بهاره بوذری- با توجه به اینکه دو شاخص اصلی توسعه کشور (مسکن و حملونقل) در گرو عملکرد وزارت راهوشهرسازی است، بودجه این وزارتخانه بخش مهمی از بودجه سالانه کشور به شمار میرود؛ این در حالی است که با احتساب تورم 40 درصدی در سال 1401 و رشد متوسط 14 درصدی سهم این بخش در لایحه بودجه امسال، چشمانداز نگرانکننده و پرچالشی برای این حوزه پیشبینی میشود.
یکی از بخشهایی که برای گزارش اصلی شماره 194 در زمینه بررسی لایحه بودجه 1401 در بخش حملونقل پیشبینی کرده بودیم، گفتوگو با معاون برنامهریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی درباره ارزیابی بودجه 20 هزار و ۶۰۰ میلیارد و ۸۷۶ میلیون تومانی پیشنهاد شده برای این وزارتخانه بود، اما متاسفانه پاسخ به محور سوالات ترابران، به صورت مکتوب و با تاخیر ارسال شد و به ناچار انتشار آن به شماره فروردین ماه موکول شد.
به هر حال، پاسخهای امیرمحمود غفاری به سوالات ما مهر تاییدی بر دغدغههایی است که در شماره قبل درباره آنها گفتوگو کردیم. او وضعیت رشد بودجه وزارت راه و شهرسازی را اسفناک میداند و میگوید برای جبران کسری بودجه این وزارتخانه، باید تسهیلات لازم را برای جذب حداکثری منابع غیردولتی فراهم کرد.
ترابران: لایحه بودجه سال 1401 نسبت به سال جاری چه تغییراتی (افزایش یا کاهش) داشته است؟ لطفا این تغییرات بودجهای را براساس دستگاهها مانند راهآهن، سازمان راهداری، شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور توضیح دهید.
در شرایطی که اعتبارات عمراني در لایحه بودجه سال 1401كل كشور با رشدی معادل 43 درصد مواجه بوده، متاسفانه اعتبارات تملك داراييهاي سرمايهاي مندرج در پیوست شماره یک سال 1401 وزارت راه و شهرسازی نسبت به سال 1400 در مجموع بهطور ميانگين 14 درصد رشد يافته است و از رقم 8/15 هزار ميليارد تومان در سال 1400 به رقم 18 هزار ميليارد تومان افزايش يافته که این موضوع موجب نگرانی است.
اما اگر بخواهیم به تفکیک دستگاهها در این باره صحبت کنیم، باید بگویم:
– اعتبار مصوب شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور از رقم 9،600 میلیارد تومان در سال 1400 به رقم 11،200 میلیارد تومان در سال 1401 افزایش یافته است (17 درصد رشد).
– اعتبار مصوب شرکت راهآهن از رقم 1،957 میلیارد تومان در سال 1400 به رقم 3،055 میلیارد تومان در سال 1401 افزایش یافته است (56 درصد رشد).
– اعتبار مصوب سازمان راهداری و حملونقل جادهای از رقم 1،215 میلیارد تومان در سال 1400 به رقم 1،420 میلیارد تومان در سال 1401 افزایش یافته است (17 درصد رشد).
ترابران: ادعا شده که بودجه عمرانی 42 درصد افزایش داشته، ولی در عین حال وزیر راه درباره عدم کفاف بودجه گلایه کرده و حتی بعضی از کارشناسان معتقدند که بودجه عمرانی حداقل براساس نرخ تورم کاهش یافته است. این تناقض از کجا نشأت میگیرد؟
این موضوع کاملا درست است؛ در حالی که بعضی اقلام مصالح اصلی ساختمانی و راهسازی رشد قیمت حدود ۳۰۰ درصد را طی یکسال گذشته تجربه کردند، بدیهی است که رشد 43 درصدی بودجه عمرانی با اعمال آثار تورم یکسال گذشته نهفقط افزایش محسوب نمیشود بلکه قطعا قدرت آن نسبت به گذشته کاهشی است؛ بهویژه که بخش عمده اعتبارات ابلاغی به دستگاههای اجرایی از جنس اسناد خزانه چند ساله است که بعضا مشمول نرخ تنزیل بیش از 40 درصد هستند. با توضیحات فوق وضعیت اسفناک آثار رشد 14 درصدی درنظر گرفته شده برای بودجه وزارت راه و شهرسازی ملموستر خواهد بود.
