با قطع آخرین مسیر ارتباطی قره‌باغ با جمهوری ارمنستان، هیچ سوختی برای حمل‌ونقل در منطقه قره‌باغ وجود ندارد و مردم باید پای پیاده کیلومترها راه بروند تا برای خرید هر چیزی که بتوانند با آن شکم خانواده‌شان را سیر کنند، صف بکشند.
به گزارش پایگاه خبری ترابران، آذرماه سال 1400 بود که ماهنامه ترابران در گزارشی که حاصل گفت‌وگو با عوض بهمن‌زاده، معاون اسبق دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری بود، همکاری ایران با آذربایجان را در ابتدای فروپاشی شوروی در نجات جان جمعیت گرسنه و بحران‌زده نخجوان یادآور شد. در آن گزارش بهمن‌زاده گفته بود که در سال 1371، نخجوان در محاصره کامل نظامی بود و مردم نخجوان به نان شب محتاج بودند، تنها راه دسترسی به آنجا نیز مسیر ایران و مرز جلفا بود. به همین دلیل ما با آقای حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور سابق آذربایجان ملاقاتی داشتیم و باوجوداینکه هیچ جاده مرزی وجود نداشت، فقط به‌خاطر کمک به آذربایجان، مسیر جاده‌ای جدیدی را با هزینه‌های سنگین برای کمک رساندن به نخجوان ساختیم. همچنین به آنها مجوز دادیم که کامیون‌های حاوی نان، غذا و سوخت خود را از طریق تبریز و جلفا به این منطقه برسانند. بعد از آن، ساختن جاده مرزی بیله‌سوار به جلفا را که در آن زمان جاده‌ای مال‌رو بود، آغاز کردیم. اتفاقا امروز زمانی است که ما باید این کمک‌ها و حمایت‌ها را به آذربایجان و حتی خود مقامات ایرانی یادآوری کنیم.
جاده زندگی بسته شد
اکنون بعد از حدود دو سال، بی‌بی‌سی در گزارشی از غش کردن مردم در صف نان و نبود سوخت برای حمل‌ونقل خبر داده و نوشته است که نامش را «جاده زندگی» گذاشته‌اند، زیرا تنها مسیر دسترسی ۱۲۰ هزار اقلیت ارمنی ساکن منطقه قره‌باغ در جمهوری آذربایجان، به خاک ارمنستان است؛ اما حدود ۹ ماه است که جمهوری آذربایجان گذرگاه لاچین را مسدود کرده و این کار باعث کمبود شدید مواد خوراکی، دارو، لوازم بهداشتی و سوخت در این منطقه جداشده از ارمنستان شده است.
در منطقه قره‌باغ کوهستانی، مردم در صف‌های نان از حال می‌روند. هیچ سوختی برای حمل و نقل نیست و مردم باید پای پیاده کیلومترها راه بروند تا برای خرید هر چیزی که بتوانند با آن شکم خانواده‌شان را سیر کنند، صف بکشند
یک جوان ۱۸ ساله در بالکن هتلی ارزان‌قیمت در شهر گوریس، در سمت ارمنستان در منطقه مرزی با جمهوری آذربایجان ایستاده و در تماسی تصویری با مادرش صحبت می‌کند. مادرش که در شهر مارتاکرت (آغ‌دره) قره‌باغ زندگی می‌کند، به او می‌گوید: «تخم‌مرغ نیست، شکر نیست، هیچ‌جور شیرینی نیست، نان سهمیه‌بندی شده، ساعت چهار صبح از خواب بیدار شده‌ام که در صف نان بایستم.» در این گزارش گفته شده است که ارمنی‌های ساکن قره‌باغ به اعضای خانواده‌شان در سوی دیگر مرز دسترسی ندارند، زیرا جمهوری آذربایجان از ماه دسامبر سال ۲۰۲۲ گذرگاه لاچین را بسته و اجازه عبور نمی‌دهد. هیچ رسانه مستقلی نمی‌تواند در منطقه محصور قره‌باغ کوهستانی گزارش تهیه کند.
