اخیراً «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیئت دولت» اعلام کرد در جلسه مورخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ این هیئت، با هدف کسب انطباق با بالاترین درصد ممکن استانداردها در حوزه‌های ناوبری هوایی و فرودگاهی و پیشگیری از تنزل جایگاه کشور در رده‌بندی جهانی خصوصاً در مقایسه با کشورهای خاورمیانه، پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی (سازمان هواپیمایی کشوری) در خصوص آیین‌نامه جدید مدیریت، بهره‌برداری، احداث و توسعه فرودگاه‌های غیرنظامی به تصویب رسیده و با امضای معاون اول رئیس‌جمهور، جهت اجرا ابلاغ شده است؛ چراکه صنعت هوانوردی کشور با توجه به تعهدات کنوانسیون شیکاگو، ملزم به رعایت استانداردها و الزامات بین‌المللی برگرفته از کنوانسیون مذکور به منظور حفظ و ارتقای ایمنی هوانوردی بوده و در همین راستا نیز براساس برنامه‌های سالانه و معین تحت عنوان برنامه جهانی نظارت بر ایمنی هوانوردی، توسط ایکائو مورد رصد و ارزیابی قرار می‌گیرد. در شرایطی که در آیین‌نامه قبلی (مشتمل بر 21 ماده) که در سال 92 به تصویب رسیده بود، صرفاُ به کلی‌گویی درباره لزوم انطباق مراحل و نحوه احداث فرودگاه‌ها با قوانین و مقررات سازمان هواپیمایی بسنده شده بود، این بار ضمن تشریح جزئی‌تر بعضی از ضوابط، شرایط ناایمن و موارد تخلف یا عدم انطباق از مقررات و استانداردهای موردنظر سازمان، محدودیت‌ها و مجازات‌هایی نیز در همین خصوص پیش‌بینی شده است، در ادامه به مهم‌ترین مفاد این آیین‌نامه می‌پردازیم.
در آیین‌نامه جدید نیز ابتدا و در ماده 1، معانی اصطلاحات مرتبط بیان شده است. در همین ماده، ابعاد حریم باند به شرح ذیل است:
الف- طول حریم باند باید قبل از آستانه و پس از انتهای باند یا ایست راه (در صورت وجود) حداقل به ابعاد زیر توسعه يابد:
1- (۶۰) متر برای باندهای با طول (۸۰۰) متر و بیشتر
۲- (۶۰) متر برای باندهای با طول کمتر از (۸۰۰) متر و دارای دستگاه کمک ناوبری بصری و غیربصری.
۳- (۳۰) متر برای باندهای با طول کمتر از ۸۰۰ متر و بدون دستگاه کمک ناوبری غیربصری.
ب- عرض حریم باند باید در دو طرف خط مرکزی و در طول حریم باند به ابعاد زیر توسعه یابد:
١- (۱۴۰) متر برای باندهای با طول (۱۲۰۰) متر و بیشتر و دارای دستگاه کمک ناوبری بصری و غیربصری.
۲- (۷۰) متر برای باندهای با طول کمتر از (۱۲۰۰) متر و دارای دستگاه کمک ناوبری بصری و غیربصری
3- (۷۵) متر برای باندهای با طول(۱۲۰۰) متر و بیشتر و بدون دستگاه کمک ناوبری غیربصری.
۴- (۴۰) متر برای باندهای با طول (۸۰۰) متر تا ۱۲۰۰ متر و بدون دستگاه کمک ناوبری غیربصری.
۵- (۳۰) متر برای باندهای با طول کمتر از ۸۰۰ متر و بدون دستگاه کمک ناوبری غیربصری.
در آیین‌نامه قبلی، نحوه صدور، تمدید، تعلیق و لغو مجوز موضوع این ماده و یا ایجاد هرگونه محدودیت به موجب دستورالعملی بود که توسط سازمان تدوین می‌شد و باید به تایید وزیر راه و شهرسازی می‌رسید، اما در آیین‌نامه جدید، تایید وزیر راه، حذف شده و این اقدامات در چهارچوب دستورالعمل‌های مصوب سازمان هواپیمایی انجام خواهد شد.
