با عنایت به ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه در تاریخ 1401/6/22 توسط مقام معظم رهبری به استناد ماده (9) «اجرای چند طرح عظیم اقتصادی ملی، پیشران، زیرساختی، روزآمد و مبتنی بر آینده‌نگری» و ماده(10) بخش امور زیربنایی «فعال‌سازی مزیت‌های جغرافیایی- سیاسی و تبدیل جمهوری اسلامی ایران به مرکز مبادلات و خدمات تجاری، انرژی، ارتباطات و حمل‌ونقل با روان‌سازی مقررات و ایجاد توسعه زیرساخت‌های لازم»، نحوه تأمین مالی و مشارکت برای پروژه‌های مهم و پیشران صنعت حمل‌ونقل ریلی و توجه به روش‌های درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی در دستور اقدامات صنعت حمل‌ونقل ریلی قرار دارد. عدم تحقق منابع مالی پیش‌بینی شده در اسناد بالادستی و قوانین مربوطه نظیر بند (الف) ماده(57) قانون برنامه ششم توسعه و ماده(70) قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت(2) موجبات ایجاد انباشت تکالیف در حوزه ناوگان و شبکه ریلی شده است که عدم چاره‌اندیشی برای رفع آنها کاهش ظرفیت حمل‌ونقل ریلی کالا و مسافر و از دست رفتن ظرفیت ترانزیتی کشور و اخلال در مسیر ایمن و پایدار قطارها را دنبال دارد. باتوجه به اقدامات کارشناسی انجام شده در دولت و مجلس درباره اصلاح لایحه قانون برنامه هفتم توسعه و تمدید چندباره سند برنامه ششم توسعه، در این گفتار درنظر داریم 1- نگاه کلی به عملکرد روش‌های (احصا شده) تأمین مالی و سرمایه‌گذاری طی دو دهه گذشته و 2-ارائه پیش‌نویس قوانین پیشنهادی که بتواند در سند برنامه توسعه کشور، احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، قوانین سنواتی و بودجه‌ای، به‌عنوان اهرم قانونی موثر برای حمایت به توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور به‌کار گرفته شود، عنوان کنیم.
1- نگاه کلی به عملکرد روش‌های (احصا شده) تأمین مالی و سرمایه‌گذاری
در یک دسته‌بندی کلی و برای شناخت مخاطبان 21 روش‌های تأمین مالی شناسایی شده به دودسته اختبار قانونی (یعنی امکان طرح و تصویب در هیئت‌مدیره راه‌آهن یا اخذ مصوبه هیئت‌وزیران و سایر مراجع بالادستی و راهبرد زمانی کوتاه‌مدت یعنی یکساله و بلندمدت بیش از یکسال طبقه بندی شده است.
جداول: سوابق روش‌های عملیاتی شده تامین مالی و سرمایه‌گذاری
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | نحوه انتخاب | مدل مشارکت | مصادیق و سوابق عملیاتی شدن | عملکرد فیزیکی |
| 1 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | عملکرد منابع هدفمندی یارانه‌های اختصاص یافته به شرکت راه‌آهن از محل تبصره 20 و 21 و 14 قوانین بودجه سنواتی | اخذ مجوز سازمان برنامه | ارائه کمک‌های بلاعوض به حمل‌ونقل ریلی | بابت سوخت- مطالبات پیمانکاران، نیروی انسانی در بخش تعمیر و نگهداری خطوط و ناوگان و ایستگاه‌ها- پرداخت تعهدات خارجی-کسری منابع طرح 039 | از سال 1393 تا 1401 |
| 2 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | کمک زیان حمل‌ونقل ریلی برون‌شهری و تعمیرات لکوموتیو | اخذ مجوز سازمان برنامه | ارائه کمک‌های بلاعوض به حمل‌ونقل ریلی | ردیف 4-520000 قانون بودجه سال 1402 | از سال 1398 تا 1402 |