هیچ سوختی برای حمل‌ونقل نداریم
روزنامه‌نگار محلی در پیام‌های ضبط شده‌ای که از داخل منطقه قره‌باغ کوهستانی فرستاده، می‌گوید: «مردم ساعت‌ها در صف می‌ایستند تا سهمیه حداقلی خوراکی‌شان را بگیرند. مردم در صف‌های نان از حال می‌روند. هیچ سوختی برای حمل و نقل نداریم و مردم باید پای پیاده کیلومترها راه بروند تا برای خرید هر چیزی که بتوانند با آن شکم خانواده‌شان را سیر کنند، صف بکشند.»
مقام‌های محلی در قره‌باغ کوهستانی می‌گویند از هر سه مورد مرگ‌ومیر، یک مورد به سوء‌تغذیه مربوط می‌شود.
توضیح عکس: صف طویلی از کامیون‌ها با بار خوراکی، دارو، شیر خشک و دیگر مواد ضروری پشت پاسگاه مرزی جمهوری آذربایجان تشکیل شده است
مادر آن جوان 18 ساله می‌گوید: «یک زن باردار بود که چون بنزین برای رساندنش به بیمارستان نداشتند، بچه‌اش را از دست داد.»
او از نبود گاز، سوخت، دارو و شامپو از ماه مارس (حدود شش ماه پیش) و همین‌طور قطع مکرر برق در این مدت می‌گوید. زمستان در پیش است و وضعیت از این هم بدتر خواهد شد. پسرش احساس نفرت، وحشت و ناامیدی دارد و می‌گوید به دلیل این است که «می‌دانم دیر یا زود خانه‌ام، شهرم و کشورم به دست آذربایجان خواهد افتاد.»
خانه و سرزمینی که ارمنی‌های ساکن قره‌باغ می‌شناسند «آرتساخ»، جمهوری خودخوانده‌ای است که روی نقشه جهان جایی ندارد، چون منطقه قره‌باغ کوهستانی بخشی از خاک آذربایجان محسوب می‌شود. ارمنستان و جمهوری آذربایجان، دو کشور همسایه در قفقاز جنوبی، با وجود اشتراکات فرهنگی بسیار، دهه‌هاست که برای کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی درگیر جنگ‌هایی بوده‌اند که جان ده‌ها هزار نفر را گرفته است. در آخرین جنگی که سال ۲۰۲۰ رخ داد و شش هفته طول کشید، جمهوری آذربایجان همه سرزمین‌های اطراف این منطقه را که از سال ۱۹۹۴ در اختیار ارمنستان بود، پس گرفت.
برای تامین امنیت اقلیت ارمنی منطقه و کنترل گذرگاه لاچین آتش‌بسی با وساطت روسیه برقرار شد و قرار بود که تردد آزادانه ساکنان منطقه و حمل‌ونقل کالا بین قره‌باغ و ارمنستان را تضمین کنند، اما با تمرکز روسیه روی جنگ اوکراین، جمهوری آذربایجان مرکز منطقه قره‌باغ کوهستانی را با حضور فعالان محیط‌زیستی مورد حمایت حکومت مسدود کرد.
آتش‌بسی که با وساطت روسیه برقرار شد، متکی به نیروهای صلحبان روسیه بود که برای تامین امنیت اقلیت ارمنی منطقه و کنترل گذرگاه لاچین مستقر شدند و قرار بود تردد آزادانه ساکنان منطقه و حمل‌ونقل کالا بین قره‌باغ و ارمنستان را تضمین کنند، اما با تمرکز روسیه روی جنگ اوکراین، جمهوری آذربایجان دسامبر سال گذشته جاده منتهی به استپاناکرت (خان کندی)، مرکز منطقه قره‌باغ کوهستانی را با حضور فعالان محیط‌زیستی مورد حمایت حکومت مسدود کرد. در ماه آوریل جمهوری آذربایجان در ورودی گذرگاه لاچین یک پاسگاه نظامی ایجاد کرد و در توجیه این اقدام به «حق حاکمیتی» و «احیای کامل تمامیت ارضی» خود اشاره کرد. این کشور ارمنستان را به استفاده از این جاده برای انتقال تجهیزات نظامی متهم کرد، اما ارمنستان این اتهام را رد کرد.
