طرح توسعه بندر چابهار در ساحت یک ابرپروژه با توسعه فراگیر و چندبعدی دیده شده، اما متاسفانه تاکنون این توسعه به‌صورت ناموزون و ناهماهنگ فقط در سطح بندر صورت گرفته است؛ در حالی که بندر فقط یکی از حلقه‌های زنجیره تامین محسوب میشود و اتصال به پس‌کرانه اهمیت بیشتری دارد؛ چیزی که در بندر چابهار هنوز اتفاق نیفتاده است، چراکه نه‌تنها هنوز جاده‌های دسترسی به این بندر کاملاً استاندارد نیستند، بلکه اتصال ریلی بندر نیز هنوز برقرار نشده است. بدین ترتیب، اگر مزیت تکمیل راه‌آهن چابهار- زاهدان بیشتر از بندر چابهار نباشد، کمتر از آن نیز نیست. با این حال، به گفته مهندس سيدمرتضی ناصريان، مشاور عالی معاونت راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور؛ این خط آهن که قرار بود 5 ساله ساخته شود، به‌دلیل وضعيت ناکافی بودن تامین مالی تاکنون به تعویق افتاده، هرچند از سال 1397 با اختصاص تسهيلات صندوق توسعه ملی روند ساخت اندکی شتاب گرفته است. او پیش‌بینی می‌کند که با توجه به پیچیدگی‌های اجرایی در صورت تامین منابع مالی مستمر و كافي، این پروژه در انتهای سال 1403 و با سپری شدن 14 سال به بهره‌برداری برسد.
به گزارش ترابران، سيدمرتضی ناصريان، مشاور عالی معاونت راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور می‌گوید: «بر اساس مصوبه سال 1384 هيئت دولت درباره طرح توسعه شرق كشور و همچنين طرح توسعه سواحل مكران، احداث راه‌آهن چابهار – زاهدان به طول حدود 628 كيلومتر در دستور كار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت. اين طرح رديف بودجه‌ای به شماره 1303015004 در پيوست شماره يک قانون بودجه سنواتي دارد و طبق قوانین بودجه، سال شروع طرح 1389 است که پس از انجام طراحی، اجرای آن بعد از عقد قرارداد پيمانكاری در سال 1392 آغاز شد.»
ناصریان با یادآوری اینکه مدت اولیه این پیمان 5 سال بوده است، درباره موانع موجود بر سر راه اجرای این پروژه می‌گوید: «مهم‌ترين عامل به‌تعویق افتادن این پروژه وضعيت تامین مالی بوده است؛ زيرا تا سال 1397 فقط از اعتبارات بودجه عمرانی استفاده می‌شد که به تناسب نياز پروژه نبود، لذا روند اجرا كند بود؛ اما از اواخر سال 1398 که از تسهيلات صندوق توسعه ملی در اين طرح استفاده شد، اجرای طرح نسبت به گذشته شتاب گرفته است.»
او می‌افزاید: «موضوع تامین مالي در تكميل این طرح هنوز هم اهمیت دارد، زيرا سقف تسهيلات صندوق توسعه ملی در اين طرح 300 ميليون يورو بوده که فقط 50 ميليون يورو هنوز مصرف نشده است، بنابراین برای تامین مالی كارهای باقيمانده علاوه بر اعتبارات عمرانی در بودجه سنواتی، استفاده از منابع تهاتر نفتی هم در دست پيگيری است.»
مشاور عالی معاونت راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور درباره وضعیت فعلی اجرای اين طرح با بیان اینکه قطعات مختلف به موازات هم در دست اجراست، اذعان می‌کند: «تاكنون حسب اظهار مسئولان اجرايی کل پروژه یادشده حدود 62 درصد پيشرفت عمليات داشته است و بخش زاهدان – خاش به طول 155 كيلومتر اخيراً به بهره‌برداری رسيده است.»
او در پاسخ به پرسشی درباره پیش‌بینی زمان بهره‌برداری کامل از این پروژه تصریح می‌کند: «تعیین زمان دقیق برای بهره‌برداری کامل از این پروژه به مسائل مالي و اجرايي به‌ويژه تامین منابع مالی بستگی دارد که در صورت تامین منابع مالی مستمر و كافی موعد تكميل طرح از سوی مسئولان پايان سال مالي 1402 يعنی تا نيمه اول سال 1403 اعلام شده است، اما من شخصاً فکر می‌کنم با توجه به پیچیدگی‌های اجرایی، با فرض تامین منابع مالی، این طرح در انتهای سال 1403 به بهره‌برداری برسد.»
او در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه در برنامه‌ریزی این پروژه چه میزان منابع مالی پیش‌بینی شده بود و تاکنون چقدر تامین مالی از جانب سرمایه‌گذار و دولت برای این پروژه صورت گرفته است، می‌گوید: «برآورد هزينه هر طرح براساس قيمت‌هاي روز و شرايط پروژه در مطالعات پيش‌بينی میشود. طبق مطالعات اوليه هزينه اجرای این طرح به قيمت‌های انتهای سال 1391 حدود 20400 ميليارد ريال هزينه پيمانكاری برآورد شده بوده كه با ملاحظه هزينه‌های كارفرمايی (نظير تملک اراضی، ماليات و بيمه سهم كارفرما و هزينه‌های ستادی) قيمت اجرا در آن ايام حدود 25000 ميليارد ريال بوده است.»
