با ورود تکنولوژی و فرآیندهای دیجیتال در جهان و فراگیری آن، موج انقلاب‌های صنعتی در حال گسترش است و به تناسب این انقلاب‌ها، کشورها مجبورند خود را با اقتصاد دانش‌بنیان و بر پایه تکنولوژی تطبیق دهند و صنایع خود را بهره‌ورتر کنند. صنعت خودرو نیز جدا از روند کلی اقتصاد و صنایع نیست. اکنون علاوه بر استفاده گسترده از تکنولوژی در خودروها، تجربه راندن خودروهای برقی و متصل و خودران نه‌تنها از عالم رویا خارج گشته، بلکه از طراحی مفهومی و استفاده معدود نیز در حال خروج است و به یک مبحث جدی در صنعت خودرو تبدیل شده است؛ اما در صنعت خودروی ایران نمی‌توان آثاری از ورود تکنولوژی و فناوری به صنعت خودرو دید. حتی خودروهای نو و صفر کیلومتر نیز از چنین امکاناتی برخوردار نیستند و اوج تکنولوژی به کار رفته در آنها شاید وجود یک مانیتور باشد. این در حالی است که در جهان دیگر مرز بین صنایع تکنولوژی و دیگر صنایع در حال محو شدن است. در همین خصوص، نیما نامداری، مدیرعامل استارتآپ کارنامه و کارشناس صنعت خودرو، در همایش «چشم‌انداز اقتصاد ایران 1403» که سال گذشته برگزار شد، در سخنرانی با عنوان «امروز و فردای صنعت خودرو» به مقایسه روند غالب در صنعت خودروی ایران و جهان پرداخت.
به گزارش مجله ترابران، نامداری در ابتدای سخنرانی خود با بیان اینکه صنعت خودرو یکی از آن صنایعی است که در ایران، برخلاف کشورهای دیگر جهان، بیشترین شکاف در آن بین بخش سنتی و دیجیتال وجود دارد، به مسیر جهانی صنعت خودرو اشاره و عنوان کرد که اساس صحبت‌های او بر پایه گزارش سالانه شرکت KMPG است که در پایان هر سال میلادی، براساس نظرسنجی از حدود ۱۰۰۰ نفر از مدیران ارشد صنعت خودرو در جهان تهیه و معتبرترین گزارش تحلیل روندهای صنعت خودرو در جهان محسوب می‌شود.
او تاکید کرد: «پیش‌بینی ۷۷ درصد مدیران صنعت خودرو این است که قیمت خودرو در سال ۲۰۲۴ بیشتر از ۵ درصد افزایش خواهد یافت و حتی ۱۳ درصد معتقدند این رشد بیشتر از ۱۰ درصد خواهد بود؛ هرچند همین که نرخ افزایش قیمت بیشتر از نرخ تورم جهانی است، به معنای رویارویی با یک صنعت سودده خواهد بود.»
تغییر معیار مشتریان؛ سوغات صنعت دیجیتال
نامداری با اشاره به اولین پرسش این گزارش از مدیران ارشد که درباره معیارهای انتخاب مشتریان است، اظهار کرد: «به‌صورت سنتی، دهه‌ها بود که مصرف‌کنندگان بر اساس نام برند انتخاب می‌کردند، اما این روند چندسال است که تغییر کرده و مهم‌ترین معیار، تجربه کاربری درباره استفاده از وسایل دیجیتال است که می‌توان آن را یکی از سوغاتی‌های صنعت دیجیتال محسوب کرد.»
مدیرعامل استارتآپ کارنامه معیار دیگر مشتریان را Data Privacy دانست و گفت: «این معیار به این معنی است که داده‌های جمع‌آوری شده در خودرو و عنصر محرمانگی چقدر اهمیت پیدا کرده است.»