اما در عین حال، در ماده 3، وزارت راه و شهرسازی مکلف است با همکاری سازمان و ستاد و با توجه به نیاز آتی بیست‌ساله کشور، سند جامع حمل‌ونقل شامل تعداد فرودگاه‌های مورد نیاز در کشور را تدوین و به تصویب هیئت وزیران برساند؛ ضمن اینکه صدور مجوز احداث هرگونه فرودگاه جدید باید براساس سند مذکور انجام شود.
در تبصره ۲ ماده 4، عملیات فرودگاه‌های بین‌المللی و مرز هوایی که در زمان تصویب این آیین‌نامه فاقد گواهینامه فرودگاهی هستند، طبق جدول زمانبندی ذیل ملزم به تطبیق با مفاد این آیین‌نامه خواهند بود:
| ردیف | فرودگاه‌ها براساس نوع شد آمد (ترافیک) | مهلت اخذ یا تبدیل گواهینامه |
| 1 | فرودگاه‌های بین‌المللی | 1 تیرماه 1403 |
| 2 | فرودگاه‌های داخلی دارای پرواز بین‌المللی (مرز‌هوایی) | 10 آذرماه 1405 |
براساس ماده ۵، سازمان هواپیمایی ملزم است برای فرودگاه‌های بین‌المللی و مرز هوایی فاقد گواهینامه، فرودگاه‌های بین‌المللی و مرز هوایی که شرایط اعتبار گواهینامه را از دست می‌دهند و فرودگاه‌هایی که مقررات در آنها رعایت نمی‌گردد، در چهارچوب قوانین و متناسب با شرایط فرودگاه و تخلف صورت گرفته، یک یا چند مورد از محدودیت‌های زیر را مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی اعمال نماید:
۱- کاهش ظرفیت پروازهای بین‌المللی
٢- کاهش ظرفیت پروازهای داخلی
3- توقف پروازهای بین‌المللی
4- توقف پروازهای داخلی
۵- کاهش نوع رده هواپیما
6- کاهش نوع عملیات فرودگاهی و محدودیت‌های عملیاتی
7- اعمال جرایم نقدی مطابق با مفاد ماده (۲۴) قانون هواپیمایی کشوری.
۸- الزام به کاهش تعرفه‌های خدماتی فرودگاه
9- تعطیلی فرودگاه
در ماده ۷، سازمان هواپیمایی ملزم شده اختلاف عملکرد مقررات ملی با محتويات ضمیمه (۱۴) کنوانسیون را بررسی و به ایکائو اعلام و از طریق سازوکار (مکانيزم) نشریه اطلاعات هوانوردی اطلاع‌رسانی کند.
در ماده ۹ نیز مراحل اخذ مجوز احداث و بهره‌برداری فرودگاه‌های موضوع بند (۱۱) ماده (۱) این آیین‌نامه به ترتیب زیر مشخص شده است:
1- موافقت اصولی: مراحل صدور موافقت اصولی به ترتیب زیر خواهد بود:
الف- ارائه طرح امکان‌سنجی احداث فرودگاه توسط متقاضی به سازمان مطابق با شیوه‌نامه ابلاغی سازمان جهت انجام مطالعات احداث و توسعه فرودگاه شامل ضرورت احداث، نکات فنی، عملیاتی، ارزیابی زیست‌محیطی، توجیه اقتصادی با رعایت کامل اصول پدافند غیرعامل و کاربری‌های مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران.
ب- اخذ تاییدیه صلاحيت امنیتی اشخاص حقیقی و حقوقی مطابق مصوبه (۵۲۹) شورای‌عالی امنیت ملی.
پ- طرح موضوع احداث فرودگاه در کمیته دائمی اداره امور فضای کشور جهت اخذ مصوبه این کمیته.
ت- اخذ استعلام از سازمان حفاظت محیط‌زیست، پدافند غیرعامل و حسب مورد از شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان و یا شورای عالی شهرسازی و معماری ایران توسط سازمان.