| 3 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | توسعه و نوسازی و تکمیل طرح‌های شبکه ریلی مشروط به وصول در آمد حقوق ورودی | اخذ مجوز سازمان برنامه | ارائه کمک‌های بلاعوض به حمل‌ونقل ریلی | ردیف 18-520000 با عنوان شرکت سهامی راه‌آهن | از سال 1393 تا 1402 |
| 4 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | اخذ تسهیلات از صندوق توسعه ملی (صندوق ذخیره ارزی) | اخذ مجوز از سازمان برنامه و هیئت عامل صندوق | ارائه تسهیلات | 2 مورد طی سال‌های قبل از ایجاد صندوق توسعه ملی (سال 1384-1385) | خرید قطعات و تجهیزات لکوموتیو |
| 5 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | آیین‌نامه اجرایی قانون احداث خطوط راه‌آهن صنعتی و تجاری سال 1343 مجلس وقت | مذاکره مستقیم و اخذ مصوب هیئت‌مدیره راه‌آهن | B.O.O+B.O.T | انواع قرارداد احداث خطوط فرعی با شرکت‌های فولادی و معدنی | 154 کیلومتر طی 10 پروژه |
| 6 | برون‌سازمانی | بلند مدت | دستورالعمل راه اندازی مراکز لجستیک کشور مصوب ستاد مراکز لجستیک کشور | فراخوان عمومی یا مذاکره مستقیم و اخذ مصوبه هیئت‌مدیره | B.O.T و B.L.T | شهر لجستیک آپرین با گروه ترابری بین المللی پرس، مرکز لجستیک مرزی اینچه‌برون و.. | 90 هکتار طی 9 پروژه (عملکرد 6 پروژه) |
| 7 | برون‌سازمانی | بلند مدت | دستورالعمل اجرایی ماده 27 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (قانون الحاق 2) مصوب سال 1396 سازمان برنامه و بودجه (تبصره 19 قوانین بودجه سنواتی / تبصره 4) | برگزاری فراخوان عمومی و مناقصه و اخذ مصوبه هیئت‌مدیره | خانواده P.P.P | انعقاد قرارداد بلاک سالار-شادمهر+ایستگاه سنگان جدید با شرکت احیا ریل ایرانیان | در حال مذاکره |
| 8 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | ماده 62 قانون محاسبات عمومی کشور | برگزاری فراخوان عمومی-مصوبات پیوست قوانین بودجه سنواتی | E.P.C+F | پروژه‌های پیوست قوانین بودجه سنواتی | 8 پروژه از سال 1393 الی 1397 (4 پروژه در دست اجرا) |
| 9 | درون‌سازمانی | بلندمدت | فاینانس روسیه | مصوبات هیئت‌مدیره | CKD.PLB | بهره مندی شرکت‌های متقاضی (راه آهن حمل ونقل، تجارت کوشش سپاهان، فولاد ریل توس، ریل پرداز سیر) | 704 دستگاه انواع واگن باری |
| 10 | برون‌سازمانی | بلند مدت | آیین نامه اجرایی قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری با مشارکت بانک‌ها و سایر منابع مالی و پولی کشور مصوب سال 1394 هیئت محترم وزیران و اصلاحات بعدی | مذاکره مستقیم و اخذ مصوبه هیئت‌مدیره و اخذ مصوبه هیئت‌وزیران / برگزاری فراخوان عمومی | B.O.T و B.L.T | پروژه احداث خط آهن کرمان-سیرجان با شرکت عمران اطلس گل‌گهر | حدوداً 40% زیرسازی |
| 11 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | آیین نامه اجرایی قانون اصلاح ماده 56 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1393 هیئت‌وزیران | اخذ موافقت اصولی دفتر امور راه و ترابری سازمان برنامه بودجه و برگزاری فراخوان عمومی یا مذاکره مستقیم | E.P.C.F | پروژه (بازسازی بلاک: مورد سی ریز گل زرد با شرکت رضوان درود و تجهیز محور بافق-کرمان atc | پروژه بازسازی بلاک مورد… حدوداً 50 % |
