۰ و ۵۰ ساله داریم که باید لکوموتیو جدید جایگزین آنها شود. دولت هم طی ۱۵ سال اخیر هیچ قراردادی با شرکت‌های تولیدکننده داخلی و خارجی برای ساخت لکوموتیو منعقد نکرده است. البته بخش خصوصی لکوموتیو حدود ۱۵۰ دستگاه لکوموتیو وارد صنعت کرده، اما دولت نه.»

او می‌افزاید: «ما در زمینه ساخت لکوموتیو چند تولیدکننده داخلی در کشور داریم، بنابراین اینکه شرکت خارجی به صورت کامل لکوموتیو وارد کشور کند، منصفانه نیست. پیشنهاد ما این است که از توان داخلی برای این کار استفاده شود؛ زیرا شرکت داخلی هم برای تولید لکوموتیو باید از خارج از کشور قطعات وارد کند، بنابراین می‌توان کنسرسیومی ایجاد کرد که شرکت‌ها قطعات و مجموعه وارد کنند و سپس توسط بخش داخلی مونتاژ شود.»

پوربابایی در ادامه درباره مشکلات واردات لکوموتیو می‌گوید: «دولت سال‌هاست می‌گوید لکوموتیو نداریم و چند سال است می‌گوید لکوموتیو وارد می‌کنم، بخش خصوصی هم مقابلش ایستاده است. وزارت صمت هم ثبت سفارش نمی‌کند و از سوی دیگر، نیاز کشور هم روزبه‌روز انباشته می‌شود بنابراین باید فکر اساسی به حال این وضعیت کرد.»

تامین نیاز کشور، با افزایش سالانه ۱۰۰ لکوموتیو

به گفته دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن، هر کدام از شرکت‌های تولیدکننده داخلی با در نظر گرفتن تحریم‌ها و تورم می‌توانند در سال ۵۰ لکوموتیو تحویل راه‌آهن بدهند.

او در پاسخ به این پرسش که آیا این تعداد لکوموتیو پاسخگوی نیازهای کشور هست یا خیر، می‌گوید: «اکنون نیاز کشور به لکوموتیو متورم شده است. اگر سالی ۲۰ تا ۳۰ لکوموتیو اضافه می‌شد، اکنون مشکلی در این بخش نداشتیم، اما اکنون مجبوریم سالانه ۱۰۰ لکوموتیو اضافه کنیم تا نیاز کشور برطرف می‌شود.»

او با بیان اینکه راه‌آهن مدعی است که هزار دستگاه لکوموتیو نیاز داریم‌، می‌افزاید: «من معتقدم این رقم اغراق‌آمیز و غیرواقع‌بینانه است، چون اگر هزار لکوموتیو وارد شبکه کنیم، باید ۵ هزار لکوموتیوران هم استخدام کنیم. از سوی دیگر باید ۵ هزار نیرو برای تعمیرات و نگهداری این لکوموتیوها هم داشته باشیم و فضا و امکانات نگهداری برای این تعداد نیز موجود نیست و زیرساخت متناسب هم وجود ندارد.»

مصوبه‌ای بی‌خاصیت برای واردات لکوموتیو با عمر زیر ۱۵ سال

به‌تازگی نمایندگان مجلس در قالب یکی از بندهای برنامه هفتم توسعه واردات دیزل‌های با عمر زیر ۱۵ سال را تصویب کردند تا از این طریق یکی از موانع پیش‌روی بخش ریلی در حوزه کشنده‌ها را رفع کنند، اما دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن و لکوموتیو معتقد است این مصوبه تاثیری در رفع مشکلات این حوزه نخواهد داشت. او توضیح می‌دهد: «تا الان واردات لکوموتیو دست‌دوم برای دولت ممنوع بود، اما برای بخش خصوصی ممنوعیتی وجود نداشت. با این حال، ثبت سفارشی انجام نمی‌شد، بنابراین این مصوبه منجر به اتفاق تازه‌ای نمی‌شود.»

او از زاویه دیگری هم به این مصوبه نگاه کرده و می‌گوید: «درست است که مجلس واردات لکوموتیو ۱۵ ساله را آزاد کرده، ولی لکوموتیو ۱۵ ساله در دنیا برای فروش نیست! ما موتور ۲۵ ساله نمی‌توانیم پیدا کنیم، آن وقت لکوموتیو ۱۵ ساله پیدا کنیم؟ اصلاً نشدنی است. کسی لکوموتیو ۱۵ ساله نمی‌فروشد. مگر اینکه کشوری مانند کره‌جنوبی و هند که برنامه دارند لکوموتیوهای خود را از دیزلی به برقی تبدیل کنند. لکوموتیوهایی هم که ما می‌خریم اسقاطی و ۲۵ ساله است.»