ترابران: باتوجه به اینکه طی سالهای گذشته بودجههای عمرانی اغلب صرف بودجههای جاری میشود، این رقم را تا چه حد در تکمیل پروژههای عمرانی نیمهتمام موثر میدانید؟
تکمیل و بهرهبرداری از 382 طرح نیمهتمام وزارت راه و شهرسازی در حوزه حملونقل قانون بودجه، با فرض ثابت ماندن قیمتها (تورم صفر) و اضافه نشدن هیچ پروژه جدید دیگری در قانون بودجه سال 1401، به حداقل یک میلیون و یکصد هزار میلیارد تومان منابع مالی نقدی نیاز دارد.
با حفظ روند فعلی ابلاغ و تخصیص بودجه (که البته حفظ نشده و نرخ رشد آن در لایحه بودجه سال 1401 نسبت به گذشته نصف شده) و با فرض تورم صفر و تزریق نقدی کل اعتبارات (نه اسناد خزانه 3 ساله با نرخ تنزیل 40 درصدی) پیشبینی این است که تکمیل طرحهای مورد اشاره بدون احتساب هزینههای استهلاک، حداقل 69 سال بهطول خواهد انجامید.
همانطور که گفتم، بعضی از مصالح ساختمانی ظرف یک سال اخیر تا 300 درصد رشد قیمت داشته است؛ ضمن اینکه رشد بودجه عمرانی وزارت راه و شهرسازی در لایحه بودجه سال 1401 حدود 14 درصد (کمتر از نصف سال گذشته) لحاظ شده است.
با توجه به موارد فوق و اینکه بخش حملونقل فارغ از مزایای جانبی (نظیر اشتغالزایی، گردش سالم و همافزایی منابع مالی جامعه و آثار فوقالعاده مثبت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن) فینفسه ستون فقرات تامین معیشت و رشد اقتصادی جوامع محسوب میشود، باید با وسواس و توجه بیشتری مورد توجه قرار گیرد.
ترابران: با توجه به کمبود بودجه و منابع عمومی دولت برای تکمیل طرحهای عمرانی آن حوزه از چه ظرفیتها و روشهایی برای جبران کمبود بودجه استفاده میکنید؟
با توجه به کسری بودجه در برخی پروژههای مهم و ضرورت تامین آن، میتوان با ایجاد جذابیتهای سرمایهگذاری از طرق مختلف اعتبار موردنیاز را تامین کرد. دراینخصوص این وزارت با هدف استفاده از سرمایهگذاری بخش خصوصی، روشهایی ازجمله مشارکت در ساخت و بهرهبرداری، تامین مالی از بازار سرمایه، تامین منابع مالی از محل فاینانس داخلی و خارجی، تهاتر نفت، صندوق توسعه ملی و شبکه بانکی (تبصره 18 قانون بودجه)، فرآیند تامین مالی طرحهای اولویتدار نیمهتمام خود را در دستورکار دارد که پیشبرد آن علاوهبر کاهش زمان اجرای پروژهها و افزایش کیفیت آنها، در کاهش هزینهها و جبران کمبود بودجه اثرگذار خواهد بود.
البته هر یک از روشهای فوقالذکر و اقدامات صورت گرفته در مورد آنها طی قریب به سه سال گذشته دارای توضیحات مبسوطی است که از حوصله این مطلب خارج است.