| 12 | برون‌سازمانی | بلند مدت | نشریه چهارچوب مشارکت عمومی-خصوصی ابلاغیه سال 1392 سازمان برنامه و بودجه / نشریه 469 | برگزاری فراخوان عمومی و مناقصه دو مرحله‌ای / مذاکره مستقیم و اخذ مصوبه هیئت‌مدیره | خانواده P.P.P | پروژه بهینه سازی مخازن سوخت (فاز اول) با شرکت بنا گس‌تر کرانه+بازسازی 50 دستگاه لکوموتیو آلستوم ROT | 4 ایستگاه / بخشی از قرارداد 50 دستگاه محقق شد |
| 13 | برون‌سازمانی | بلند مدت | آیین نامه اجرایی قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی مصوب سال 1381 هیئت‌وزیران | مذاکره مستقیم یا فراخوان و اخذ مجوز سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های فنی و اقتصادی ایران | B.O.T | پایانه آستارا با راه‌آهن کشور جمهوری آذربایجان | 54% پیشرفت فیزیکی |
| 14 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | تبصره 18 قوانین بودجه سنواتی | فراخوان عمومی +مصوبات هیئت‌مدیره | ارائه تسهیلات حمایتی+قرارداد فروش اقساطی | از سال 1397 تا 1400 | 276 دستگاه |
| 15 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | ماده 12 قانون حمایت از تولید رقابت‌پذیر مصوب سال 1394 مجلس شورای اسلامی و الحاقیه و اصلاحیه و مصوبات شورای اقتصاد | مذاکره مستقیم + ثبت نام + پایش و اندازه‌گیری | ارائه تسهیلات حمایتی | از سال 1395 تا 1402 | 1475 دستگاه |
| 16 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | تهاتر از محل منابع نفتی مندرج در قوانین بودجه | مذاکره مستقیم و اخذ مجوز لازم-ماده 23 الحاق 2 | E.P.C+F | مذاکرات نهایی برای تأمین لکوموتیو+پروژه زیربنایی | 550 دستگاه لکوموتیو و 1516 کیلومتر خط |
| 17 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | بازار بورس و اوراق بهادار | اخذ موافقت اصولی سازمان بورس | انتشار اوراق اجاره+رکن ضامن | انتشار اوراق اجاره: شرکت البرز نیرو، ریل پرداز نو آفرین، ریل پرداز سیر | 397 دستگاه واگن و لکوموتیو |
| 18 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | ماده 70 قانون الحاق 2 | اخذ مجوز سازمان برنامه | ارائه کمک‌های بلاعوض به حمل‌ونقل ریلی | آخرین اقدام سال 1399 | اعتبار مصوب در قانون از سال 1394 لغایت 1402 به مبلغ 30404 میلیارد ریال می‌باشد |
| 19 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | فروش ضایعات | اخذ مجوز لازم مصوبه هیئت‌مدیره | فروش در بورس کالا | از سال 1393 تا مورخ 1402/8/9 | 1278 ردیف ضایعات فروخته‌شده |
| 20 | درون‌سازمانی | بلند مدت | روش اجاره به‌شرط تجهیز | فراخوان و اخذ مصوبه هیئت‌مدیره | B.L.T R.L.T | انعقاد قراردادهای سرمایه‌گذاری از سال 1394 | 24 پروژه مصوبه هیئت‌مدیره دارد 18 پروژه منجر به قرارداد شده |
| 21 | برون‌سازمانی | بلند مدت | فروش سهام شرکت‌ها | اصل 44 + الزامات مندرج در پیوست قوانین بودجه سنواتی | فروش سهام در فرابورس+مزایده+ رد دیون+مذاکره | 1388 الی 1391 | واگذاری سهام 14 شرکت اقماری |
بررسی روش‌های تأمین مالی پیشنهادی به تفکیک محورهای تخصصی و عملیاتی
در ادامه روش‌های تأمین مالی پیشنهادی به تفکیک موضوعات جاری در صنعت حمل‌ونقل ریلی در جداول ذیل ارائه شده است و برای برخی از روش‌ها، پیش‌نویس قانون برای درج در مفاد برنامه هفتم توسعه، قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور و قوانین بودجه سنواتی پیشنهاد می‌شود.