وقتی از مدیران صنعت خودرو پرسیده شده مهارت‌های اولویت‌دار در جذب نیرو چیست؟ پاسخ‌ها نشان داد که بیشترین مهارت با ۲۵ درصد، مهارت AI بوده است. مهارت بعدی advanced manufacturing engineer ، سپس مهندسی برق (۱۴ درصد) و دست‌آخر هم digital marketing با 11 درصد فراوانی
نامداری ادامه داد: «معیاری بعدی، تاثیر خودروهای متصل برای کاهش هزینه‌های نگهداری و بهبود استفاده است. در گذشته اگر ماشین‌ها مشکلی داشتند فراخوان می‌دادند تا مشتریان قطعات موردنظر را تعویض کنند، اما مدتی پیش، وقتی تسلا در خودروهای خود مشکل شاسی پیدا کرد، صرفاً با آپدیت نرم‌افزاری آن را حل کرد، این در حالی است که معیارهای سابقاً رایج مانند مصرف سوخت در انتخاب مشتریان کمتر تاثیرگذار شده است.» این کارشناس خودرو با طرح دومین پرسش این گزارش درباره روش‌های رایج فروش، بیان کرد که چیزی حدود ۶۹ درصد از روش‌های مدنظر مدیران، روش‌های دیجیتال است.
نامداری افزود: «تسلا اولین خودروسازی بود که گفت با نمایشگاه‌ها کار نمی‌کند و مستقیماً از سایت خودش امکان فروش گذاشت. روش دوم، همکاری با فروشگاه‌های آنلاین مانند آمازون است. روش سوم، Agancy model ، یعنی فروش آنلاین توسط خود شرکت و تحویل آن توسط نمایشگاه است.»
او خاطرنشان کرد که روش سنتی فروش از طریق نمایشگاه، از این سه روش پایین‌تر قرار گرفته است و روش‌های دیجیتال بر آن پیشی گرفته‌اند.
ناپدید شدن مرز بین شرکت‌های خودرویی و تکنولوژی
مدیرعامل کارنامه به دیگر پیش‌بینی‌های مدیران مطرح صنعت خودرو اشاره کرد و توضیح داد: «خودروی برقی دیگر در جهان تثبیت شده است و پیش‌بینی می‌شود که در چین، ۳۶ درصد خودروهای تولیدی در سال ۲۰۳۰، تمام‌برقی باشد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۳۰، ۳۱ درصد تولید خودرو در آمریکا، خودروهای برقی باشد.»
نامداری اضافه کرد: «استفاده خودروهای خودران برای کاربردهای تجاری، نظیر استفاده در تاکسی‌های اینترنتی و پیک فروشگاه‌های آنلاین، کاملاً در حال جا افتادن است و پیش‌بینی می‌شود به احتمال بیش از 50 درصد، در اکثر کشورها در سال ۲۰۳۰، این خودروها وارد کاربردهای تجاری شود و چین نیز تا سال ۲۰۲۵، خودروی خودران را وارد کاربردهای تجاری خواهد کرد.»
این کارشناس صنعت خودرو در ادامه عنوان کرد: «واقعیت اینکه در صنعت خودرو، مرز بین شرکت‌های خودروساز و شرکت‌های صاحب تکنولوژی از بین رفته. برخی خودروسازان معتقدند ماشین یک کامپیوتری است بر چهار چرخ!»
نامداری افزود: «وقتی از مدیران این صنعت سوال شده که فکر می‌کنید رهبری بازار خودروهای خودران در دست چه کسی باشد؟ پاسخ آنها اغلب شرکت‌های صاحب تکنولوژیک بوده است؛ یعنی در وهله اول تسلا و سپس هوآوی. حتی شرکت‌های تویوتا و هیوندا، که در استارت‌آپ‌های این حوزه سرمایه‌گذاری کردند، در مقام سوم و چهارم هستند.»
