هنگامی که صاحبخانه در عذاب و تنگنا باشد، نه مهمانی رغبت می‌کند به خانه‌اش برود و نه خود اهالی خانه آمادگی پذیرایی از کسی را دارند. این حکایت ایران امروز است. با گسترش جو ایران‌هراسی در فضای بین‌الملل، اکنون به جایی رسیده‌ایم که در فصل بهار و زمان اوج سفر توریست‌ها به ایران هیچ گردشگر خارجی به قصد سفر تفریحی به ایران نمی‌آید و ترس و نگرانی جای اشتیاق را برای دیدن ایران گرفته است. ابراهیم پورفرج، رئیس هیئت‌مدیره جامعه تورگردانان ایران و مدیرعامل شرکت پاسارگاد تور، در گفت‌وگو با ترابران، معتقد است با اتفاقات پیش‌ آمده شاید 10 سال طول بکشد تا صنعت گردشگری زمین خورده ایران بتواند دوباره روی پای خود بایستد و تا مدت‌ها باید تاوان ندانم‌کاری عده‌ای را پس بدهیم.

ترابران: وقتی در دی ماه سال 1396، یکسری ناآرامی‌های داخلی در کشور ایجاد شد، تاثیری بر تورهای ورودی به کشور نداشت و شبیه اعتراضاتی بود که ممکن است در کشورهای اروپایی هم اتفاق بیفتد. اما شکل‌گیری موج اعتراضات در 9 ماه گذشته و برخوردهای افراطی در برابر آن، به قدری امنیت کشور را زیر سوال برد که گردشگران خارجی بسیاری، برنامه سفر خود به ایران را لغو کردند. تحلیل شما از تاثیر وقایع اجتماعی اخیر بر صنعت گردشگری ایران چیست؟

من می‌خواهم کمی به عقب‌تر برگردم، 4 سال پیش و قبل از سقوط هواپیمای اوکراینی، ما آن‌قدر تورهای ورودی اروپایی و آمریکایی داشتیم که در دو فصل بهار و پاییز جایی برای اقامت توریست‌ها پیدا نمی‌کردیم، اما بعد از این حادثه ورق برگشت. در واقع، گردشگری ایران حتی قبل از همه‌گیری کرونا تعطیل و همه پروازها قطع شد و تمام گروه‌ها سفر خود را به ایران لغو کردند. البته کرونا هم طبیعتاً تاثیرات خود را داشت و رفت‌وآمدها باز هم کمتر شد.

بعد از کرونا هم مشکلات و اعتراضات اجتماعی پیش آمد و باز هم شرایط بدتر شد؛ اینجا دیگر بحث بیماری نبود، بلکه ایران‌هراسی شدیدی اوج گرفت. وقتی این اتفاق رخ داد، آن‌قدر تاثیر بدی گذاشت که اکنون یعنی در خرداد سال 1402، علی‌رغم اینکه چندین ماه از اعتراضات مردمی گذشته، باز هم کسی به ایران نمی‌آید.

من گردشگری ورودی را در سال 68 به‌صورت تخصصی در ایران شروع کردم و از همان زمان که میزبان گروه‌های خارجی زیادی بودیم. تا پیش از این حوادث و قبل از سقوط هواپیمای اوکراین و کرونا، در فصول بهار و پاییز در شهرهای توریستی، به‌قول خودمان، سر یک اتاق برای اقامت گردشگران دعوا بود. حتی در شهرهایی مانند یزد، کاشان و اصفهان خانه‌های قدیمی بازسازی شد و مورد استفاده قرار گرفت چون گروه‌های بسیار زیادی از ژاپن، آمریکا، اروپا و کشورهای مختلف وارد ایران می‌شدند و اتاق خالی در هتل‌ها وجود نداشت، بنابراین برخی سرمایه‌گذاران، ازجمله خودم، به امید ورود گردشگران تصمیم گرفتند که در ساخت هتل سرمایه‌گذاری کنند، اما با توجه به اتفاقات پیش آمده، شاید اگر امروز از آنها سوال کنید، بگویند از انجام این کار پشیمان هستند.