جدول روش‌های پیشنهادی در حوزه موضوعی بازرگانی داخلی و خارجی و بهره‌برداری
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | مدل مشارکت | پیشنهاد ظرفیت قانونی |
| 1 | درون‌سازمانی | بلند مدت | افزایش ظرفیت آهن از محل توسعه قراردادهای اجاره به شرط تجهیز در مراکز لجستیک | مدل‌های خانواده ppp | از محل بند 12 ماده 15 اساسنامه شرکت راه‌آهن |
| 2 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | ایجاد شرکت‌های مشترک حمل‌ونقل ریلی با راه‌آهن کشورهای همسایه و منطقه | تأسیس شرکت‌های مشترک بین المللی و تأمین مالی و مشارکت از طریق آورده نقدی | احیا (تنفیذ) ماده 126 قانون برنامه سوم توسعه به برنامه هفتم |
| 3 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | ارائه تخفیف لازم در تعرفه دسترسی به خطوط | اعمال تخفیف نقدی | قوانین حاکم در حوزه بازرگانی و بهره‌برداری صنعت ریلی |
| 4 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | حمایت از روان‌سازی راه اندازی قطارهای ترانزیتی | (خدمات صدور بارنامه+تن کیلومتر عبور کالا+ محاسبه قیمت سوخت به قیمت کشور مبدأ ترانزیت) | قوانین حاکم در حوزه بازرگانی و بهره‌برداری صنعت ریلی |
موضوع: راه‌اندازی شرکت‌های مشترک حمل‌ونقل ریلی با کشورهای همسایه برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور
در یک ماده به شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران اجازه داده می‌شود به‌منظور ارائه خدمات حمل و نقل منطقه‌ای، ترانزیتی و چندوجهی با مشارکت کشورهای عضو CIS (و عضو سازمان شانگهای) نسبت به ایجاد شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی اقدام کند.
موضوع: تخصیص بخشی از حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای رفع گلوگاه‌های ظرفیتی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور
در یک ماده به‌منظور اولویت بخش ریلی در توسعه حمل‌ونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن و ایجاد بستر مناسب برای درگاه‌های ترانزیتی ریلی ورودی و خروجی کشور برای جذب بار، به وزارت راه و شهرسازی اجازه داده می‌شود از تاریخ تصویب این قانون در مرحله ترخیص خودرو خارجی نو و دسته دوم، عوارضی (…. درصد از حقوق گمرکی و سود بازرگانی) به عنوان‌عوارض رفع گلوگاه‌ها، دریافت دارد و به‌حساب ویژه برای رفع گلوگاه‌های خطوط ریلی کشور اختصاص یابد.
موضوع: اخذ عوارض از وسایل‌نقلیه جاده‌ای، مسافری و باری خارجی برای حمایت از حمل‌ونقل ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور
در یک ماده به‌منظور اولویت بخش ریلی در توسعه حمل‌ونقل و ایجاد مزیت رقابتی برای آن و ایجاد بستر مناسب برای درگاه‌های ترانزیتی ریلی ورودی و خروجی کشور برای جذب بار و همچنین جبران خسارت ناشی از تردد وسایل‌نقلیه جاده‌ای مسافری و باری خارجی، به وزارت راه و شهرسازی اجازه داده می‌شود از تاریخ تصویب این قانون از وسایل‌نقلیه مسافری و باری خارجی به‌خاطر استفاده از راه‌ها و توقف در کشور، عوارضی (….. درصد از….) به‌عنوان‌عوارض راه، عوارض مخصوص و حق توقف دریافت دارد و به حساب ویژه برای نگهداری (بهسازی، بازسازی، احداث خط دوم، رفع گلوگاه‌های ظرفیتی) زیربناهای ریلی کشور اختصاص یابد.