مردم ما تجربه استفاده از خودروی باکیفیت خارجی را ندارند، برندهایی که بالای ۱ میلیون خودرو در ایران دارند، فقط ۳ عدد هستند. حدود ۸ میلیون مربوط به سایپا و خانواده پراید است، ۷ میلیون پژو و ۴ میلیون بقیه، مربوط به محصولات ایران‌خودرو است که مجموعاً سهم این سه خانواده، ۱۹ میلیون از 22.4 میلیون خودرو است
او تصریح کرد که این اتفاق فقط در حوزه خودروهای خودران نیست، چراکه وقتی از مدیران سوال شد که فکر می‌کنید کدام‌یک از شرکت‌های معروف تکنولوژیک، خودرویی با برند خود تولید کنند 67 درصد معتقد بودند که تا قبل سال ۲۰۳۰، اپل خودرویی با برند خود تولید می‌کند. البته این نکته عجیبی هم نیست، وقتی خود خودروسازان در مقابل شرکت‌های صاحب تکنولوژی احساس انفعال می‌کنند، مردم هم اعتمادشان به شرکت‌های صاحب تکنولوژی در حوزه خودرو بیشتر می‌شود.» نامداری همچنین با اشاره به سوالی در خصوص اعتماد مردم در زمینه امنیت داده، اظهار کرد: «یکی از سوالات این بوده که در زمینه امنیت داده‌ها بیشتر به چه کسی اعتماد وجود دارد؟ پاسخ این بود که 27 درصد مردم به شرکت‌های صاحب تکنولوژی اعتماد داشتند و 21 درصد به خود خودروسازان که البته اتفاق عجیبی هم نیست، زیرا اکنون تمام داده‌های زندگی ما در دست اپل و گوگل است.»
او تصریح کرد: «ترکیب این وضعیت، شرکت‌های خودروساز را وادار کرده که وارد شراکت با شرکت‌های صاحب تکنولوژی شوند. ۳۲ درصد مدیران گفتند قطعاً و ضرورتاً بر شرکت‌های صاحب تکنولوژی سرمایه‌گذاری خواهیم کرد، ۵۲ درصد هم گفتند بر اساس منطق منفعت‌جویانه این کار را خواهند کرد، یعنی مجموعاً ۸۴ درصد مدیران صنعت خودرو، شراکت و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های صاحب تکنولوژی را ضروری می‌دانند.»
این کارشناس با اشاره به اینکه از پنج اولویتی که خودروسازان برای سرمایه‌گذاری دارند، سه مورد مربوط به تکنولوژی است، ادامه داد: «همین اتفاق در نیروی انسانی هم رخ داده است. یعنی از مدیران صنعت خودرو پرسیده شده مهارت‌های اولویت‌دار در جذب نیرو چیست؟ پاسخ‌ها نشان داد که بیشترین مهارت با ۲۵ درصد، مهارت AI بوده است. مهارت بعدی advanced manufacturing engineer ، سپس مهندسی برق (۱۴ درصد) و دست‌آخر هم digital marketing با 11 درصد فراوانی برد.»
روندهای غالب در بالادست و پایین‌دست
نامداری در جمع‌بندی روند غالب در صنعت خودروی جهان، با اشاره به بخش بالادست و پایین‌دست صنعت خودرو، بیان کرد: «بخش بالادستی، بخش تامین و تولید و بخش پایین‌دستی، فروش و پشتیبانی و خدمات پس از فروش است. در بخش بالادستی خودروی برقی یک بحث قطعی و جاافتاده است. صنعت به‌سمت برقی شدن می‌رود و خودروهای خودران از یک کالای لوکس و فانتزی خارج و به یک روند تولید انبوه برای مصارف تجاری مبدل شده‌اند.»
او افزود: «کاهش بهای تمام‌شده تولید رباتیک یک بحث جدی در بخش بالادستی است و خودروسازان فهمیده‌اند برای اینکه در رقابت با شرکت‌های صاحب تکنولوژی عقب نمانند، مجبور به همکاری هستند، به همین دلیل تویوتا شراکت با گوگل را آغاز کرده است.»
این کارشناس صنعت خودرو به بخش پایین‌دستی صنعت خودرو اشاره کرد و گفت: «در بخش پایین‌دستی هم چنین اتفاقی، یعنی تثبیت کانال دیجیتال فروش، یک روند کاملاً جدی است؛ ضمن اینکه، یکپارچه کردن تجربه کاربری هم یک روند قطعی است، به‌خصوص اینکه در خودروهای متصل، بحث کاهش هزینه‌های نگهداری کاملاً جدی و بااهمیت تلقی می‌شود. در ضمن به نظر می‌رسد خودروسازان در پی آن هستند که از نرم‌افزار کسب درآمد کنند و با هر آپدیت، برخی سرویس‌ها پولی باشند.»