البته در آیین‌نامه موصوف تصریح شده که موافقت اصولی با تایید سازمان هواپیمایی، حداکثر ظرف یکسال صادر و فقط برای یکبار قابل تمديد است و در عین حال، به منزله مجوز احداث نیست و متقاضی موظف خواهد بود پس از اخذ موافقت اصولی برابر با بند (۲) این ماده اقدامات لازم جهت اخذ مجوز احدات را انجام دهد.
۲- مجوز احداث: صدور مجوز احداث پس از ارائه مدارک زیر توسط متقاضی و پس از تایید توسط سازمان هواپیمایی خواهد بود:
الف- طرح جامع فرودگاهی مطابق با الزمات سازمان
ب- ارائه اسناد مالکیت یا اجاره زمین، اراضی ملی و دولتی و موافقت مالک برای احداث فرودگاه به سازمان
پ- ارائه جزئیات نقشه‌های اجرایی احداث فرودگاه شامل نقشه‌های بخش هوایی و بخش زمینی.
ت- ارائه نقشه‌ها و دستورالعمل‌های پروازی مسیرهای ورودی، خروجی و طرح‌های تقرب فرودگاهی
ث- ارائه نقشه و پایش (کنترل) موانع فرودگاهی
گفتنی است که اعتبار مجوز احداث جهت شروع عملیات عمرانی، یک سال است و متقاضی باید پس از دریافت مجوز احداث فرودگاه، عملیات عمرانی را آغاز کند؛ در غیر این صورت، با ارائه دلایل و مستندات علل عدم شروع فعالیت عمرانی، مجوز احداث فرودگاه برای یک سال دیگر قابل تمدید است.
٣- مجوز بهره‌برداری: پس از احداث فرودگاه ضروری است مالک فرودگاه مطابق با دستورالعمل‌های مربوطه بهره‌بردار فرودگاه را معرفی و مجوز بهره‌برداری از فرودگاه را اخذ نماید؛ ضمن اینکه بهره‌بردار ملزم است در طول مدت بهره‌برداری هر 5 سال يكبار نسبت به بازنگری طرح جامع اقدام کرده و نتیجه را به تایید سازمان هواپیمایی برساند.
براساس ماده ۱۰، فرودگاه‌های بین‌المللی و مرز هوایی با رعایت شرایط زیر تعیین می‌شوند:
1- استعلام سازمان از ستاد و وزارت اطلاعات جهت تعیین فرودگاه به عنوان فرودگاه بین‌المللی یا مرز هوایی و تغییر ترافیک هوایی
۲- اخذ گواهينامه فرودگاهی از سوی بهره‌بردار فرودگاه مربوط، قبل از ارسال تقاضای تعیین فرودگاه به عنوان فرودگاه بین‌المللی یا مرز هوایی به سازمان
3- عدم وجود فرودگاه بین‌المللی و مرز هوایی در شعاع (۳۰۰) کیلومتری فرودگاه متقاضی
۴- تامين الزامات حفاظتی، امنیتی و تسهیلاتی براساس برنامه ملی امنیت هوانوردی (مصوبه (۵۲۹) شورای عالی امنیت ملی و برنامه ملی تسهیلات هوانوردی
علاوه بر این، طبق ماده ۱۱، هر فرودگاه باید متناسب با نوع کاربری و طبقه‌بندی آن دارای خدمات، تسهیلات، تجهیزات لازم و سامانه‌های هوانوردی و فرودگاهی به شرح زیر باشد:
١- تجهیزات هوانوردی شامل تجهیزات ارتباطی، کمک ناوبری، نظارتی و هواشناسی
2- تجهیزات فرودگاهی شامل تجهیزات پشتیبانی زمینی فرودگاهی (خدمات فرودگاهی)، اطلاعات پرواز، روشنایی و علایم کمک‌بصری محوطه جابه‌جایی، برفروبی و یخ‌زدایی، بازرسی بار و مسافر، سوخت‌رسانی. کنترل مخاطرات حیات‌وحش، خدمات نجات و آتش‌نشانی فرودگاهی، چراغ‌ها و حصارهای حفاظتی و علایم راهنمایی حمل‌ونقل هوایی بار و مسافر.