جدول روش‌های پیشنهادی در حوزه موضوعی ناوگان مسافری و جابه‌جایی مسافر
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | مدل مشارکت | پیشنهاد ظرفیت قانونی |
| 1 | برون‌سازمانی | بلندمدت | اخذ وام از صندوق توسعه ملی برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی راه‌آهن و بازپرداخت اقساط وام از محل تسهیلات ماده 12 | تسهیلات حمایتی | ماده 12 برای احداث 1000 مگاوات نیروگاه خورشیدی |
| 2 | برون‌سازمانی | بلندمدت | پیش بینی کمک زیان قطارهای حومه و تکلیفی از سوی سازمان برنامه و بودجه | ارائه کمک‌های بلاعوض ریلی | از محل ردیف 4-520000 قانون بودجه سال 1402 |
| 3 | برون‌سازمانی | بلندمدت | پیش بینی عوارض ورود به تهران و کلان‌شهرها جهت توسعه حمل و نقل حومه‌ای | ایجاد جریان نقدینگی | تهیه پیش نویس قانونی (مجوز مجلس) |
| 4 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | افزایش تعرفه مسافری | ایجاد جریان نقدینگی | هیئت‌مدیره |
| 5 | برون‌سازمانی | بلندمدت | مجوز ورود واگن‌های مسافری دست دوم | مجوز واردات | اصلاح فصل 86 مقررات صادرات و واردات |
| 6 | برون‌سازمانی | بلندمدت | پیش‌بینی عوارض برای شرکت‌های معدنی و فولادی که از طریق ریل بار حمل نمی‌کنند | ایجاد جریان نقدینگی | تهیه پیش نویس قانونی (مجوز از وزارت صمت+ مجوز مجلس) |
| 7 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | پیش‌بینی تسهیلات ارزان برای توسعه حمل‌ونقل ریلی مسافری | اعطای تسهیلات کم بهره به متقاضیان | تبصره 18 قوانین بودجه سنواتی |
| 8 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | پیش‌بینی اعتبار از محل صندوق ارزی جهت توسعه واگن مسافری و لکوموتیو | تسهیلات کم بهره به متقاضیان | صندوق توسعه ملی+ صندوق توسعه حمل‌ونقل |
موضوع: وضع عوارض ورود به تهران و کلان‌شهرها برای توسعه حمل‌ونقل حومه‌ای برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی
در یک ماده قانون بودجه سنواتی شهرداری‌های شهرهای بالای پانصد هزار نفر جمعیت دارای طرح مصوب توسعه خطوط حومه‌ای برون شهری نسبت به اخذ عوارض ویژه به‌منظور احداث و بهره‌برداری و توسعه قطارهای حومه‌ای پس از تصویب مراجع ذی‌صلاح قانونی و واریز به حساب ویژه به‌نام توسعه قطارهای حومه‌ای اقدام می‌کنند.