ترابران: خود شما هم از ادامه فعالیت در این صنف پشیمان هستید؟

خیر. کار من گردشگری است و طبیعتاً برای هتل‌سازی هم انگیزه دارم، چراکه متاسفانه طی این 44 سال، جز چند هتل مانند هتل اسپیناس و فرشته پاسارگاد که در حال ساخت است، هتل‌های خوبی در ایران ساخته نشده است. همه هتل‌های خوب و مناسب تهران برای پذیرایی از مهمانان خارجی مربوط به پیش از انقلاب است و در شهرهای دیگر هم تعداد بسیار محدودی هتل ساخته شده است.

ترابران: پس با توجه به توضیحات شما، در حال حاضر هیچ تور اروپایی و آمریکایی به ایران نمی‌آید…

بله. ایران‌هراسی آنچنان بر مردم دنیا اثر گذاشته که کسی برای سفر به ایران رغبتی ندارد. من بزرگ‌ترین ترتیب‌دهنده تورهای ورودی به ایران هستم، اما دیگر کسی نیست که بتوانم به ایران بیاورم. الان فقط یک گروه دارم که بابت مسابقات موتورسواری به ایران می‌آیند و لاغیر. دیگر تور گروهی وجود ندارد. در گذشته که شرایط این‌قدر سخت نشده نبود، مثلاً من یک‌بار 180 استاد از دانشگاه هاروارد را به ایران آوردم که یک پرواز را پر کردند، اما الان کل پروازها به ایران قطع شده و دیگر رفت و آمدی نداریم.

 ترابران: در این شرایط، شرکت‌های برگزارکننده تور چگونه به فعالیت خود ادامه می‌دهند؟

ما نزدیک به 5 هزار شرکت خدمات مسافرتی داریم. از این 5 هزار شرکت نزدیک به 300 شرکت تورآور هستند. این 300 شرکت عملاً تعطیل شده‌اند، البته فعال هستند، اما اصلاً کسی برای ورود به ایران علاقه نشان نمی‌دهد. وقتی با شرکت‌هایی که در خارج از کشور شریک ما بودند (مثلاً از آلمان، اتریش، آمریکا، ژاپن و ایتالیا) صحبت می‌کنیم که چرا به ایران گروه نمی‌فرستید، همه یک پاسخ دارند: «کسی برای آمدن به ایران متقاضی نیست». متاسفانه این ایران‌هراسی اثر بسیار منفی روی صنعت گردشگری گذاشته و عملاً صنعت گردشگری عقب‌مانده و توسعه نیافته ما را متوقف کرده است.

ما جلسات هفتگی در جامعه تورگردانان داریم و اعضا با هم گفت‌وگو می‌کنند و از یکدیگر مشورت و کمک می‌گیرند، چون هرکدام با کشورهای مختلف در تماس هستند. حرف مشترکشان این است که گردشگری در ایران خیلی ضعیف شده و واقعاً انگار همه از سفر به ایران ترسیده‌اند.

اکنون ما فقط تعدادی توریست زیارتی داریم که به‌صورت فردی از عراق، پاکستان، افغانستان، عراق و کشورهای مسلمان و شیعه برای زیارت به مشهد می‌آیند، همان کاری که ما می‌کنیم و به کربلا و اماکن زیارتی دیگر می‌رویم. طبیعتاً این سفر فقط یک انگیزه اعتقادی و مذهبی دارد، اما آن تیم گردشگری که برای تفریح و دیدن آثار تاریخی – فرهنگی سفر می‌کردند، متاسفانه فعلاً تعطیل است. شرکت پاسارگاد تور 140 راهنمای تور و 135 نفر پرسنل داشت، اما الان فقط 22 نفرشان مانده‌اند. چون توری نیست که بخواهند فعالیت کنند. همه این افراد را هم خودم آموزش داده‌ام، اما متاسفانه یک مرتبه همه‌چیز تعطیل شد و یک قفل بزرگی به گردشگری زدند و هنوز هم این قفل باز نشده است.