تنها سازمان حقوق بشری بین‌المللی که به منطقه قره‌باغ کوهستانی دسترسی دارد، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ است. با وجود آنکه این سازمان افرادی را برای درمان پزشکی از منطقه خارج کرده اما نتوانسته مسیر عبور امن آنها را تضمین کند
بدبینی ارمنستان به تعهد جامعه بین‌المللی برای حل بحران قره‌باغ
آمریکا اخیرا در جریان جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل درباره قره‌باغ، از جمهوری آذربایجان خواست تردد آزادانه در گذرگاه لاچین را دوباره برقرار کند. پیش از آن هم دیوان بین‌المللی دادگستری به جمهوری آذربایجان گفته بود که حکم لازم‌الاجرایی دارد که بر اساس آن باید شرایط «حرکت آزادانه افراد، وسایل نقلیه و محموله‌های باری» را در هر دو مسیر این جاده را فراهم کند، اما ارمنستان درباره تعهد جامعه بین‌الملل به حل این بحران بدبین است. معترضان در شهر ایروان ورودی دفتر سازمان ملل متحد را با مواد غذایی و گونی‌های آرد مسدود کرده‌اند و خواهان بازگشایی جاده ارتباطی قره‌باغ شده‌اند.
آمریکا اخیرا در جریان جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل درباره قره‌باغ، از جمهوری آذربایجان خواست تردد آزادانه در گذرگاه لاچین را دوباره برقرار کند، اما ارمنستان درباره تعهد جامعه بین‌الملل به حل این بحران بدبین است
جمهوری آذربایجان وقوع بحران انسانی در این منطقه را انکار می‌کند. باکو می‌گوید که خواهان کنترل کامل بر این سرزمین‌هاست و پیشنهاد یک مسیر جایگزین را داده که از شهر آغ‌دام می‌گذرد؛ یکی از مناطقی که در جنگ ۲۰۲۰ دوباره به کنترل خود درآورد. مشاور ویژه رئیس جمهوری آذربایجان می‌گوید: «بعد از آن جاده لاچین هم در عرض ۲۴ ساعت باز خواهد شد. استفاده از مسیرهای بیشتر برای همه بهتر است.»
حکمت حاجی‌اف می‌گوید ارمنی‌های قره‌باغ از همان «حقوق زبانی، فرهنگی، مذهبی و شهری» برخوردارند که شهروندان آذربایجان، اما ادمون ماروکیان، سفیر سیار ارمنستان، با اشاره به اینکه تنها یک مسیر میان ارمنستان و قره‌باغ کوهستانی وجود دارد، جمهوری آذربایجان را به دادن وعده‌های دروغ متهم می‌کند. او می‌گوید: «قصد آنها این است که تلاش کنند تا تمرکز جامعه بین‌المللی را تغییر دهند و توافقات و تعهدات مربوط به گذرگاه لاچین را کمرنگ کنند.»
گلنارا شاهینیان، گزارشگر ویژه سابق سازمان ملل هشدار می‌دهد که قطع آخرین مسیر ارتباطی با جمهوری ارمنستان به معنای نابود کردن جامعه ارمنی‌های قره‌باغ خواهد بود.
در فاصله‌ای کوتاه از شهر گوریس، نمایی که از بالای کوه می‌توان دید، تصویری واضح از بحران جاری پیش رو می‌گذارد. در طرف ارمنی‌نشین، هیچ خودرویی در جاده دیده نمی‌شود؛ جاده کمربندی نوسازی که دور مناطقی کشیده شده که بر اساس توافق آتش‌بس سال ۲۰۲۰ به آذربایجان بازگردانده شده است، اما صفی از کامیون‌ها با ۴۰۰ تن کمک‌های بشردوستانه برای قره‌باغ، شامل غذا، دارو، شیر خشک و دیگر مواد ضروری، پشت پاسگاه مرزی جمهوری آذربایجان دیده می‌شود.