جدول روش‌های پیشنهادی در حوزه موضوعی فنی و زیربنایی (شامل احداث خطوط جدید، افزایش ظرفیت، رفع گلوگاه‌های بحرانی، تعمیرات نگهداری، نوسازی و بازسازی)
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | مدل مشارکت | پیشنهاد ظرفیت قانونی |
| 1 | بلندمدت | برون‌سازمانی | مشارکت مدنی شرکت‌های متولی و صاحبان معادن و صنایع برای ساخت و توسعه خطوط در راه‌آهن | B.O.T و B.L.T | آیین‌نامه اجرایی قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری با مشارکت بانک‌ها و سایر منابع مالی و پولی کشور مصوب سال 1394 هیئت محترم وزیران و اصلاحات بعدی |
| 2 | بلندمدت | درون‌سازمانی | بهره مندی از ظرفیت T.O.D | خانواده PPP | آیین‌نامه اجرایی قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری با مشارکت بانک‌ها و سایر منابع مالی و پولی کشور مصوب سال 1394 هیئت محترم وزیران و اصلاحات بعدی |
| 3 | بلندمدت | درون‌سازمانی | مولد سازی املاک و اراضی راه‌آهن | خانواده ppp | اجازه در قوانین بودجه سنواتی+ مصوبات هیئت‌مدیره |
| 4 | کوتاه‌مدت | برون‌سازمانی | فعال سازی تسهیلات ماده 56 قانون الحاق در حوزه تأمین سیمان، فولاد، شن، قیر برای واگذاری به پیمانکاران | فاینانس داخلی | مجوز سازمان برنامه + اعلام معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی |
| 5 | بلندمدت | برون‌سازمانی | استفاده از ظرفیت تهاتر نفت برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی و پرداخت مطالبات پیمانکاران | ایجاد جریان نقدینگی | مجوز سازمان برنامه |
| 6 | بلندمدت | برون‌سازمانی | استفاده از ظرفیت اعتبارات مدیریت بحران و پدافند غیرعامل | ایجاد جریان نقدینگی | مجوز سازمان برنامه |
| 7 | بلندمدت | برون‌سازمانی | اجازه انتشار اوراق مشارکت برای احداث پروژه‌های برقی سازی | ایجاد جریان نقدینگی | مجوز سازمان برنامه+وزارت امور اقتصادی و دارایی |
| 8 | بلندمدت | درون‌سازمانی | افزایش سهم ماده 12 در بخش زیربنایی برای پروژه‌های برقی سازی | تسهیلات حمایتی | ماده 12 قانون حمایت از تولید رقابت‌پذیر |
| 9 | کوتاه‌مدت | برون‌سازمانی | ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری پروژه برای حمایت از ساخت و توسعه و نگهداری پروژه‌های زیربنایی | انتشار اوراق صندوق پروژه و فروش در بازار بورس | مصوبات هیئت‌مدیره+ مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار |
موضوع: ایجاد «صندوق پروژه سرمایه‌گذاری» پروژه‌های زیربنایی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی
در یکی از ماده‌های قانون بودجه سنواتی با هدف رفع گلوگاه‌های ظرفیتی خطوط ریلی، احداث خط دوم، برقی‌سازی و تعمیرات و نگهداری خطوط ریلی موجود به شرکت راه‌آهن ج. ا. ا اجازه داده می‌شود، نسبت به ایجاد «صندوق پروژه سرمایه‌گذاری» پروژه با مشارکت بخش غیردولتی با ضمانت از محل ماده 67 قانون الحاق 2 اقدام کند.
جدول روش‌های پیشنهادی در حوزه موضوعی ناوگان ریلی (شامل خرید، تعمیرات و نگهداری، نوسازی و بازسازی)
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | مدل مشارکت | پیشنهاد ظرفیت قانونی |
| 1 | کوتاه‌مدت | برون‌سازمانی | اخذ تسهیلات کم بهره برای توسعه ناوگان مسافری و لکوموتیو | تسهیلات حمایتی | تبصره 18 قوانین بودجه سنواتی |
| 2 | کوتاه‌مدت | برون‌سازمانی | تهاتر از محل منابع نفتی مندرج در قوانین بودجه برای توسعه و نوسازی لکوموتیو و واگن مسافری | تسهیلات حمایتی | مجوز سازمان برنامه |
| 3 | بلند مدت | درون‌سازمانی | متناسب سازی تعرفه حمل بار و مسافر با نرخ تورم سالیانه و افزایش هزینه تعمیرات و نگهداری | ایجاد جریان نقدینگی | مصوبات هیئت‌مدیره |
| 4 | بلند مدت | درون‌سازمانی | ارائه یارانه به حمل‌ونقل ریلی از جمله هزینه‌های تعمیرات و نگهداری و ساخت | ایجاد جریان نقدینگی | مصوبات هیئت‌مدیره |
