ترابران- هوش مصنوعی که به واسطه روباتیک و دستگاههای خودکار، پردازش زبان طبیعی، عاملهای مجازی، یادگیری ماشین و بسیاری دیگر فناوریها عملیاتی میشود، به عنوان دانشی قلمداد میشود که قواعد بازی کسبوکار را از طریق بهبود تولید، پایین آوردن قیمتها، ایجاد شغل و فرصتهای رشد تغییر خواهد داد و از آنجا که پس از سال ۲۰۳۰ دامنه آثار هوش مصنوعی هم در حوزه اقتصاد و هم در اجتماع افزایش چشمگیری خواهد یافت، برای کشورهای غرب آسیا ضرورت خواهد داشت راهبردهایی برای ایجاد یک سکوی پرتاب به سوی آینده فراهم آورده باشند. طبق تحلیلهای شرکت بینالمللی داده (International Data Corporation) سرمایهگذاری در سامانههای هوش شناختی و مصنوعی در خاورمیانه و آفریقا از 5/37 میلیون دلار در ۲۰۱۷ تا ۱۰۰ میلیون دلار در ۲۰۲۱ افزایش خواهد یافت که نمایانگر یک رشد ۳۲ درصدی است. بر اساس همین تحلیل بزرگترین فرصتهای هوش مصنوعی در این منطقه در بخش مالی قرار دارد. بر همین اساس در چند سال گذشته توجه امارات متحده عربی، به هوش مصنوعی رشد چشمگیری داشته است.
واقعیتی که خود را به بهترین شکل در تاسیس وزارت هوش مصنوعی و انتصاب وزیری جوان در این سمت نشان داده است. پس از مراحل دولت الکترونیک و دولت موبایل یا اسمارت، امارات اکنون به دنبال «دولت سوم» یا نسل سوم دولت دیجیتال است که با نام «دولت هوشمند» شناخته میشود. مجموعه این فعالیتها و سیاستها موجب شده که طبق تخمینها امارات متحده عربی در سال ۲۰۳۰ در میان کشورهای غرب آسیا دارای بیشترین رشد در صنعت هوش مصنوعی و بیشترین میزان تأثیر این صنعت بر تولید ناخالص داخلی باشد.
اما درشرایطی که امارات، عربستان سعودی و قطر تعهداتی قوی در قبال توسعه و اجرای فناوریهای هوش مصنوعی برای خود ایجاد کرده و کسبوکارهای این کشورها در زمینه فناوریهای نوین سرمایهگذاریهای هنگفتی انجام دادهاند و از سوی دولتها به عنوان نخستین مصرفکنندگان فناوری پشتیبانی میشوند، کشورهای دیگر منطقه به دلایلی از قبیل کمبود زیرساختها و عدم دسترسی به نیروی انسانی ماهر به عنوان عاملهای کلیدی توسعه هوش مصنوعی حرکت کندتری دارند.
طبق گزارش شرکت «پرایس واترهاوس کوپرز» سهم هوش مصنوعی در اقتصاد جهان در سال ۲۰۳۰ میتواند تا 7/15 تریلیون دلار باشد. همچنین تاثير بالقوه هوش مصنوعی در خاورمیانه بالغ بر ۳۲۰ میلیارد دلار و رشد سالیانه این صنعت ۲۰ تا ۳۴ درصد خواهد بود که بیشترین رشد برای امارات متحده عربی پیشبینی میشود. در شکل ۱ میزان این تاثیر در حوزههای مختلف به تفکیک نشان داده شده است.
دولتها و شرکتهای خاورمیانه با توجه به انقلاب صنعتی چهارم اندکاندک در حال تشخیص تغییر معادلات جهانی به سوی هوش مصنوعی و فناوریهای پیشرفته هستند. طبق تخمینها در سال 2030 جمعا ۲ درصد از سود جهانی هوش مصنوعی یعنی بالغ بر ۳۲۰ میلیارد دلار به خاورمیانه تعلق خواهد داشت. بیشترین سود به امارات مربوط است که در سال ۲۰3۰ حدود 4/12 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل خواهد داد. میزان بالای تاثیرگذاری هوش مصنوعی در دو کشور عربستان و امارات با توجه به سرمایهگذاریهای آنها در زمینه هوش مصنوعی در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه واقعیتی تعجببرانگیز نیست اگر به این نکته توجه کنیم که هر دوی این کشورها از حیث شاخص جهانی نوآوری جزء ۵۰ کشور برتر هستند.