٣- سامانه مدیریتی شامل نظام مدیریت ایمنی، مدیریت تغییرات، مدیریت مخاطرات حیات‌وحش، و پایش (کنترل) موانع، تعمیر و نگهداری پیشگیرانه فرودگاهی و مدیریت تنظیم جریان ترافیک هوایی.
۴- خدمات و تسهیلات فرودگاهی شامل خدمات مراقبت پرواز، پشتیبانی زمینی (هندلینگ)، خدمات نجات و آتش‌نشانی، هواشناسی، گمرک، گذرنامه، قرنطینه، مسیر دسترسی در محوطه حرکت و پایانه (ترمینالی) مسافران
قرار است جزئیات خدمات، تسهیلات، تجهیزات و سامانه‌های هوانوردی و فرودگاهی که برای انجام فعالیت فرودگاه‌ها ضروری است، توسط سازمان، به تفکیک نوع کاربری و طبقه بندی فرودگاه تعیین و ابلاغ شود و در ادامه، ارائه‌دهندگان موجود خدمات پشتیبانی زمینی فرودگاه که تا قبل از ابلاغ این آیین‌نامه در زمینه خدمات مذکور فعالیت داشته‌اند، موظفند ظرف شش ماه پس از ابلاغ این آیین‌نامه، فعالیت‌های خود را با مفاد آن تطبیق دهند.
در ماده ۱۷، سازمان موظف به نظارت و بازرسی کلیه فعالیت‌های موضوع این آیین‌نامه از قبیل خدمات، تسهیلات، تجهیزات و سامانه‌های هوانوردی و فرودگاهی غیرنظامی و کنترل نفوذ موانع در سطوح بی‌خطری پرواز در فرودگاه‌های کشور شده است، اما می‌تواند در اجرای این ماده به صورت کلی یا جزیی از خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب صلاحیت استفاده کند. این بازرسان علاوه بر احراز صلاحیت‌های عمومی، حسب مورد باید صلاحیت‌های تخصصی و امنیتی فرودگاه‌ها را مطابق با دستورالعمل‌های مربوط دارا بوده و از سازمان مجوز دریافت کنند. مجوز فعالیت اشخاص مذکور به صورت موقت و قابل تمدید صادر می‌شود.
براساس ماده ۱۸، بهره‌بردار فرودگاه ملزم شده سامانه یکپارچه مناسبی را برای مدیریت تردد تمامی کارکنان (پرسنل)، خدمه هواپیما و افرادی که به مناطق طبقه‌بندی شده غیرنظامی فرودگاه تردد می‌کنند، ایجاد کند. این سامانه باید دسترسی و کنترل بدون واسطه سازمان را فراهم نماید، به نحوی که در هر زمان امکان صدور یا لغو مجوز تردد افراد به مناطق طبقه‌بندی شده غیرنظامی فرودگاه به دلایل ایمنی و امنیتی توسط سازمان وجود داشته باشد.
مطابق با ماده ۱۹، بازرسان سازمان باید به کلیه مناطق طبقه‌بندی شده غیرنظامی فرودگاه دسترسی کامل داشته باشند و بهره‌بردار فرودگاه و کلیه عوامل پلیس فرودگاه، سپاه حفاظت هواپیمایی و حراست مستقر در فرودگاه نیز با رعایت مصوبه (۵۲۹) شورای عالی امنیت ملی ملزم هستند دسترسی کامل بازرسان سازمان به فرودگاه شامل دسترسی به زیرساخت‌ها و سامانه سیستم مدیریت تمامی شرکت‌هایی که در فرودگاه فعالیت می‌کنند از قبیل خدمات فرودگاهی، دفاتر شرکت‌های هواپیمایی، آشیانه‌های تعمیر و نگهداری، غرفه‌ها، پیمانکاران طرف قرارداد، شرکت‌های مشاور، اسناد و مدارک مربوط و تجهیزات را به منظور حصول اطمینان از ایمنی و امنیت پروازها و اجرای قوانین و مقررات هوانوردی، بدون ممانعت و محدودیت فراهم نمایند.