ترابران: سه شرکت دولتی راهآهن، هما و راهداری در سال آینده زیانده پیشبینی شدهاند، چه راهکاری برای جبران و اصلاح این وضعیت وجود دارد؟
بله این سه شرکت در چند سال اخیر زیانده بودهاند و خصوصا با اپیدمی ویروس کرونا در 2 سال گذشته، بهشدت درآمدهای شرکتهای هما و راهآهن و همچنین سازمان راهداری تحت تاثیر آن قرار گرفته و کاهش قابل ملاحظهای داشتهاند، بنابراین لازم است از طریق کمکهای جبرانی دولت و اختصاص تسهیلات ارزانقیمت نسبت به جبران نسبی این خسارات اقدام کرد که البته اقداماتی در این خصوص صورت گرفته و گزارش عملکرد تفصیلی آن توسط معاونت حملونقل وزارتخانه انتشار یافته است.
ترابران: زیرساختهای حملونقلی کشور بهدلیل تغییرات جوی مانند سیل و زلزله طی سالهای اخیر آسیبهای جدی دیدهاند، بهطوریکه درحالحاضر، کشور بیش از نیاز به طرحهای عمرانی جدید یا نیمهتمام، نیاز به بازسازی و بهسازی زیرساختها دارد، چه بودجهای در این بخش پیشبینی شده؟ باتوجه به کمبود منابع، چه راهحلی برای حداقل حفظ زیرساختهای فعلی که اکنون آسیب دیدهاند وجود دارد؟ به عقیده شما، آیا بهتر نیست بهجای صرف بودجه برای پروژههای توسعهای که هزینهبر هستند، به بهسازی و نگهداری و تعمیرات زیرساختهای موجود پرداخته شود؟
براساس رویههای قانونی موجود بازسازی و بهسازی زیرساختهای آسیبدیده از حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و … از محل منابع بند (م) ماده (28) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) قابل تامین است که ازطریق تایید وزارت کشور (سازمان مدیریت بحران) به سازمان برنامهوبودجه اعلام و عملیاتی میشود، اما متاسفانه از این محل هم طی سالهای اخیر توجهی به بخش جادهای و حملونقل نشده و درنتیجه امروز با وضعیت فرسودگی بالای ماشینآلات راهداری مواجه هستیم.
لازم به توضیح است که خوشبختانه در لایحه بودجه 1401 احکام قابل توجهی برای تغییر این وضعیت پیشبینی شده که چنانچه با مساعدت مجلس نهایی شود؛ بخشی از این مشکلات کاهش خواهد یافت. در مورد تقدم بودجه نگهداری بر ساخت نیز باید گفت که اگرچه نکته مهم و درستی است ولی واقعیت این است که برخی پروژههای جدید نیز آنچنان از ضرورت اجرای فوری برخوردارند که نمیتوان آنها را نادیده گرفت، بنابراین لازم است تعادلی منطقی بین بودجههای این دو بخش برقرار و البته جذب منابع غیردولتی را نیز تا حد امکان تسهیل کرد.
ترابران: برای جذب سرمایهگذار بخش خصوصی از چه روشهایی استفاده میکنید؟
ابتدا مشخصات کامل پروژههای مختلف بههمراه قابلیتهای درآمدزایی هر یک از آنها در قالب بستههای پیشنهادی به سرمایهگذاران بخش خصوصی معرفی و در عین حال جذابیتها و مشوقهایی بهمنظور ترغیب سرمایهگذاران در مشارکت و سرمایهگذاری ارائه میگردد. لازم به توضیح است که معمولا این مشوقها با سازوکار قانونی ذیل ظرفیتهای مندرج در قوانین یا باتوجه به اختیارات قانونی مترتب توسط این وزارتخانه بهمنظور تسهیل در امر سرمایهگذاری، انتفاعی کردن پروژه و تسریع در دوره بازگشت سرمایه ارائه میگردد؛ بهطور مثال؛ تسهیل در اخذ مجوزهای قانونی جهت ایجاد مراکز تفریحی در حاشیه راهها متناسب با اقلیم منطقه میتواند راهگشا واقع شود.
