تعطیلات فروردین۱۴۰۳ در حالی به پایان رسید که ماه رمضان به کمک سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای آمد و اجازه نداد وضعیت بحرانی کمبود اتوبوس و راننده آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد به چشم بیاید. با این حال و با وجود کاهش تعداد مسافران نوروزی به دلیل همزمان شدن تعطیلات عید با شروع ماه رمضان، همچنان بسیاری از کسانی که راهی جز انتخاب اتوبوس برای سفر بین‌شهری نداشتند با دیدن و شنیدن جمله «ظرفیت تکمیل است» یا «بلیت تمام شد» عطای سفر نوروزی را به لقایش بخشیدند و تعطیلات را در چهار دیواری خانه‌‌هایشان سپری کردند. شرکت‌های مسافربری و رانندگان اتوبوس قیمت‌گذاری دستوری را عامل اصلی بحرانی شدن اوضاع حمل‌ونقل جاده‌ای می‌دانند و معتقدند قیمت‌گذاری دستوری بلیت اتوبوس، رانندگان و شرکت‌ها را به شدت در تنگنا قرار داده است؛ به گونه‌ای که نه برای مالک اتوبوس و نه راننده آن صرفه اقتصادی ندارد که ادامه فعالیت دهند. از این رو، بسیاری از رانندگان اتوبوس به بخش حمل‌ونقل باری می‌روند و اتوبوس‌داران هم ترجیح می‌دهند اتوبوس را بفروشند و تریلی و کامیون بخرند یا سرویس شرکتی شوند. «بحران» و «فاجعه‌» دو واژه‌ای است که مدیران عامل دو شرکت مسافربری در گفت‌وگو با ترابران در توصیف وضعیت اتوبوس‌ها و کمبود راننده بیان می‌‌کنند و ضمن تاکید بر کمبود اتوبوس و راننده می‌گویند رانندگان اتوبوس بین‌شهری یا شغل عوض کرده یا راننده کامیون شده‌‌اند.

به گزارش ماهنامه ترابران، عباس فشارکی، مدیرعامل شرکت مسافربری عدل اصفهان گفت: «این شرکت مسافربری حدود ۱۰۰ دستگاه اتوبوس تحت پوشش دارد که طبق عرف باید هر اتوبوس بین ۳ تا ۴ راننده داشته باشد اما اکنون تعداد رانندگان با چنین برآوردی مطابقت ندارد.»

فشارکی در توضیح علت کاهش تعداد رانندگان اتوبوس در ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای می‌گوید: «از سال ۹۷ که کرونا در کشور فراگیر شد ریزش شدیدی در تعداد راننده‌های اتوبوس داشتیم؛ ضمن اینکه در دوره کرونا اتوبوس‌ها اصلاً کار نمی‌کردند و حدود ۵ تا ۶ ماه خوابیده بودند. بعد از این دوره راننده‌های اتوبوس به سوی کامیون رفتند یا به کل شغلشان را تغییر دادند. به عبارت دیگر، از سال ۹۷ به بعد راننده جدید در سیستم ثبت نشده است. دلیلش هم کاملاً اقتصادی است، در واقع، اصلاً برای رانندگان مقرون به صرفه نیست که در این حوزه کار کنند، چون کرایه اتوبوس‌ها نسبت به هزینه‌‌ها و تورمی که به وجود آمده افزایش نیافته و طبعاً برای راننده صرفه اقتصادی ندارد این کار را انجام دهد.»

او با بیان اینکه اکنون تعداد رانندگانی که نامشان در سیستم ثبت شده خیلی کم است، اضافه می‌کند: «از سال ۹۷ به این طرف باید سالیانه هزار دستگاه اتوبوس وارد ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای می‌شد، اما این اتفاق نیفتاده و راننده‌ای هم اضافه نشده است. از سوی دیگر، از تعداد اتوبوس‌ها به دلیل اینکه سالیانه تعدادی از اتوبوس‌ها به شرکت‌های اقماری می‌پیوندند، کم شده و اتوبوس جدیدی جایگزین آنها نشده است.»