| 5 | بلند مدت | برون‌سازمانی | جبران زیان بخش مسافری ریلی توسط دولت | ایجاد جریان نقدینگی | مجوز سازمان برنامه |
| 6 | بلند مدت | برون‌سازمانی | تعیین ردیف بودجه‌ای مستمر و سالیانه برای تشکیل شرکت قطارهای حومه‌ای | ایجاد جریان نقدینگی | مجوز سازمان برنامه |
جدول روش‌های پیشنهادی در حوزه موضوعی تأمین مالی و سرمایه‌گذاری
| ردیف | دسته بندی تأمین مالی از نوع | راهبرد | عنوان | مدل مشارکت | پیشنهاد ظرفیت قانونی |
| 1 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | پیشنهاد تأسیس شرکت ایجاد و توسعه خدمات ایستگاهی | تأسیس شرکت و جذب سرمایه‌های بخش غیردولتی | در قالب سند برنامه هفتم |
| 2 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | موافقتنامه توسعه همکاری راهبردی ایران و چین | خانواده P.P.P و E.P.C.F | پیشنهاد وضع قوانین و احکام برای اجرای موضوع توسعه حمل‌ونقل ریلی در راستای آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل ابلاغ شده |
| 3 | برون‌سازمانی | بلندمدت | وضع درصدی از حق بیمه شخص ثالث برای توسعه حمل‌ونقل ریلی | کمک‌های نقدی دولت | پیشنهاد وضع قوانین و احکام برای اجرای موضوع در قالب سند برنامه هفتم توسعه |
| 4 | برون‌سازمانی | بلندمدت | تنفیذ مواد مهم برنامه ششم توسعه | حمایت از حمل‌ونقل ریلی | تنفیذ در برنامه هفتم / احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور |
| 5 | برون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | حقوق و حق بهره مالکانه | کمک‌های نقدی دولت | تبصره(6) ماده (14) قانون اصلاح قانون معادن مصوب سال 1390 مجلس محترم شورای اسلامی، ۱۵ درصد از حق مالکانه ای که دولت از معادن دریافت می‌کند باید به همان منطقه برگردد + تبصره 1 قانون بودجه سال 1402 در قالب سند برنامه هفتم توسعه |
| 6 | برون‌سازمانی | بلندمدت | مواد 1 و 6 قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی | ایجاد جریان نقدینگی | احیا خط اعتباری |
| 7 | برون‌سازمانی | بلندمدت | تأمین قانون یک ریال واگن باری برای واگن مسافری و لکوموتیو | ایجاد جریان نقدینگی | پیشنهاد برای درج در قوانین بودجه سنواتی |
| 8 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | استفاده از ظرفیت صندوق پس‌انداز کارکنان راه‌آهن | بازار سرمایه (تأسیس صندوق سرمایه‌گذاری مشترک) | ماده 35 اساسنامه صندوق پس‌انداز |
| 9 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | مولدسازی اراضی و فروش اموال مازاد | اخذ مجوز لازم + وزارت امور اقتصادی و دارایی | در قالب مصوبات شورای اراضی و املاک+آیین نامه اجرایی بند ه تبصره 11 قانون بودجه سال 1402 |
| 10 | درون‌سازمانی | کوتاه‌مدت | لیزینگ | فروش اقساطی+ اجاره به‌شرط تملیک | استفاده از ظرفیت صندوق پس‌انداز کارکنان راه‌آهن |
| 11 | برون‌سازمانی | بلندمدت | تأسیس صندوق توسعه حمل‌ونقل ریلی | ارائه تسهیلات حمایتی | پیشنهاد برای درج در قوانین بودجه سنواتی |
| 12 | برون‌سازمانی | بلندمدت | تقویت ظرفیت ماده 28 قانون الحاق 2 | ارائه تسهیلات حمایتی | پیشنهاد برای درج در قوانین بودجه سنواتی |
موضوع: تخصیص درصدی از حق بیمه شخص ثالث برای توسعه حمل‌ونقل ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور یا قوانین بودجه سنواتی
در یک ماده از قانون بودجه به‌منظور حمایت از توسعه حمل‌ونقل ریلی و ایجاد منابع مالی پایدار در جهت نوسازی شبکه ریلی کشور و حمایت از نوسازی ناوگان فرسوده مسافری و لکوموتیو ریلی، بیمه مرکزی ایران مکلف شد نسبت به اخذ…. درصد از نرخ پایه حق بیمه شخص ثالث سالانه خودروهای ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور در حساب ویژه تحت عنوان نوسازی حمل‌ونقل ریلی برون شهری اقدام نماید.