ترابران: با توجه به تعطیل شدن تورها، فعالیت شما در کشورهای خارجی به چه شکل درآمده است؟

ما هر سال سرمایه‌گذاری می‌کردیم و سالی 11 نمایشگاه می‌رفتیم؛ هزینه بلیت، غرفه نمایشگاه‌، اقامت و… را هم پرداخت می‌کردیم. با توجه به افزایش نرخ ارز، اگر در سال‌های گذشته 100 یا 150 میلیون هزینه می‌کردیم، الان هزینه شرکت در نمایشگاه‌ها برای ما نزدیک به 700 تا 800 میلیون تومان تمام می‌شود. بدین ترتیب حضور در 11 نمایشگاه به‌معنای 11 میلیارد تومان هزینه است. در صورتی که ما حتی یک میلیارد هم درآمد نداشته‌ایم.

اینها باعث شده که بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در زمینه تبلیغات بابت بازدید از ایران عقب‌نشینی کند، دولت هم که مدتهاست خودش را از این جریان عقب کشیده است. مثلاً در نمایشگاه آلمان ما هزار و 150 متر غرفه داشتیم و 26 سال در این نمایشگاه شرکت کردیم. خوب است بدانید که تقریباً 200 کشور هر ساله به نمایشگاه ITB آلمان می‌آید و این بزرگ‌ترین رویداد در این حوزه محسوب می‌شود، اما امسال ایران حضور پیدا نکرد، چون دولت توجهی به این موضوع نشان نداد و در بخش خصوصی هم علاقه‌مندی وجود نداشت، البته آلمان هم علاقه‌ای به حضور ایران نداشت. فقط یک یا دو شرکت از ایران در آن شرکت کردند.

باید بگویم اتفاق بد دیگری که رخ داد، این بود که در اثر اعتراضات اجتماعی اخیر، مسائل داخلی به کشورهای خارجی هم کشیده شد، مثلاً در آلمان راهپیمایی‌های زیادی رخ داد و ایرانی‌ها در آنجا جمع شدند، خصوصاً راهپیمایی بزرگ ایرانیان در برلین که بازتاب بین‌المللی گسترده‌ای داشت، این در حالی است که آلمان یکی از بازارهای خوب ما بود و اگر از من بپرسند قبل از کرونا بیشترین ورودی به ایران از طرف کدام کشور بوده است، می‌گویم آلمان.

ترابران: کارکرد دولتمردان در نقش حامی توسعه گردشگری همیشه محل اعتراضات و انتقادهای فراوانی بوده است. به نظر شما، آیا دولت سیزدهم در مدت فعالیت خود، اقدام مثبتی در جهت توسعه گردشگری برداشته است؟

متاسفانه برای دولتمردان ما مهم نیست که گردشگر بیاید یا نه، تازه اگر نیاید، برای آنها راحت‌تر و بهتر است. دولت تا زمانی که درآمد نفت و گاز دارد و درباره چگونگی هزینه‌کرد آن پاسخگو نیست، احساس نیاز به آمدن یا نیامدنِ توریست نمی‌کند.

چند روز پیش یک کلیپ دیدم که متاثرم کرد. هنوز یک ماه نشده که ایران با عربستان توافق کرده، اما امارات کلیپ بسیار زیبایی برای کشور ما تهیه کرده که تاریخ و فرهنگ و طبیعت زیبای ایران را معرفی می‌کند. منظورم این است که کشورهای دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایران را می‌شناسند، اما ما واقعاً بعد از این همه سال هنوز نتوانستیم یا نخواستیم که برای مملکتمان چنین کلیپ‌هایی درست کنیم!

متاسفانه در ایران هیچ‌یک از دولت‌ها برای گردشگری قدم از قدم برنداشته است. فرقی نمی‌کند که آقای روحانی باشد، آقای رئیسی یا احمدی‌نژاد یا حتی دیگرانی که عقب‌تر بودند. اگر خاطرتان باشد در دوره اول دولت آقای احمدی‌نژاد، او شبانه‌روز به عالم و آدم بد و بیراه می‌گفت. او در جلسه‌ای درباره وضعیت گردشگری از من سوال کرد، گفتم: گردشگری می‌توانست خوب باشد، اما حرف‌های شما در گردشگران دافعه ایجاد می‌کند. گفت: چرا؟ گفتم: وقتی با عالم و آدم در افتاده‌اید، انتظار دارید که گردشگر به ایران بیاید. جالب اینکه این روزها صحبت‌هایی از او می‌شنوم که انگار نه انگار او آن حرف‌ها را زده بود. گاهی با خودم فکر می‌کنم که خدایا اینها همان‌ها هستند؟ البته اگر همان‌ها هستند و اصلاح شده‌اند، جای خوشحالی است و این خیلی خوب است که آگاه شوند. اما آنچه مسلم است هر کدام از این افراد وقتی بر مسند کار بودند، به‌جای این‌که یک قدم به جلو بردارند، هر کدامشان به‌نحوی بر سر ایران زدند و باعث سرشکستگی ایرانیان شدند.