بازار فرسوده، بی‌کیفیت و ملتهب خودروی ایران
او در ادامه به وضعیت صنعت خودرو در ایران پرداخت و تصریح کرد که طبق گزارش شرکت رایزن، که یک شرکت تخصصی مشاوره در حوزه خودرو است، در سال ۱۴۰۱، حدود ۲۲ میلیون خودروی سواری در حال تردد در ایران موجود بوده که از این ۲۲ میلیون خودروی در حال تردد، 19.7 میلیون دستگاه تولید داخلی، ۲ میلیون آن مونتاژی و ۷۰۰ هزار دستگاه، وارداتی است.»
مدیرعامل کارنامه با اشاره به روند نزولی خودروهای در حال تردد، تاکید کرد: «این روند، خلاف روندهای جهانی، و حتی روند رشد جمعیت ماست. علت آن هم این است که ورودی محدود شده و ظرفیت تولید در ایران کاهش پیدا کرده است.»
او درباره تولید خودرو در ایران بیان کرد: «رکوردهای تولید خودروی داخلی ما عموماً مربوط به دهه ۸۰ با ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تیراژ است، اما در سال‌های اخیر که نسبتاً تولید افزایش پیدا کرده است، به ۱ میلیون و ۱۰۰ رسیده است.»
نامداری با بیان اینکه مردم ما تجربه استفاده از خودروی خوب و باکیفیت خارجی ندارند، درباره ترکیب خودروها بر اساس برند گفت: «برندهایی که بالای ۱ میلیون خودرو در ایران دارند، فقط ۳ عدد هستند. حدود ۸ میلیون مربوط به سایپا و مربوط به خانواده پراید است، حدود ۷ میلیون پژو و حدود ۴ میلیون بقیه، مربوط به محصولات ایران‌خودرو است که مجموعاً سهم این سه خانواده، ۱۹ میلیون از 22.4 میلیون دستگاه خودرو است.»
این کارشناس صنعت خودرو افزود: «تعداد خودروهای در حال تردد هفت برند، از ۱۰۰ هزار تا ۱ میلیون است که رنو، چری، هیوندا، جک، کیا، برلیانس و تویوتا در این محدوده هستند. بعد هم ۳۷ برند داریم که کمتر از ۱۰۰ هزار خودروی در حال تردد در ایران دارند. تعداد خودرو ۱۱ برند هم کمتر از ۱۰۰۰ دستگاه است.»
نامداری تصریح کرد که ظاهراً در بازار تنوع وجود دارد، اما چنین نیست و تجربیات مشتری ایرانی پایین است، زیرا که خودروهای خارجی در حیطه مصرف مردم عادی قرار ندارد.
او به گزارش کارنامه درباره معاملات خودرو در ایران اشاره کرد و گفت: «در این گزارش میانگین قیمت معاملات خودرو را ماه به ماه حساب کردیم. در فروردین ۱۴۰۱ متوسط مبلغ معاملات خودرو در کشور، ۱۹۷ میلیون تومان بوده است.»
مدیرعامل کارنامه با بیان اینکه قدرت خرید مردم بسیار پایین است، تاکید کرد که بازار خودرو فرسوده است و خودروهای بسیار فرسوده در حال معامله شدن هستند، زیرا سالی حدود ۵ تا 5.5 میلیون معامله خودرو در کشور اتفاق می‌افتد که فقط حدود ۱۵ درصد آن خودروی صفر و حدود ۸۵ درصد، خودروهای کارکرده است، جالب اینکه پیکان جزء 10 خودروی پر معامله کشور بوده که حتی آن را در سطح شهر تهران نمی‌بینیم.»
نامداری همچنین بازار خودروی ایران را ملتهب دانست و به افزایش معاملات خودرو در شهریور 1402 اشاره کرد و گفت: «مهم‌ترین عامل در عرضه خودرو قیمت دلار یا پیش‌بینی مردم از قیمت آن است. در شهریور یک عامل دیگر هم موثر بود، خبری منتشر شد که خودروهای قدیمی را اگر اسقاط کنید، برای واردات اولویت پیدا می‌کنید؛ بنابراین به طرز عجیبی عرضه خودروهای قدیمی در بازار زیاد شد و نوسان زیادی ایجاد کرد.»