به گفته ناصریان، طبيعی است كه با ملاحظه روند تدريجي اجرا، تدقيق احجام كارهای عمرانی با تهيه طرح‌های تفصيلی، و تورم هزينه‌ها، قيمت مزبور تغيير می‌کند.
او با بیان اینکه بخشی از هزینه‌های مصرف‌شده در این پروژه از طريق بودجه عمومی كشور و بخشی از محل تسهيلات صندوق توسعه ملی (250 ميليون يورو) تامین شده است، تصریح می‌کند: «تا شهريور ماه 1401 جمعاً حدود 68 هزار ميليارد ريال در اين طرح هزینه شده است. البته اين مبلغ در سال‌های مختلف كه ارزش زمانی آنها متفاوت بوده، مختلف است، اما اگر به قيمت‌های امروزی بخواهيم كارهای انجام‌شده را ارزش‌گذاری كنيم، در حدود 200 هزار ميليارد ريال خواهد بود.»
مشاور عالی معاونت راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور می‌افزاید: «اعتبار مورد نياز برای تكميل طرح به قيمت‌های روز حدود 120 هزار ميليارد ريال توسط مهندسان مشاور طرح برآورد شده است.»
او درباره اهداف این پروژه خاطرنشان می‌کند: «در اين طرح اهداف متعددی همچون ايجاد كريدور شمال – جنوب در شرق كشور، اتصال بندر شهيد بهشتی چابهار به شبكه ريلی كشور، بهره‌مندی از مزايای ترانزيت ريلی كشور، از طريق اتصال آسيای ميانه و افغانستان به آب‌های آزاد اقيانوسی و همچنين تسهيل صادرات و واردات كشور با حمل ريلي و توسعه اقتصادي و اجتماعی استان مهم سيستان و بلوچستان مدنظر قرار گرفته است.»
ناصریان با بیان اینکه اين خط ريلی از چابهار آغاز و با عبور از شهرهای نیکشهر، ایرانشهر و خاش به شهر زاهدان منتهی میشود، می‌گوید: «امتداد طرح فوق از زاهدان به سمت مرز ميلک و همچنين مركز استان خراسان جنوبي (بيرجند) و نهايتاً اتصال به شبكه ريلي موجود در محور بافق- مشهد يک طرح مستقل است که دو طرح فوق در مجموع يک شاخه از كريدور ريلی شمالی- جنوبی در شرق كشور ایجاد می‌کند و ترابری ترانزيتی از مرزهای سرخس تركمنستان و شمتيغ افغانستان را به سمت چابهار ممکن خواهد کرد.»
او در بخش دیگری از سخنان خود درباره میزان اشتغال این طرح با اظهار اینکه ميزان اشتغال يک طرح ريلي به‌صورت دقيق قابل برآورد نيست، می‌گوید: «اشتغال مستقيم كاركنان در امور تعمير و نگهداری خطوط، ايستگاه‌ها و تاسيسات و همچنين عوامل بهره‌بردار و ناوگان ريلي بخش اندكی از اشتغالزايی طرح ريلی را شامل میشود كه حدود 3 تا 5 نفر به ازای هر كيلومتر از راه‌آهن ارزیابی میشود، اما اشتغال غيرمستقيم به‌واسطه رونق در ترابري و افزايش فعاليت معادن و كارخانجات و فعاليت بيشتر بندري و نظاير آن تابع شرايط اقتصادی و اجتماعي متغير است و حسب ميانگين در ديگر محورهای ترابری حدود 10 نفر بر كيلومتر پیش‌بینی شده است.»
مشاور عالی معاونت راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور با بیان اینکه طبق مطالعات مهندسين مشاور ذي‌ربط مقدار عملكرد طرح در سال بيستم بهره‌برداری حدود دو ميليون نفر مسافر و حدود 8 ميليون تن بار پیش‌بینی شده، خاطرنشان می‌کند: «بديهي است اين مقدار عملكرد قطعيت ندارد و عواملي مثل شرايط اقتصادي كشور، شرايط بهره‌برداری راه‌آهن، بندر و جاده‌های منطقه در سال‌های آينده مي‌تواند روی آن اثرگذار باشد.»
گفتنی است که اواسط آبان ماه، معاون ساخت و توسعه راه‌آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل اعلام کرد که فاز اول پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان یعنی حدفاصل زاهدان تا خاش به طول ۱۵۴ کیلومتر تمام شده است.
به گفته عباس خطیبی، در بخش روسازی فاز دوم، علاوه بر ریل‌گذاری از سمت زاهدان به خاش، از سمت چابهار هم عملیات ریل‌گذاری آغاز شده، اما به‌دلیل محدودیت منابع، تمرکز فعالیت‌ها روی قطعه زاهدان-خاش است. در بخش زیرسازی نیز فاز دوم پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان یعنی حدفاصل چابهار، ایرانشهر تا خاش، فعالیت‌ها به شکل جدی ادامه دارد.