از طرفی دیگر؛ برگزاری فراخوانها و شناسایی سرمایهگذاران مطرح در حیطههای مختلف و ایجاد بستههای مشارکتی و ترکیبی متناسب با آنها، میتواند فرصتی جهت مذاکره با ایشان فراهم سازد. همچنین فراهم کردن امکان معافیت مالیاتی برای اصل سرمایهگذاری و سود آورده شرکتهای سرمایهگذار در احداث پروژههای زیرساختی بهعنوان یکی از دستاوردهای اخیر این وزارتخانه فرصت مناسبی را برای جذب سرمایهگذاران در طرحهای زیربنایی این وزارتخانه فراهم کرده است.
به هر حال موضوع مهم در این خصوص فراهم بودن ظرفیتهای قانونی لازم است؛ بهعنوان مثال در سال 1399 با استفاده از ظرفیت بند 6 تبصره 19 قانون بودجه آن سال که اتفاقا به پیشنهاد و با پیگیری وزارت راه و شهرسازی به تصویب رسیده بود قریب به 8500 میلیارد تومان فقط در بخش راه کارسازی شد، ولی متاسفانه این ظرفیت در قانون بودجه 1400 حذف شد که البته قرار است در قانون بودجه سال آتی احیا شود.
ترابران: درباره میزان فعلی مطالبات پیمانکاران و راهکارهای پرداخت آن لطفا توضیح دهید.
میزان مطالبات مسجل پیمانکاران در حوزههای راه حدودا مبلغ 33،000 میلیارد تومان است که از طریق ظرفیتهای قانونی مانند تخصیص نقدی، اسناد خزانه اسلامی، اوراق تسویه خزانه (تهاتر بانکی و مالیاتی) و تهاتر نفت خام قابل پرداخت خواهد بود. این نکته را هم اضافه کنم که 3500 میلیارد تومان از مطالبات مسجل پیمانکاران راههای روستایی مربوط به سنوات گذشته است که تاکنون پرداخت نشده و این عدم امکان تادیه موجب شده تا پیمانکاران رغبتی به حضور در مناقصات نداشته باشند و دستگاه اجرایی را با مشکل مواجه کنند. البته؛ در لایحه بودجه سال 1401 اقداماتی صورت گرفته که امیدواریم با تصویب آن توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی، گشایش لازم ایجاد گردد.
عنوان / دستگاه | قانون 1400 | ابلاغی 1400 | تعداد طرح در قانون 1400 | لایحه 1401 | تعداد طرح در لایحه 1401 | درصد رشد لایحه به قانون 1400 | درصد رشد لایحه به ابلاغی |
جمع کل (راه و مسکن) | 158.295.365 | 152.432.443 | 425 | 180.490.565 | 313 | 14 | 18 |
وزارت راه و شهرسازی | 13.666.000 | 13.524.259 | 104 | 3.231.895 | 14.76- | 76- | 76- |
سازمان هواشناسی کشور | 1.800.000 | 1.746.000 | 3 | 2.474.300 | 2. | 37 | 42 |
سازمان راهداری و حملونقل جادهای | 12.150.000 | 11.785.500 | 11 | 14.203.840 | 11 | 17 | 21 |
شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل | 96.342.000 | 92.564.190 | 211 | 112.278.960 | 201 | 17 | 21 |
مرکز آموزش عالی هوانوردی و فرودگاهی | 475.000 | 460.750 | 1 | 0 | 0 | 100- | 100- |
راهآهن جمهوری اسلامی ایران | 19.575.000 | 19.075.000 | 20 | 30.551.000 | 18 | 56 | 60 |
شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران | 1.230.000 | 611.100 | 9 | 553.880 | 6 | 55- | 9- |
شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) | 50.000 | 48.500 | 1 | 72.640 | 1 | 45 | 50 |
سازمان هواپیمایی کشوری | 0 | 0 | 3 | 199.760 | 2 | ||
پژوهشکده هواشناسی و علوم جو | 32.500 | 31.525 | 1 | 0 | 0 | 100- | 100- |
جمع بخش حملونقل | 145.320.500 | 139846824 | 364 | 163.566.275 | 255 | 13 | 17 |