امارات متحده عربی در اکتبر ۲۰۱۷ «راهبرد هوش مصنوعی» را کلید زد که نمایانگر پایبندی آن به پیشرفت فناوری در کشور است. بر اساس همین سند راهبردی، آخرین نامهنگاری کاغذی دولت در سال ۲۰۲۱ خواهد بود و این یعنی حذف ۲۵۰ میلیون مکاتبه سالیانه که نیازمند ۱۹۰ میلیون ساعت کار و یک میلیارد کیلومتر سفر است. در سال ۲۰۱۷ همچنين عمر بنسلطان العلماء از سوی شیخ محمد بنراشد آلمكتوم، نخستوزیر و حاکم دوبی، به عنوان نخستین وزیر هوش مصنوعی در جهان منصوب شد. در میان امارتهای مختلف، میتوان دوبی را پرچمدار راه هوش مصنوعی دانست. برخی از راهبردهای این امارت در زمینه هوش مصنوعی از قرار زیر است:
– راهبرد شهر هوشمند دوبی: هدف این راهبرد تبدیل شهر دوبی به شهری هوشمند با بهرهگیری از نوآوری و تغییرات دیجیتال است. در چارچوب همین راهبرد در سال ۲۰۱۷ یک آزمایشگاه هوشمند هوش مصنوعی برای آموزش کارمندان بخش دولتی و خصوصی در زمینه بهکارگیری هوش مصنوعی در حوزه کاری مربوط به آنها راهاندازی شد. طرح شهر هوشمند دوبی سه مولفه اصلی دارد: زندگی هوشمند، اقتصاد هوشمند، گردشگری هوشمند.
– راهبرد چاپ سهبعدی دوبی: هدف این راهبرد آن است که تا سال ۲۰۳۰، 25 درصد ساختمانهای دوبی با استفاده از فناوری چاپ سهبعدی ساخته شود.
– راهبرد حملونقل خودکار دوبی: هدف این راهبرد آن است که با تبدیل ۲۵ درصد از حملونقل شهر به حملونقل خودکار تا سال ۲۰۳۰، کاهش ۴۴ درصدی در هزینههای حملونقل، کاهش ۱۲ درصدی در تولید آلایندههای کربنی و کاهش ۲۵ درصدی در تصادفات به دست آید. همچنین بر اساس تحلیلهای شرکت معتبر و چندملیتی اکستچر (Accenture) هوش مصنوعی دارای این ظرفیت است که تا سال 2035، 182 میلیارد دلار به ارزشافزوده ناخالص امارات متحده عربی بیفزاید. براساس تخمینهای همین شرکت، هوش مصنوعی میتواند تا 6/1 درصد به نرخ رشد امارات متحده عربی اضافه کند.
دولت سوم و وزارت هوش مصنوعی
خدمات عمومی دیجیتال در امارات متحده عربی طی سه مرحله تحول یافته است. این دولت پس از اجرای موفقیتآمیز خدمات دولت الکترونیک (e-government) که بیدرنگ به یک دولت موبایل یا اسمارت (smart/mobile-government) تبدیل شد، اخیرا به سوی خدمات توانمندشده با هوش مصنوعی حرکت کرده که تاسیس «وزارت هوش مصنوعی» را به امری اجتنابناپذیر و ضروری تبدیل کرده است. نکته جالب آن است که دولت امارات برخلاف روال معمول دیگر کشورها نام «فناوری اطلاعات» (IT) یا «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (ICT) را برای این وزارتخانه جدید انتخاب نکرد. این نامگذاری حامل این پیام روشن است که آینده خدمات به سامانهها و برنامههای هوش مصنوعی گره خورده است.
وزارت هوش مصنوعی امارات «راهبرد هوش مصنوعی» خود را نخستین بار در اکتبر ۲۰۱۷ صورتبندی کرد، راهبردی که در این سطح در جهان بیسابقه است. تعیین یک وزیر جوان به عنوان وزیر هوش مصنوعی نشان میدهد یک نسل جدید از دولت در حال ظهور است که میتوان آن را «دولت هوشمند» (Intelligent Government) یا «دولت سوم» (Gov.3.0) خواند، زیرا نسل سوم دولتهای دیجیتال را معرفی میکند.