آن‌گونه که در ماده ۲۱ تصریح شده است، سازمان می‌تواند در صورت احراز شرایط ناایمن و مشاهده هرگونه تخلف و یا عدم انطباق از مقررات و استانداردهای سازمان هواپیمایی، نسبت به محدود کردن عملیات فرودگاه و یا غیرعملیاتی نمودن فرودگاه تا زمان رفع عدم انطباق، اقدام کنند که شرایط ناایمن، تخلف یا عدم انطباق از مقررات و استانداردهای سازمان موضوع این ماده، شامل موارد زیر است:
ا- عدم انطباق جدی با مشخصه‌های فنی زیرساخت‌های فرودگاه که مشخص‌کننده نوع عملیات فرودگاه بوده و گواهینامه فرودگاهی براساس آن صادر می‌گردد و به تشخیص بازرس سازمان هواپیمایی، مخاطره جدی ایمنی برای عملیات پرواز در فرودگاه ایجاد می‌کند.
٢- عدم فراهم نمودن دسترسی کامل سازمان به فرودگاه، مدیریت فرودگاه، تجهیزات. اسناد و مدارک مربوط مطابق با مقررات و استانداردهای سازمان
۳- جعل یا ارسال شواهد ساختگی جهت کسب و حفظ اعتبار لازم برای صدور گواهینامه فرودگاهی
۴- استفاده متقلبانه یا استفاده کلاهبردارانه از گواهینامه فرودگاهی
۵- فقدان مدير فرودگاه
6- عدم ارائه برنامه اقدام اصلاحی برای رفع یافته‌های گزارش شده توسط بازرسان سازمان توسط بهره‌بردار فرودگاهی
۷- عدم اقدام متناسب بهره‌بردار فرودگاه مطابق با برنامه اقدام اصلاحی برای رفع یافته‌های گزارش شده توسط بازرسان سازمان
براساس ماده ۲۶، هر گونه فعالیت نظامی اثرگذار بر فعالیت‌های فرودگاه‌های غیرنظامی با هماهنگی نیروی مسلح مربوط با سازمان میسر خواهد بود.
در ماده ۳۳، انجام هرگونه اقدام محیط‌زیستی که آثار سوء برای ایمنی پروازها داشته باشد، در حریم فرودگاه‌های غیرنظامی، نظامی و مشترک ممنوع اعلام شده است. مطالعات و ارزیابی مخاطرات حیات وحش و تدوین برنامه کنترل مخاطرات حیات وحش فرودگاه‌های کشور، باید توسط بهره‌بردار و مطابق با دستورالعمل‌های مربوط صورت گیرد.
شهرداری‌ها، ادارات کل راه و شهرسازی، سازمان‌های وابسته به وزارت جهاد کشاورزی شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو، شرکت‌های تابع وزارت نفت و شرکت‌های زیر مجموعه شرکت ملی نفت ایران و کلیه سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌هایی که مجوز ساخت و با بهربرداری از اماکن را می‌دهند، می‌بایست طبق ماده ۳۴، قبل از صدور هرگونه مجوز احداث و بهره‌برداری در حریم و اطراف فرودگاه، ملزم به اخذ استعلام از فرودگاه مربوط (نظامی، مشترک و غیرنظامی) شوند و عدم پاسخ فرودگاه ظرف سه ماه به عنوان موافقت تلقی می‌شود.
در عین حال، تغییر کاربری اراضی اطراف فرودگاه توسط شهرداری‌ها، ادارات کل راه و شهرسازی وزارت جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های متولی باید با اخذ استعلام از فرودگاه‌های نظامی و غیرنظامی و مطابق با دستورالعمل‌های مربوط باشد و عدم پاسخ فرودگاه ظرف سه ماه به عنوان موافقت تلقی می‌شود. (ماده 35)
و بالاخره اینکه براساس ماده 37، دستورالعمل‌های مورد نیاز برای اجرای این آیین‌نامه باید حداکثر ظرف یک سال پس از ابلاغ آن توسط سازمان هواپیمایی تنظیم و ابلاغ می‌شود. منتظر می‌مانیم.
