چهره و ماهیت صنعت اسقاط و بازیافت خودرو در ایران مانند صنعت خودروسازی ایرانی، تفاوت‌هایی ماهوی با صنعت اسقاط در کشورهای پیشرفته دارد. این مغایرت می‌تواند نشئت‌گرفته از تفاوت جایگاه «خودرو» به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای در ایران و کالای مصرفی در کشورهای پیشرفته باشد؛ اما دلایل دیگری هم باید داشته باشد که باوجود خاک خوردن خودروهای سبک و سنگین وارداتی در گمرک همچنان شاهد جولان خودروهای سواری و تجاری فرسوده در سطح شهرها و جاده‌های ایران هستیم. با این حال، هر روز لزوم یافتن راهکارهایی برای مجاب کردن مالکان خودروی فرسوده به اسقاط و جذاب کردن این رویه برای آنها افزون‌تر میشود. هرچند که امکان ثبت سفارش خودروهای روز اروپایی و ژاپنی برای آنها می‌تواند بهترین مشوق برای ایجاد تمایل به اسقاط باشد.
محمود مشهدی شریف، رئیس هیئت‌مدیره انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در یادداشتی برای ترابران نوشت که در کشورهای پیشرفته، خودرو کالایی مصرفی تلقی میشود و حداکثر پس از طی یک مسافت مشخص یا مدت پیش‌بینی شده ارزش آن به صفر می‌رسد و دیگر استفاده از آن مقرون به صرفه نخواهد بود؛ بنابراین اسقاط خواهد شد.
اسقاط و بازیافت خودرو به‌علت پیچیدگی در تولید و موارد مصرف و تنوع مدل‌های مختلف آن به امری کاملاً تخصصی تبدیل شده است تا جایی که یک اشتباه در فرایند اسقاط و بازیافت می‌تواند مضرات سنگینی برای محیط‌زیست، سلامت و اقتصاد هر کشوری داشته باشد. اکنون با پیشرفت مداوم و روزافزون تکنولوژی که به کاهش اصطکاک و مصرف انرژی منجر میشود، تولید خودروهایی با کیفیت بالاتر و مصرف کمتر و مقرون به‌صرفه‌تر ممکن شده است.
در کشورهای پیشرفته، شرایط آسان در خریدوفروش خودرو، همچنین تنوع در خرید که در سایه رقابت سالم کمپانی‌های تولید به کاهش قیمت و شرایط متنوع فروش می‌انجامد و در آخر تسهیلات فروش که منجر به ایجاد یک بازار فروش کیفیت‌محور شده، تمایل تبدیل به احسن کردن خودرو و تعویض آن را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، نظر مثبت و مساعد دولت‌ها و برون‌سپاری مقوله اسقاط دستاوردهای مثبتی را به همراه داشته است که آنها را برمی‌شماریم:
۱ – کاهش تصادفات، خسارات و آسیب‌های ناشی از آن: با توجه به نوسازی ناوگان ترافیکی در خودروهای عمومی و خصوصی و ورود خودروهایی با سیستم‌های ایمنی پیشگیرانه و ایمنی فعال، تصادف و آسیب‌های ناشی از آن همواره کاهشی خواهد شد.
۲ – کاهش مصرف سوخت : با به‌کارگیری خودروهای جدید و با مصرف سوخت پایین‌تر یا استفاده از خودروهای با انرژی جایگزین و ارزان می‌توان به کاهش مصرف سوخت‌های سوبسیددار رسید.
۳-کاهش آلودگی: سیستم‌های به‌روز با مصرف پایین و فرسوده نبودن اجزا و ارکان خودرو، نظارت همه‌جانبه سازمان استاندارد و بندهای تشویقی یا تنبیهی نسبت به رعایت میزان آلودگی تولیدی باعث شده تولیدکنندگان در کشورهای پیشرفته اقداماتی برای کاهش آلودگی در تولید داشته باشند؛بنابراین بدیهی است که با ورود و جایگزینی این‌گونه تولیدات آلودگی‌های محیط‌زیستی ناشی از تردد کاهش می‌یابد.
۴- کاهش ترافیک: ورود خودروهای باکیفیت که غالباَ سیستم‌های ناوبری فعال و امکانات مولتی‌مدیای فعال دارند، به رانندگان کمک می‌کند با انتخاب مسیر صحیح، ترافیک را به روان‌ترین شکل ممکن برسانند.