لازم به توضیح است که تصمیم برای تاسیس وزارت هوش مصنوعی پس از اجرای بسیاری از پروژهها و طرحهای هوش مصنوعی گرفته شد. امارات متحده عربی پیش از این نیز بسیاری از سامانهها و برنامههای هوش مصنوعی را در بخشهای گوناگون به کار گرفته بود. برای مثال در خدمات امنیتی و انتظامی، این کشور از یک روبات مامور پلیس رونمایی کرده یا سازمان آب و برق دوبی یک روبات را برای خدمات مشتریان استخدام کرده و از یک تاکسی پرنده بدون راننده استفاده شده است.
در بخش بانکداری نیز برنامههای هوش مصنوعی با استفاده از پردازش زبان طبیعی، با هدف پاسخگویی به تماسهای مشتریان و پرسشهای مربوط به خدمات بانکی توسعه پیدا کرده بود. از دیگر طرحهای هوش مصنوعی میتوان به «جایزه امارات برای هوش مصنوعی و روباتیک در خدمت انسان» اشاره کرد که در سال ۲۰۱۵ برای تشویق برنامهها و نوآوریهای خلاقانه هوش مصنوعی و همچنین افزایش آگاهی جامعه از فرصتهای هوش مصنوعی طراحی شد. در سال ۲۰۱۷ حاکم دوبی «طرح یک میلیون کدنویس عرب» را راهاندازی کرد که هدف آن فراهم کردن فرصت کارآموزی رایگان برای جوانان عرب در زمینه برنامهنویسی است، مهارتی که در حقیقت زبان اقتصاد دیجیتال آینده و از لوازم توسعه سامانهها و برنامههای هوش مصنوعی محسوب میشود. به علاوه در چارچوب همین طرح به دانشجویان و استادان برتر جوایز نفیسی اهدا میشود.
وزارت هوش مصنوعی همچنین سندهای مهمی را برای همکاری با دیگر کشورها در زمینه هوش مصنوعی امضا کرده است. در سال ۲۰۱۸ توافقنامهای میان امارات متحده و هند برای تقویت گفتگوها و بررسی گزینههای گوناگون با هدف رشد اقتصاد هوش مصنوعی در دو کشور به امضا رسید. براساس تخمینها این همکاری میان وزارت هوش مصنوعی امارات و «سازمان ملی بهبود و تسهیل سرمایهگذاری هند»(Invest India) در دهه آینده ۲۰ میلیارد دلار (معادل 4/73 میلیارد درهم) سود اقتصادی برای دو کشور تولید خواهد کرد. در قالب این همکاری، با تشکیل یک کمیته کاری مشترک هوش مصنوعی میان وزارت هوش مصنوعی امارات متحده عربی، سازمان Invest India و طرح ابتکاری Startup India، سرشت پویای نوآوری و فناوری ارزیابی خواهد شد. این کمیته سالیانه با ماموریت افزایش سرمایهگذاری در استارتآپهای هوش مصنوعی و فعالیتهای پژوهشی تشکیل میشود. کمیته کاری مذکور چشمانداز هوش مصنوعی را برای تشخیص روندهای نوظهور و سیاستهای لازم پایش خواهد کرد.
راهبرد و قانون هوش مصنوعی
کابینه امارات متحده عربی در آوریل ۲۰۱۹ طی نشستی در کاخ ریاست جمهوری ابوظبی به ریاست شیخ محمد بنراشد آلمكتوم، «راهبرد ملی هوش مصنوعی ۲۰۳۱» را تصویب کرد. هدف «راهبرد ملی هوش مصنوعی ۲۰۳۱» تبدیل امارات متحده به یک رهبر جهانی در زمینه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۱ و ایجاد یک سامانه یکپارچه برای بهکارگیری هوش مصنوعی در بخشهای حیاتی این کشور است. «راهبرد ملی هوش مصنوعی ۲۰۳۱» دارای هشت هدف راهبردی و شماری طرح ابتکاری برای کاربرد هوش مصنوعی در آموزش، خدمات دولتی و رفاه اجتماعی است. نظارت بر اجرای این راهبرد بر عهده شورای هوش مصنوعی و تراکنشهای دیجیتال امارات و برخی از نهادهای فدرال و محلی است.