مدیرعامل شرکت مسافربری عدل اصفهان با ذکر مثالی می‌گوید: «برای مسیر اصفهان به تهران که مسیر نسبتاً نزدیکی است، اگر اتوبوس ساعت ۷ صبح از تهران حرکت کند و ساعت یک ظهر به اصفهان برسد، می‌تواند دوباره ساعت ۱۱ شب به سمت تهران مسافر سوار کند، اما این اتفاق زمانی می‌تواند بیفتد که راننده داشته باشیم و اگر راننده نداشته باشیم، اتوبوس مجبور است در روز تنها یک سرویس برود.» او با اشاره به کاهش تعداد مسافران نوروزی در عید امسال می‌گوید: «امسال ما مشکل مسافر بابت اتوبوس نداشتیم و صندلی‌ها کافی بود. معمولاً از ۲۷ اسفند تا یکم و دوم فروردین تعداد مسافران زیاد می‌شود و دوباره از چهارم فروردین به بعد به حالت عادی برمی‌گردد. آمار دقیقی از تعداد مسافرانی که در تعطیلات با اتوبوس جابه‌جا شدند نداریم، اما مشاهدات نشان داد که نسبت به سال گذشته ریزش مسافر داشتیم.»

به گفته فشارکی، ماه رمضان به کمک سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای کشور آمد و اگر ماه رمضان نبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی قطعاً با مشکل کمبود صندلی مواجه می‌شد. او با بیان اینکه ما در طول سال مشکل مسافر نداریم، بلکه مشکل قیمت صندلی داریم، یادآور می‌شود: «با این شرایط اگر اتوبوس تکمیل برود و تکمیل برگردد از پس هزینه‌های خودش برنمی‌آید، چه برسد به اینکه درآمد برای خودش ایجاد کند، بنابراین کار بر روی اتوبوس برای رانندگان صرفه اقتصادی ندارد.»

دلار 48 هزار تومانی و بلیت ۱۲۰ هزار تومانی!

مدیرعامل شرکت مسافربری عدل اصفهان با بیان اینکه قیمت معقول بلیت اتوبوس با قیمتی که اکنون از مسافران دریافت می‌شود بسیار فاصله دارد، گفت: «کارشناسان سال گذشته با بررسی هزینه‌هایی که یک اتوبوس دارد به رقم ۱۲۰ هزار تومان برای هر ۱۰۰ کیلومتر رسیدند، این در حالی است که اکنون برای هر ۱۰۰ کیلومتر ۴۲ هزار تومان از مسافران گرفته می‌شود که نشان می‌دهد با رقم واقعی فاصله زیادی دارد. تازه این رقم با دلار ۴۸ هزار تومانی حساب شده بود نه دلار ۶۵ هزار تومانی.»

او با یادآوری اینکه در دوران کرونا ۳ سال به مبلغ کرایه‌ اتوبوس‌ها اضافه نشد، می‌گوید: «برای همین مشخص است که نه مالک شوقی برای خرید اتوبوس دارد و نه راننده‌ای که با آن کار کند، چون از پس هزینه‌هایشان برنمی‌آیند. اکنون اکثر کسانی که اتوبوس دارند و می‌خواهند حفظ سرمایه کنند، به شرکت‌های اقماری ذوب‌آهن و فولاد و… می‌پیوندند.»

فشارکی در تشریح این اتفاق می‌گوید: «سالیانه باید هزار دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور اضافه شود. در سوی دیگر سالی ۳۰۰ دستگاه اتوبوس به شرکت‌های اقماری می‌پیوندند و این ۳۰۰ دستگاه درآمدشان را به حالت معقول می‌رسانند. از سال ۹۷ تا به امروز باید ۵ هزار دستگاه اتوبوس به ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای اضافه می‌شد که متاسفانه نشده است و نزدیک به ۲هزار دستگاه اتوبوس هم به شرکت‌های اقماری رفته؛ بنابراین از داشته‌هایمان رفته و چیزی به آن اضافه نشده است.»