او ادامه داد: «یک بازار خودروی به‌شدت فرسوده در ایران داریم. ۱۰ درصد خودروهای در حال تردد عمرشان بالای ۲۰ سال است، ۲۲ درصد آنها عمرشان بین ۱۵ تا ۲۰ سال، ۲۵ درصد بین ۱۰ تا ۱۵ سال و حدود ۵۷ درصد خودروها نیز بالای ۱۰ سال هستند، این به معنای مصرف بنزین بیشتر، آلایندگی و ایمنی بیشتر و هزینه نگهداری بالاتر است. ۱۳ درصد خودروهای ما زیر ۱۰۰۰ کیلومتر کارکرد هستند و تقریباً صفر کیلومتر هستند. 28 درصد بین ۱۰۰۰ کیلومتر تا ۱۰۰ هزار کیلومتر کار کرده‌اند و 24.8 بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر کار کرده‌اند.»
این کارشناس تصریح کرد که اگر ماشین بالای ۲۰۰ هزار کیلومتر را فرسوده بدانیم، حدود ۳۳ درصد خودروها در این محدوده هستند.
موتور معیوب خودروی ایرانی
نامداری در ادامه با بی‌کیفیت خواندن بازار خودروی ایران، در زمینه مقایسه خودروهای ایرانی و خارجی اظهار کرد: «در یک تست، خودروهای بالای ۶ سال را با هم مقایسه کردیم. نتیجه نشان دارد که ۸۷ درصد خودروهای کره‌ای و ژاپنی، بعد از ۶ سال، موتور سالمی دارند. این رقم در مورد خودروهای چینی، ۷۴ درصد و در مورد خودروهای ایرانی ۵۴ درصد بود. البته در خصوص چیزهای ساده‌تر هم این تفاوت را مشاهده می‌کنیم؛ برای مثال حتی درب خودروهای ایرانی نیز کیفیت کمتری نسبت به مدل خارجی دارد.»
این کارشناس صنعت خودرو خاطرنشان کرد: «از خودروهایی استفاده می‌کنیم که حتی نوع صفر کیلومتر آنها مسئله دارد و ۲۳ درصد ماشین‌های صفری که در ایران عرضه می‌شوند، در درب کارخانه بدنه آنها معیوب است.»
نامداری با تاکید بر اینکه توان خرید خودروی خارجی در بازار وجود ندارد، افزود: «دائماً از واردات خودرو و تاثیر آن در بازار صحبت می‌شود، اما ارزان‌ترین خودروی وارداتی در بازار، ۱ میلیارد و ۳۵۰ میلیون تومان قیمت دارد؛ در حالی که متوسط قیمت معاملات خودرو در ایران، ۳۶۰ میلیون تومان است.»
او تصریح کرد که حتی ارزان‌ترین خودروی وارداتی فاصله زیادی با بدنه بازار دارد. همه این مسائل باعث شده که خودروساز به دنبال گران‌فروشی باشد. مدیرعامل کارنامه افزود: «برای مثال حتی دو مدل تارا حدود ۲۰۰ میلیون تفاوت قیمت دارد و اختلاف آنها صرفاً به دلیل طراحی است. مشخص است که این اختلاف قیمت واقعی نیست و خودروساز خواسته شورای رقابت و وزارت صمت را دور بزند و چند تغییر بدیهی را به آپشن اضافه کرده و ۲۰ درصد به قیمت آن بیفزاید.»
او البته تاکید کرد که این مسائل نتایج قیمت‌گذاری دستوری است.
زیان انباشته در بالادست؛ فرسودگی در پایین‌دست
این کارشناس صنعت خودرو در جمع‌بندی روند صنعت خودرو در بخش بالادستی، عنوان کرد: «در بخش بالادستی صنعت خودروسازی ایران، قیمت‌گذاری دستوری باعث شده که اساساً تمام متر و معیارهای سنجش کارایی بنگاه از بین برود و مدیران دولتی پشت این موضوع پنهان شوند.»