امارات متحده عربی در کنار توجه به توسعه هوش مصنوعی و فناوریهای جدید، به بحث قانونگذاری در این زمینه نیز علاقه نشان داده است و تلاش میکند قوانینی برای نظارت بر خودروهای بدون راننده و هوش مصنوعی وضع کند تا کشور را برای پذیرش فناوریهای آینده آماده سازد. شیخ خليفة بنزايد آلنهيان، به عنوان رئیس امارات و حاکم ابوظبی، یک قانون فدرال را تصویب کرده است که به دولت امارات متحده عربی اجازه میدهد گواهینامههایی موقت برای آزمایش نوآوریهایی صادر کند که از فناوریهای نوظهور مانند هوش مصنوعی بهره میبرند.
هدف این قانون آن است که چارچوبی برای توسعه و آزمایش قانونهایی برای اعمال حاکمیت بر کاربرد هوش مصنوعی، چاپ سهبعدی و دیگر فناوریهای نوظهور ایجاد کند. در همین راستا یک «آزمایشگاه قانونگذاری» با نام «RegLab» از سال ۲۰۱۹ آغاز به کار کرده است. این آزمایشگاه محیطی ایمن برای آزمایش فناوریهای جدید است که بدین ترتیب به وضع قانونهای آینده برای بهرهگیری از این فناوریها یاری خواهد رساند.
هوش مصنوعی در آموزش و مراقبتهای بهداشتی
در امارات متحده عربی حدود ۷۶ دانشگاه معتبر و مجاز (شامل دانشگاههای بینالمللی که دارای واحدهایی در این کشور هستند) وجود دارد، اما جستجویی در برنامههای آموزشی رسمی این دانشگاهها نشان میدهد که از میان همه آنها فقط یک دانشگاه (بریتیش یونیورسیتی در دوبی) ۲ برنامه تحصیلی در زمینه تخصص هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی ارائه میدهد.
در همین زمینه گفتنی است که موسسه آموزش عالی «کليات التقنيه العليا» در اوایل سال ۲۰۱۸ توافقنامهای را با شرکت فناوریهای رایانهای «اوراکل» برای آغاز آموزش ۵۰۰ مرد و زن اماراتی در حوزه هوش مصنوعی به امضا رساند. برای اجرای اهداف این توافقنامه «قطب نوآوری زائد» توسط شرکت اوراكل تاسیس شده است.
هوش مصنوعی و مراقبتهای بهداشتی
در بخش مراقبتهای بهداشتی، فناوریهای نوین بهتدریج در حال معرفی هستند. برای مثال دولت امارات متحده عربی بهتازگی در حال آزمایش و افزودن نوآوریهای زیر به بخش مراقبتهای بهداشتی است.
– نصب اتاقکهای تحلیل سلامت در ساختمانهای دولتی برای کمک به کارمندان در پایش سلامت و تشخیص زودهنگام نشانههای بیماری.
– نرمافزاری از شرکت بابیلون که از هوش مصنوعی برای مشاوره تصویری به بیماران در سراسر جهان بهره میبرد.
– نوار یا پیشانی بند استارت آپ HiNT در تشخیص سکته مغزی
– حسگرهای شرکت Admetsys که هنگام کاهش ناگهانی علائم حیاتی بیماران بخش آی.سی.یو به پزشکان هشدار میدهند.
اداره بهداشت دوبی قصد دارد با همکاری شرکت «Bodyo» اتاقکهای هوش مصنوعی رایگانی را در سطح شهر نصب کند. این اتاقکها قادر به انجام اسکنهای سلامت برای مردم و ارائه سریع نتیجه خواهند بود. شرکت «Body0» اتاقکها یا کابینهای سیاری مجهز به هوش مصنوعی ساخته است که مردم میتوانند وارد آن شده و در کمتر از ۱۳ دقیقه دمای بدن، قند خون، فشار خون، قد، وزن و دیگر اطلاعات ضروری سلامت را اندازهگیری کنند. در این اتاقکها همچنین به تناسب وضعیت هر شخص برنامههای غذایی نیز ارائه میشود.