۵-کاهش هزینه‌های نگهداری: با نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای قدیمی عملاً هزینه‌های نگهداری به‌صورت چشمگیری کاهش می‌یابد؛ چراکه خودروهای قدیمی که عمدتاً عمر گارانتی و ضمانت خدمات آن از طرف تولیدکننده به پایان رسیده، اسقاط و از چرخه خارج خواهد شد.
۶-زیبایی چهره شهرها و جادهها
۷- بازیافت صحیح: اسقاط و بازیافت صحیح ضمن کمک به سلامت محیط‌زیست به بازگشت بسیاری از مواد تشکیل‌دهنده به چرخه تولید و سرعت در جایگزینی خودروهای جدید کمک شایانی می‌کند.
اسقاط در ایران و کشورهای پیشرفته
بدون شک صنعت اسقاط در ایران همچون صنعت خودروسازی با صنعت کشورهای پیشرفته تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها را می‌توان چنین برشمرد:
۱- ارزش‌افزوده: خودرو در ایران به سبب پرداخت‌های سنگین گمرکی، تولید کم داخلی و در کل انحصار در تولید و واردات، کالایی سرمایه‌ای و دارای ارزش‌افزوده محسوب میشود که اسقاط آن نوعی از دست دادن سرمایه است. در حالی که در کشورهای پیشرفته،خودرو نوعی کالای مصرفی است.
۲- عرضه کم و بی‌کیفیت: متاسفانه در ایران‌خودرو به‌صورت کم و بی‌کیفیت و در انحصار چند شرکت خاص تولید میشود. همچنین واردات نیز با وجود درج شرط ایجاد رقابت و عدم انحصار در قوانین به نفع مصرفکننده، یا ممنوعت است یا به‌صورت انحصاری صورت می‌گیرد.
۳-چرخه اسقاط: چرخه پر از ایراد فرایند اسقاط با توجه به ضرورت اخذ مجوزهای متعدد از ارگان‌های متنوع و پرهزینه سدی محکم و بعضاً غیرقابل عبور است.
موارد بالا موجب شده است که تمایل دارندگان خودروهای فرسوده برای اسقاط به حداقل برسد. باید توجه کرد عوامل قهری به‌هیچ‌وجه موثر نخواهد بود و فقط با مشوق‌ها می‌توان به نتیجه رسید. در همین زمینه، برای ایجاد جاذبه نسبت به اسقاط خودروهای فرسوده در بین مالکان آنها می‌توان از عوامل زیر کمک گرفت:
۱- ایجاد محرک‌هایی مانند ثبت سفارش خودروهای روز اروپایی و ژاپنی، صرفاً جهت مالکان حايز شرایط خودروی فرسوده در صفحه واردات شرکت‌های حق‌العمل‌کار واردات یا تعاونی‌های اصناف مرتبط.
۲- تولید باکیفیت و با قیمت پایین توسط تولیدکنندگان و مونتاژکاران و ایجاد تسهیلات کم‌بهره و طولانی‌مدت در جهت ترغیب مالک خودروی فرسوده به اسقاط.
۳- کاهش عوارض تولید و واردات و در مقابل افزایش تعداد واحد اسقاط خودروهای نو پلاک جهت شماره‌گذاری
۴- تهیه و تصحیح گردشکار اسقاط و همکاری عوامل و ارگان‌های موثر به نحوی که با کاهش زمان اسقاط از خواب سرمایه جلوگیری شود.
۵- افزایش نرخ سوخت یا کاهش سهمیه سوخت سوبسیددار برای خودروهای با سن بالا.
۶- محدودیت دامنه تردد خودروهای فرسوده.
۷- جلوگیری از خریدوفروش خودروهای فرسوده.
در پایان خاطرنشان می‌سازد؛ موارد یاد‌شده در این نوشتار نگاهی کلی به مقوله اسقاط و اهمیت آن است؛ چراکه قطعاً موارد بسیاری می‌توان به آن افزود که مهم‌ترین مسئله، نگاه کلی مسئولان خودرو از گذشته تا امروز است که همواره ناقص و کوتاه‌مدت بوده است. در آخر تاکید میشود که برای رسیدن به ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین راه، کپی‌برداری از کشورهایی نظیر کره جنوبی، ژاپن و… و بومی‌سازی روش‌های آنها می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