او با اظهار اینکه اکنون به برخی مقصدها اتوبوسی وجود ندارد، می‌افزاید: «مثلاً به مقصد اصفهان- آبادان- خرمشهر اتوبوس وجود ندارد، چون کرایه‌‌اش ۲۸۰ هزار تومان بود. اینکه یک اتوبوس امروز حرکت کند، شب بخوابد و فردا شب بازگردد هزینه‌هایش درنمی‌آید، چه برسد به اینکه درآمد داشته باشد.»

ابطال دفترچه رانندگان اتوبوس با تخلف جزئی

او در ادامه به تشریح مشکلات رانندگان اتوبوس می پردازد و می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که رانندگان اتوبوس با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و برایشان بسیار دردسرساز می‌شود، ابطال دفترچه راننده‌ها توسط پلیس راه به علت تخلفات جزئی است. گاهی به علت تخلفات ساده و جزئی دفترچه راننده را برای ۴۵ روز می‌گیرند. این یعنی راننده دو ماه از زندگی ساقط می‌شود. یک راننده دو ماه با این گرانی و تورم چکار کند؟»

فشارکی اضافه می‌کند: «یک راننده اتوبوس در مسیر اصفهان-تهران ماهانه حدود ۱۵ تا ۱۶ میلیون درآمد دارد! این در حالی است که الان یک کارگر ساده در طول ماه چنین درآمدی دارد و در همین حال در کنار خانواده‌اش است و در جاده نیست. یک راننده حرفه‌ای کامیون هم سال گذشته حداقل ۳۰ میلیون تومان درآمد داشت. برای همین رانندگان اتوبوس به سمت ماشین‌های باری رفته‌اند.»

مدیرعامل شرکت مسافربری عدل اصفهان با تاکید بر اینکه هیچ کس از تخلف حمایت نمی‌کند و موافق این خطا نیست، اما ما با ایجاد تشنج میان مسافران و راننده مخالفیم، می‌گوید: «یک راننده مسافت اصفهان تا مشهد را که ۱۲۰۰ کیلومتر است، رانندگی می‌کند و حداقل ۹ ساعت پشت فرمان است، بنابراین اگر بخواهد در هر پلیس راه پاسخگوی شکایت مسافران باشد، از نظر روانی تحلیل می‌رود و این اتفاق هم برای راننده و هم برای مسافران خطرآفرین است.»

او با بیان اینکه متاسفانه وضعیت سیستم حمل‌ونقل مسافربری جاده‌ای فاجعه‌ است، تاکید می‌کند: «همه از بهبود وضعیت سخن می‌گویند اما خبری از رسیدگی نیست. وضعیت اتوبوس‌ها را می‌توان با مرگ خاموش توصیف کرد. متاسفانه اتوبوس‌ها از شرکت‌های مسافربری می‌روند و به شرکت‌های اقماری می‌پیوندند و کسی خبردار نمی‌شود.»

بحران کمبود راننده

عباس خلیلیان، مدیرعامل شرکت رویال‌سفر ایرانیان اصفهان نیز وضعیت کمبود راننده در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای را بحرانی توصیف می‌کند و می‌گوید: «ما فوق‌العاده کمبود راننده داریم؛ به خصوص در بخش سواری برون‌شهری. بسیاری از رانندگان به خاطر پایین بودن قیمت کرایه‌ها و عدم صرفه اقتصادی، از این بخش خارج شده‌اند.»

خلیلیان توضیح می‌دهد: «بعد از کرونا حدود ۵۰ درصد از رانندگان ما به سمت ماشین‌های باری و کامیون رفتند. به عبارت دیگر، تعداد رانندگان نصف شده است.»