در ماه مه ۲۰۱۸ «اداره بهداشت ابوظبی» به عنوان تنظیمکننده راهبردهای نظام سلامت امارت ابوظبی، خطمشی جدیدی را برای نظارت بر هوش مصنوعی، کاربرد و اجرای آن در بخش مراقبتهای بهداشتی با عنوان «خطمشی بهرهگیری از هوش مصنوعی در بخش مراقبتهای بهداشتی امارت ابوظبی» ابلاغ کرد که در نوع خود بسیار مفصل و آیندهنگر است.
چشمانداز اصلی این خطمشی تشویق بهرهگیری از هوش مصنوعی با هدف بهبود دسترسی، اجرا و دقت خدمات مراقبتهای بهداشتی و به حداقل رساندن خطرات بالقوه برای بیماران عنوان میشود. مخاطبان این خطمشی ارائهدهندگان خدمات بهداشتی، کاربران نهایی دادههای هوش مصنوعی در ابوظبی، متخصصان مراقبتهای بهداشتی، شرکتهای دارویی ابوظبی، شرکتهای بیمه، پژوهشگران بخش مراقبتهای بهداشتی و بیماران خواهند بود.
اداره بهداشت ابوظبی در راستای اجرای این سیاستهای هوش مصنوعی و همچنین تقویت یک فرهنگ نوین نوآوری و تشویق همکاری میان بخشهای مختلف صنعت در زمینه بهداشت و درمان، یک «آزمایشگاه هوش مصنوعی» (AI Lab) را در حاشیه همایش «Arab Health» در سال ۲۰۱۹ برگزار کرد. مسئولان برگزاری هدف این آزمایشگاه را توسعه راهحلهای بهداشتی با کمک فناوریهای نوین از جمله هوش مصنوعی، «بلاک چین» (یا زنجیره بلوکی) او «اینترنت اشیای پزشکی» اعلام کردهاند. «اینترنت اشیای پزشکی» به مجموعهای از برنامهها و ابزارهای پزشکی اطلاق میشود که از طریق شبکههای رایانهای به سامانههای فناوری اطلاعات بخش مراقبتهای بهداشتی متصل میشوند.
همایش سالیانه «AI Everything»
همایش «AI Everything» از حیث توانمندسازی و دسترسپذیری یکی از بزرگترین همایشهای هوش مصنوعی برای دولتها، کسبوکارها، شرکتها و اقتصاد خلاق به شمار میرود که با پشتیبانی شیخ محمد بنراشد آلمكتوم، به میزبانی طرح «دوبی هوشمند» و در قالب «برنامه ملی هوش مصنوعی امارات متحده عربی» در مرکز تجارت جهانی دوبی برگزار میشود و میزبان نوآوریهای دورانساز، سرمایهگذاران، سیاستگذاران، شرکتها و استارتآپهای نامدار و دانشگاهیان سراسر دنیا از قبیل گوگل، مایکروسافت، آمازون، IBM، دانشگاه MIT، دانشگاه استنفورد و … است.
شرکتهای مشهور در زمینه روباتیک و هوش مصنوعی جدیدترین دستاوردهای خود را در این همایش عرضه میکنند. نخستین همایش AI Everything در ماههای آوریل و مه ۲۰۱۹ با حضور بیش از ۱۳۰ کارشناس بینالمللی هوش مصنوعی از بیش از ۸۰ کشور برگزار شد که در قالب نشستهای مختلف به بررسی پرسشهایی از این قبیل اختصاص داشت: چگونه با هوش مصنوعی میتوان کیفیت زندگی را ارتقا داد؟ چگونه میتوان چشمانداز راهبردی پذیرش هوش مصنوعی را شکل داد؟ چگونه میتوان مسئولانه از هوش مصنوعی استفاده کرد؟ چگونه با افزایش روزافزون داده میتوان از حریم خصوصی محافظت کرد؟ چگونه میتوان نیروی کار آینده را برای اقتصاد هوش مصنوعی آماده ساخت؟
دومین همایش قرار بود در مارس ۲۰۲۰ برگزار شود که شیوع بیماری کرونا آن را به تعویق انداخت.