به هر حال، بعضی مسئولان براساس دیدگاه سیاسی کارهایی انجام می‌دهند، اما منافع کشور را در نظر نمی‌گیرند؛ مثلاً به بهانه‌های مختلف می‌گویند شهروند فلان کشور در ایران جاسوسی کرده و… درحالی‌که شاید واقعیت نداشته نباشد. در دنیا قوانین متداولی وجود دارد مبنی بر اینکه که اگر اتباع خارجی وارد یک کشور شدند و خطا کردند (حالا یا جاسوسی یا هر اشتباه دیگر) او را دستگیر نمی‌کنند که روزها و سال‌ها در زندان بماند، بلکه 72 ساعت به او اجازه می‌دهند که آن کشور را ترک کند. ما باید بگوییم 72 ساعت به شما فرصت می‌دهیم که ایران را ترک کنید، گردشگر هم ایران را ترک می‌کند و اگر هم اشتباهی کرده باشد دیگر اشتباهی وجود ندارد، اما چون ما تابع قوانین بین‌المللی نیستیم، رفتارهای ما برای خارجی‌ها قابل درک نیست. بالاخره آنها فقط به کشور ما که سفر نمی‌کنند، آن‌ها همه دنیا را گشته‌اند و آخرین مقصدشان ایران است. آن هم اگر شرایط به‌گونه‌ای باشد که بتوانند بیایند.

در کشورهای دیگر هم چنین اختلافات داخلی رخ می‌دهد، اما دولتمردان آن کشور سریع به فکر چاره‌اندیشی می‌افتند تا بتوانند کشورشان را حداقل به شرایط اولیه برگردانند، آیا اینجا کسی وجود دارد که چنین فکری کند؟ آیا وزارت گردشگری اصلاً به این موضوع فکر می‌کند؟ خیر. آیا راهکاری نشان می‌دهیم؟ خیر. جناب آقای وزیر شما چه کار می‌کنید؟ اصلاً مشخص نیست. الان ایشان کجاست؟ این وزیر وقتی می‌خواست سر کار بیاید، من خیلی خوشحال بودم، چون رسانه‌ای و رئیس صداوسیما بود و گفتم خدا را شکر که یک نفر از رسانه آمد که بتواند صنعت گردشگری ایران را معرفی کند، اما انگار می‌خواهد تمام 10 سال خستگی در صداوسیما را در بخش گردشگری درآورد!

ترابران: یکی از اظهارنظرهای جنجالی آقای ضرغامی که بازتاب منفی بسیاری داشت این بود که گفتند حتی مسئله برخورد با حجاب می‌تواند جاذبه گردشگری باشد که گردشگر خارجی از آن عکس بگیرد!

اگر حجاب می‌توانست جاذبه گردشگری باشد، در کشورهای اسلامی 3 تا 4 زن را حجاب می‌کردند و در میدان‌ها می‌گذاشتند، یا مثلاً می‌توانستند در میدان امام در اصفهان چند مجسمه محجبه بگذارند که همه از آن عکس بگیرند. نمی‌دانم چرا این حرف‌ها را می‌زنند. مردم ایران، مسلمان و واقعاً معتقد هستند، اعتقاد خودشان را فارغ از عملکرد دولت‌ها دارند، همان‌طور که در زمان شاه هم اینچنین بودند. در دوره جمهوری اسلامی چیزی به آن‌ها افزوده نشده است.