پوربابایی در پاسخ به این پرسش که آیا واردات لکوموتیو اسقاطی توجیه اقتصادی دارد، اضافه می‌کند: «هر کس باید به توان خود نگاه کند. واردات لکوموتیو نو به ۲ میلیون دلار نقدینگی نیاز دارد، پس اگر بخواهیم لکوموتیو ۲ میلیون دلاری وارد کنیم، اصلاً توجیه اقتصادی ندارد زیرا بازگشت سرمایه آن بعید است، ولی لکوموتیو دست‌دوم وارداتی حدود 6۰۰ تا 7۰۰ هزار دلار هزینه خواهد داشت تا گرم شود؛ پس 4۰ درصد زیر قیمت لکوموتیو نو وارد بازار می‌شود.»

دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن به جلسه‌ای با مدیرعامل قبلی شرکت راه‌آهن اشاره می‌کند و می‌گوید: «در آن جلسه مطلبی گفتم که مدیرعامل قبلی خیلی ناراحت شد. این جلسه برای ۴ سال پیش است که ۳۰ لکوموتیو از رده خارج شده بود. من آن روز هشدار دادم که اگر این وضع ادامه پیدا کند، شرایط بحرانی خواهد شد، اما آقای مدیرعامل خیلی ناراحت شد و گفت مگر قرار است چه کار کنید؟! این نشان می‌دهد که چقدر ایشان نسبت به مسائل و مشکلات راه‌آهن ناآگاه بود.»

پوربابایی با یادآوری اینکه پیش‌بینی ۴ سال پیش ما، امروز به حقیقت پیوسته است می‌گوید: «اکنون سررشته کار از دستشان خارج شده و ۴۰ درصد از لوکوموتیوها سرد شده‌اند. برای تعمیر و بازگرداندن اینها به ریل هم به منابع مالی عظیمی نیاز است؛ طوری که اگر امروز همه توان بخش خصوصی به میدان بیاید و از نظر مالی هم مشکلی وجود نداشته باشد ۵ سال زمان می‌برد تا اوضاع کمی عادی شود. هرچند بازهم به آمار سال ۹۶ نمی‌رسیم.»

او تاکید دارد که نباید همه مشکلات را به گردن دولت فعلی انداخت و یادآور می‌شود که مشکلات از سال ۹۷ آغاز شد و روزبه‌روز از تعداد لکوموتیوهای گرم کم شد تا اینکه امروز ۴۰ درصد از آنها از رده خارج شده‌اند.

 لزوم ایجاد توازن بین توسعه شبکه و توسعه ناوگان

دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن در ادامه به تمرکز دولت به توسعه شبکه ریلی کشور اشاره و تاکید می‌کند باید بین توسعه شبکه ریلی کشور و توسعه ناوگان توازنی برقرار شود.

او در همین زمینه توضیح می‌دهد: «اکنون هیچ موازنه‌ای وجود ندارد. توسعه خطوط ریلی خیلی خوب است، اما باید با توسعه ناوگان همراه باشد. این مشکل فقط در راه‌آهن وجود ندارد و در مترو هم همین شرایط حاکم است. در مترو ۷۰ درصد از منابع خرج تونل، زیربنا و علائم الکتریکی شده و فقط ۳۰ درصد برای توسعه ناوگان هزینه می‌شود. ما دائم تونل، ریل و خطوط افتتاح می‌کنیم در حالی که واگن مترو اضافه نکرده‌ایم. پیش از این، هر ۳ دقیقه یک بار قطار مترو می‌آمد، اما الان حتی به ۲۰ دقیقه هم رسیده است!»

پوربابایی به شیوه توسعه شبکه ریلی کشور هم انتقاد دارد و می‌گوید: «در توسعه شبکه ریلی هم سراغ جاهایی می‌روند که باری وجود ندارد در حالی که ایران باید حمل‌ونقل بارش را روی ریل بیاورد.»

دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان واگن بر لزوم بهره‌گیری از ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید در بخش ریلی کشور و حل مشکلات این بخش از طریق این ماده تاکید دارد و در این باره می‌گوید: «قانون برای ماده ۱۲ دست را باز گذاشته است. اگر ماده ۱۲ به کمک صنعت ریلی نیاید هیچ توسعه‌ای ایجاد نمی‌شود و هیچ کس هم سرمایه‌گذاری نمی‌کند. اگر عزمی برای اجرای ماده ۱۲ نباشد توسعه صنعت ریلی محال است.»