نامداری ادامه داد: «تولید ما به‌شدت غیررقابتی است و کل تولید خودرومان ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تیراژ است که این عدد در عرف خودروسازی جهان به شوخی می‌ماند. در واقع، در شرایطی که برای مثال کیا و هیوندا با ۸ میلیون تا ۱۰ میلیون تیراژ تولید، با هم سهام مبادله کردند تا بر یک پلتفرم کار کنند، خودروسازان ایرانی با سال کمتر از ۵۰ هزار خودرو روزگار می‌گذراند، پس طبیعی است که به فکر سرمایه‌گذاری تکنولوژی نباشند.»
مدیرعامل کارنامه خاطرنشان کرد: «صنعت خودروی ما به دلایل اقتصادی، دچار چالش به‌صرفگی شده است و هیچ‌چیز در آن مقیاس‌پذیر نیست. ایران‌خودرو فاصله ۱۰۰ هزارتایی با بازار دارد و زیان انباشته آن حدود ۱۰۰ همت است.»
نامداری درباره وضعیت بخش پایین‌دستی صنعت خودروی ایران اظهار کرد: «در بخش پایین‌دستی به‌شدت کمبود عرضه ماشین صفر احساس می‌شود، تقاضا وجود دارد اما بازار نمی‌تواند آن را پاسخ دهد و به همین دلیل همه خودروی دست‌دوم خریداری می‌کنند.»
بازار خودروی فرسوده است و خودروهای بسیار فرسوده در حال معامله شدن هستند، زیرا سالی حدود ۵ تا 5.5 میلیون معامله خودرو در کشور اتفاق می‌افتد که فقط حدود ۱۵ درصد آن خودروی صفر و حدود ۸۵ درصد، خودروهای کارکرده است، جالب اینکه پیکان جزو ده ماشین پر معامله کشور بوده که حتی آن را در سطح شهر تهران نمی‌بینیم
او با اشاره به اینکه خودروها ناایمن و آلاینده هستند و هزینه نگهداری آنها به‌شدت بالا است، اضافه کرد: «خودرو گران شده است اما درآمد خانوار بالا نرفته و نمی‌تواند از خودروی خود نگهداری کند، بنابراین با هر تصادف، به مشکل برمی‌خورند و عموماً آن را تعمیر نمی‌کنند و یک خودروی فرسوده آلاینده به تعداد خودروهای در حال تردد اضافه می‌شود.» نامداری در پایان تاکید کرد: «گمان می‌کنم اگر یک‌جا خوب باشد که چینی‌ها در آن سرمایه‌گذاری کنند، صنعت خودروی ماست. ای کاش دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا را ادغام و به یک خودروساز چینی بدهند، زیرا لااقل از مزیت دسترسی به یک بازار محلی و داشتن یک خط تولید استفاده می‌کنند و ایرانی‌ها به‌صورت انبوه به مونتاژ مشغول می‌شوند.»
مدیرعامل استارتآپ کارنامه درباره اقدامات اصلاحی برای صنعت خودرو عنوان کرد: «به نظر می‌رسد صنعت خودرو در بخش بالادستی چاره‌ای جز ادغام ندارد، اما گمان نمی‌کنم اساساً تحول دیجیتال بتواند آن بخش سنتی صنعت خودرو را احیا کند. همچنین در بخش پایین‌دستی، بحث فروش آنلاین فرصت بسیار بزرگی است. بومی‌سازی ابزارهای داخل خودرو هم فرصت‌های بزرگی دارد و شرکت‌های نرم‌افزاری می‌توانند به خودروسازان کمک کنند.»
نامداری اضافه کرد: «کاهش هزینه تعمیرات و نگهداری خودروی متصل بحث بسیار جدی است و به‌خصوص با توجه به فرسوده بودن خودروهای ایرانی، این موضوع مستلزم همکاری خودروسازان است. در ضمن از آنجا که خودرو به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده، LendTech (فناوری وام‌دهی دیجیتال) یک فرصت بزرگ است.»
او در پایان تصریح کرد: «همه این مسائل مستلزم این است که خودروسازان بخواهند چنین اتفاقی رخ دهد و ثانیاً حاکمیت فکری برای قیمت‌گذاری دستوری کند و راهبری شرکتی در خودروسازی بازسازی شود، زیرا این راهبری فعلی، این مدیران و این نوع مالکیت خودروسازان هیچ نگاهی به روندهای جهانی ندارد.»
