روند کاهشی حمل بار ریلی که از سال 1400 آغاز شده بود، در سال ۱۴۰۲ نیز ادامه یافت و موجب شد که همه شاخص‌های عملکردی حمل بار ریلی به کمترین میزان خود در 4 سال اخیر برسد. فقط ترانزیت ریلی بار و عملکرد مسافری بهبود داشت.

به گزارش پایگاه خبری ترابران، بر اساس آمار منتشر شده توسط گروه مطالعات سیاست‌گذاری و پایش فضای کسب و کار انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته، در سال ۱۴۰۲ همه شاخص‌های عملکردی راه‌آهن در حمل بار ریلی به استثنای شاخص حمل بار ترانزیتی، نسبت به 3 سال ماقبل آن کاهش یافت.

به این صورت، در سال 1402، با کاهش 3.7 درصدی حدود ۴۳ میلیون تن بار در شبکه ریلی کشور با طی مسیر حدود 29 میلیارد تن کیلومتر جابه‌جا شده است که کمترین میزان ثبت شده در 4 سال اخیر است؛ چراکه میزان تناژ بار حمل شده در شبکه ریلی کشور در سال 1401 حدود 44.5 میلیون تن، در سال 1400 حدود 47 میلیون تن و در سال 1399 بالغ بر 50.5 میلیون تن بار بوده است که از سال 1399 به ترتیب سالانه با کاهش 7.2 و 5.3 و در آخر 3.7 درصدی مواجه بوده است.

شاخص‌های بهره‌وری و سرعت بازرگانی واگن‌های باری که نمایانگر مقدار چابکی سیستم حمل بار ریلی است هم در سال 1402 به کمترین میزان در 4 سال اخیر رسیده است. به صورتی که متوسط بهره‌وری واگن‌های باری با کاهش 9.2 درصدی 75.44 تن کیلومتر به ازای هر واگن رسیده و سرعت بازرگانی واگن‌های باری نیز با 14.2 درصد افت، به 2.9 کیلومتر نازل شده است. این در حالی است که شاخص بهره‌وری واگن‌های باری در سال 1399 بالغ بر 110.46 تن کیلومتر و سرعت بازرگانی واگن‌های باری 3.73 کیلومتر بوده است.

گفتنی است، عملکرد ترانزیتی راه‌آهن با افزایش 9.2 درصدی به مرز یک میلیون و 570 هزار تن رسیده است.

روند کاهشی ماهانه در جریان بود

همچنین اگر شاخص‌های عملکردی حمل بار را به صورت فصلی در سال ۱۴۰۲ بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که در زمستان ۱۴۰۲ به استثنای شاخص‌های مرتبط با حمل بار ترانزیتی همه شاخص‌ها کاهش یافته و کمترین مقدار را نسبت به سه فصل پیشین داشته‌اند. معنی این روند آن است که این شاخص‌ها از آغاز سال ۱۴۰۳ نیز روند کاهشی خود را ادامه دهند.

با نگاهی کلان‌تر به نقش راه‌آهن در حمل بار کشور در می‌یابیم که بر خلاف چشم‌اندازهای تعیین شده در اسناد بالادستی مبنی بر افزایش سهم حمل بار ریلی تا دست کم ۳۰ درصد از کل بارهای زمینی کشور سهم این شیوه حمل و نقلی به حدود ۷ درصد از کل تناژ بار حمل شده زمینی و حدود ۹ درصد از تن کیلومتر بار حمل شده زمینی رسیده که در سال‌های اخیر روندی کاهشی و نگران‌کننده بوده است.

فراز و فرودهای عملکرد مسافری راه‌آهن

بر اساس آمار منتشرشده، در بخش مسافری عملکرد خوبی در سال ۱۴۰۲ به ثبت رسیده است. به صورتی که، 31 میلیون 784 هزار نفر از راه‌آهن برای سفرهای خود استفاده کرده‌اند. این میزان نسبت به سال گذشته 7.1 درصد افزایش داشته است. گفتنی است این شاخص عملکرد راه‌آهن از سال 1400 با توجه به رفع محدودیت‌های کرونایی، روند افزایشی را در پیش گرفته است.

بر اساس این آمار، تعداد کل واگن‌های مسافری در سال 1402 حدود هزار و 835 واگن و متوسط بهره‌وری ماهانه آنها 753.588 نفر کیلومتر به ازای هر واگن بوده است که نسبت به سال ماقبل آن 2.5 درصد بهبود داشته است.

این در حالی است که بررسی شاخص‌های مربوط به بخش مسافری به صورت فصلی در سال ۱۴۰۲ حاکی از کاهش هر سه شاخص تعداد مسافر ، نفر کیلومتر و بهره‌وری واگن‌های مسافری در هر فصل نسبت به فصل پیش از آن است.

با توجه به این آمار پیش‌بینی ‌می‌شود که روند کاهشی این شاخص‌ها در سال ۱۴۰۳ نیز تداوم خواهد داشت.

همچنین در سال ۱۴۰۲، سهم راه‌آهن از جابه‌جایی مسافر زمینی عمومی نسبت به سال قبل کاهش یافته و از نظر تعداد مسافر به ۱۷.۶ درصد و از نظر شاخص نفر – کیلومتر به ۲۶ درصد رسیده است.

روند نزولی تعداد لکوموتیوهای آماده به کار

با وجود افزایش تعداد کل لکوموتیوهای کشور در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ تعداد لکوموتیو آماده به کار کاهش یافته است. به صورتی که آماده به کاری لکوموتیوها در سال گذشته به ۵۳ درصد رسیده که کمترین مقدار این شاخص در ۴ سال اخیر را نشان می‌دهد.

تاثیر مستقیم بخش نیروی کشش بر عملکرد حمل بار و مسافر ریلی بیانگر لزوم توجه حاکمیت به چالش‌های این بخش و شکست ایده حفظ تصدی‌گری دولت در این حوزه است لذا عملی کردن راهکارهای پیشنهادی خبرگان صنعت حمل و نقل ریلی برای برون‌رفت از این شرایط بحرانی ضروری است.

باید توجه داشت که هر چند در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ تعداد ۲۳ دستگاه لکوموتیو به آمار میانگین ماهیانه تعداد کل لکوموتیوهای کشور اضافه شده، اما در مقابل تعداد ۳ دستگاه لکوموتیو از آمار میانگین ماهیانه تعداد لکوموتیوهای آماده به کار در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ کم شده است و این یعنی در برابر افزایش ۲۳ دستگاهی، ۲۶ دستگاه لکوموتیو طی سال ۱۴۰۲ از مدار خدمت خارج شده‌اند.

بی‌توجهی دولت به التجای بخش خصوصی

بر اثر تحلیل‌های گروه مطالعات سیاست‌گذاری و پایش فضای کسب  و کار انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی و خدمات وابسته، متأسفانه علیرغم وخامت شاخص‌های کلیدی عملکرد راه‌آهن در پایان سال ۱۴۰۲، دولت به صدها هشدار و التجاى مكتوب و علنى متخصصان دلسوز و فعالان بخش خصوصی و اندیشمندان این صنعت برای چاره‌اندیشی و ارتقای کیفیت مدیریت این بخش بی‌توجه بوده است و به نظر می‌رسد که راه‌آهن رها شده است.