مدیرعامل شرکت رویال‌سفر ایرانیان اصفهان با تاکید بر اینکه برای راننده‌ها توجیه مالی ندارد که در این بخش کار کنند، می‌گوید: «رانندگی اتوبوس دیگر نه برای مالک صرفه اقتصادی دارد و نه برای راننده‌ها. حقوقی که راننده‌ها دریافت می‌کنند به قدری کم است که کار نکنند بهتر و است و ترجیح می‌دهند با این مبلغ وقتشان را در جاده تلف نکنند.»

خلیلیان با اظهار اینکه ما اصلاً افزایش کرایه نداشتیم و فقط یکسان‌سازی قیمت‌‌ها صورت گرفته است اضافه می‌کند: «بلیت اتوبوس‌ها باید حداقل ۲ برار شود تا برای رانندگان صرفه اقتصادی داشته باشد و بتوانند از پس هزینه‌‌هایشان بربیایند.

او با تاکید مجدد بر کمبود راننده در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای از صدور بخش‌نامه‌ای قبل از عید خبر داد که به موجب آن رانندگان بازنشسته به کار مجدد فراخوانده شدند.

خلیلیان در این باره توضیح می‌دهد: «با توجه به مشکل کمبود راننده بخشنامه‌ای صادر شد تا بازنشستگانی که توانایی کار دارند مجدداً بازگردند. این بخشنامه از روز اول عید اجرایی شد و عده‌ای هم به کار بازگشتند.»

او با تاکید بر اینکه کمبود راننده یکی از معضلات جدی ناوگان حمل‌‌ونقل جاده‌ای است که باید فکر اساسی برای آن بشود، می‌گوید: «تعداد مسافران در نوروز امسال به خاطر ماه رمضان نسبت به سال گذشته کمتر بود. با این حال مشکل کمبود راننده وجود داشت و به همین دلیل هم بخشنامه کردند رانندگان بازنشسته‌ای که توانایی بازگشت به کار دارند، دوباره مشغول به کار شوند.»

معضل تازه؛ حق بیمه بالای بیمه رانندگان جدید

مدیرعامل شرکت رویال‌سفر ایرانیان اصفهان سپس به مشکلات رانندگان اتوبوس اشاره می‌کند و می‌افزاید: «یکی از مشکلات جدی رانندگان بالا بودن حق‌ بیمه آنان است که مبلغ بالایی باید پرداخت کنند. به خصوص رانندگان جدیدی که می‌خواهند وارد سیستم حمل‌ونقل شوند باید حق بیمه بالایی باید بپردازند. این مبلغ نسبت به رانندگانی که قبلا بودند خیلی بالاتر است. دولت باید برای حل این مشکل به رانندگان سوبسید دهد.»

او یکی دیگر از مشکلات رانندگان اتوبوس‌ها باطل شدن دفترچه آنان توسط پلیس می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه وضعیت جاده‌های کشور بسیار خراب است؛ مسئولان هم از همین جاده‌ها رفت‌وآمد دارند و می‌بینند که چقدر اوضاع خراب است. راننده‌ها برای اینکه ماشین آسیب نبیند مجبورند در جاهایی وارد لاین سه شوند و برای همین پلیس دفترچه آنان را می‌گیرد و باطل می‌‌کند. همچنین برخی تخلفات دیگر که نیازی به باطل شدن دفترچه نیست و این اقدام دردسر زیادی برای رانندگان ایجاد می‌کند.»

خلیلیان می‌گوید: «سامانه‌ای هم که پلیس می‌گوید به تازگی برای شکایت از رانندگان راه‌اندازی کرده چیز جدیدی نیست و قبلاً هم وجود داشته است. این سامانه کاری انجام نمی‌دهد جز اینکه باری به دوش رانندگان می‌گذارد و باعث افزایش تنش‌ بین رانندگان و مسافران می‌شود.»