موضوع: تأسیس شرکت احداث و توسعه خدمات ایستگاهی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور
در یک ماده به‌منظور تقویت موقعیت کشور در شبکه حمل‌ونقل ریلی بین‌المللی و افزایش درآمد ناشی از عبور (ترانزیت) و حمل‌ونقل کالا و مسافر و اشتغال مولد و تبدیل‌شدن شرکت راه‌آهن ج. ا. ا به قطب اول حمل‌ونقل بار و مسافری منطقه با تأکید بر استقلال سازمانی، مالی و مدیریتی شرکت راه‌آهن و ایجاد جریان پایدار منابع مالی ذی‌نفعان، دولت اقدامات زیر را انجام دهد:
بند الف: ایجاد شرکت احداث و توسعه خدمات ایستگاهی.
تبصره: اداره شهر احداث و توسعه خدمات ایستگاهی موضوع این ماده، در قالب شرکت دولتی وابسته به شرکت راه‌آهن ج. ا. ا است که اساسنامه آن به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی به تصویب هیئت‌وزیران خواهد رسید.
بند ب: ایجاد و تکمیل زیربناها و زیرساخت‌های لازم با اولویت احداث و توسعه خدمات در ایستگاه‌های مهم ریلی کشور از جمله درگاه‌های ترانزیتی ریلی و تهران، اصفهان، مشهد و…
موضوع: اعطای بخشی از حقوق و حق بهره مالکانه به طرح‌های ریلی برای درج در سند برنامه هفتم توسعه یا قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور
در یک ماده – به‌منظور تقویت حمل‌ونقل ریلی کشور و به استناد تبصره(6) ماده (14) قانون اصلاح قانون معادن مصوب سال 1390 مجلس محترم شورای اسلامی، 5 درصد از حق مالکانه ای که دولت از معادن دریافت می‌کند برای بازسازی و بهسازی خطوط ریلی و احداث خطوط دوم، برقی سازی، به حساب ویژه برای رفع گلوگاه‌های خطوط ریلی کشور اختصاص یابد.
موضوع: تنفیذ برخی از مواد قانون برنامه ششم توسعه به برنامه هفتم برای حمایت از حمل‌ونقل ریلی
1- تنفیذ بند الف ماده 52 قانون برنامه ششم (صدور تایید سرمایه‌گذاری)
2- تنفیذ ماده 53 قانون برنامه ششم (مزایای قانون توسعه گردشگری)
3- تنفیذ بند الف ماده 57 قانون برنامه ششم توسعه (تخصیص 1 درصد منابع فروش نفت و گاز)
نتیجه‌گیری:
باتوجه به موارد مذکور و حسب بررسی‌های انجام شده رویکرد گذشته و نیاز ضروری صنعت حمل‌ونقل ریلی در حوزه ناوگان، زیرساخت‌های ریلی و راهکارهای تأمین مالی به شرح جداول مذکور اعلام شد. پیشنهاد می‌شود، نقشه راه تأمین مالی و مشارکت با رویکرد تأمین مالی غیرتورمی در سه محور: 1) متنوع‌سازی تأمین مالی توسعه ریلی 2) تقویت زیرساخت‌های ریلی و روان‌سازی جریان شبکه حمل‌ونقل بار و مسافر 3) معرفی و تبیین پروژه‌های پیشران در اسناد بالادستی از جمله سند نهایی قانون برنامه هفتم، قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، قانون رفع موانع و حمایت از تولید رقابت‌پذیر، قانون مدیریت مصرف سوخت، قانون سنواتی بودجه کشور مد نظر قرار گیرد.