ترابران: پس از توافق اخیر ایران با عربستان گفته می‌شود تحولات مثبتی در ارتباط با کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد شده است. ارزیابی شما از تاثیرات این توافق در روابط بین‌الملل چیست؟

هنوز اثر خاصی از آن نمی‌بینیم. مثلاً شاید پس از بهتر شدن روابط ایران و عربستان عرب‌ها با علاقه‌مندی به ایران بیایند، ولی در حوزه اروپا هیچ تاثیری نداشته است. حتی روی یک اروپایی هم تاثیرگذار نبوده است. شاید کسانی از حوزه خلیج‌فارس که با عربستان روابط خوبی دارند، کمتر از گذشته از آمدن به ایران و دستگیر شدن بترسند، ولی باید بپذیریم که وقتی شهروندان فرانسوی یا اروپایی را دستگیر می‌کنیم، یک‌مرتبه در دنیا پخش می‌شود که ایرانی‌ها توریست‌ها را دستگیر کرده‌اند و این موضوع به‌سادگی قابل جبران نیست. شاهد بودید که دولت‌های اروپایی به شهروندانشان هشدار دادند که به ایران سفر نکنند، وقتی فرانسوی‌ها، بلژیکی‌ها و… دستگیر شدند، دولت‌هایشان گفتند ما که به شما گفتیم به ایران نروید و گوش نکردید. بازار آمریکا پیش از این خیلی به حرف دولت گوش نمی‌کرد، چون مردم آمریکا کار خودشان را می‌کنند، اما اتفاقات اخیر باعث شد که آنها هم عقب‌نشینی کنند.

متاسفانه اکنون حتی ایرانی‌های مهاجر هم به مشکل برخورده‌اند، چون مسائلی برای چند نفرشان پیش آمد و بقیه هم از آمدن به ایران ترسیدند. من احساس خوبی ندارم که به‌زودی این مسئله حل شود. زمانی دولت‌ها با هم درگیر بودند و اختلاف داشتند، با این وجود مردم به حرف دولت‌هایشان گوش نمی‌دادند و به ایران سفر می‌کردند، ولی الان اینطور نیست، احساس می‌کنند که باید به حرف دولتشان گوش کنند و وقتی به آنها می‌گویند به این کشور سفر نکنید، نباید سفر کنند.

ترابران: فکر می‌کنید چقدر زمان نیاز است تا اعتماد از دست رفته گردشگران خارجی نسبت به ایران بازیابی شود؟

بعضی اوقات فکر می‌کنیم که شاید تا 2 یا 3 سال آینده بهتر شود، اما بهتر یا بدتر شدن این اوضاع بستگی به رفتار دولتمردان دارد، البته منظورم رفتار با گردشگران خارجی نیست، بلکه رفتار با مردم ایران است. وقتی اعتراضات شکل می‌گیرد و درگیری و نارضایتی اجتماعی پیش می‌آید، در گردشگری تاثیر می‌گذارد و طرف می‌ترسد به ایران بیاید. با خود می‌گوید وقتی اینها خودشان با خودشان درگیری دارند، اگر من به آنجا بروم، به من هم رحم نخواهند کرد. می‌توانم بگویم با اتفاقات پیش آمده، حداقل به‌مدت 10 سال آینده گردشگری را نابود کردند. فاجعه‌ای درست کرده‌اند که تا بخواهند ذهن مردم دنیا را نسبت به ایران خوش‌بین کنند خیلی طول خواهد کشید.

بعضی اوقات احساس عجیبی برای این ماجراها دارم، فکر می‌کنم افرادی در این مملکت وجود دارند که عمداً چنین کارهایی می‌کنند، به نظرم سهوی نیست و عمداً مردم دنیا را نسبت به ایران بدبین می‌کنند. انگار گروهی شغلشان این است که ارتباط ایران را با دنیا قطع کنند ولی نمی‌دانم اینها چه کسانی هستند. به هر حال، این اتفاقات رخ داده و متاسفانه این امتیاز بزرگ را از ایران گرفته‌اند. منزوی کردن مملکتی با این همه زیبایی کار آسانی نبود! کسانی که ایران را به‌درستی می‌شناسند، اگر برای وضعیت امروز ما سال‌ها گریه کنند، باز هم کم است.