مرز بیفرمان
هر روز صدها کامیون در مرزهای ایران ساعتها و گاهی روزها متوقف میمانند؛ صادرات در صف است، واردات در گره، و فعالان حملونقل سردرگم میان تصمیمهایی که هر دستگاه برای خودش میگیرد. سؤال ساده است اما جوابش سالهاست در پیچوخم ادارات گم شده. چرا گمرک و مرز در کشوری با این حجم از قوانین و سامانه، هنوز با روشهای قرن گذشته اداره میشود؟ وقتی یک تاجر برای عبور از مرز باید امضای ۱۹ دستگاه را جمع کند، وقتی روند ترخیص کالا میان ۳۱ سامانه پارهپاره شده و هر سامانه ساز خودش را میزند، و وقتی هیچکس حتی دولت نمیداند چقدر از برنامهها اجرا شده، یعنی یک جای کار اساسی میلنگد. پیمان سنندجی، رییس کمیسیون حمل و نقل الاق تهران، در گفتوگو با ترابران گفت: «قانون داریم، اما اجرا نداریم. سامانه داریم، اما سامان نداریم. مدیریت داریم، اما نه واحد و نه کارآمد.» او با صراحت از اختلافات نهادی، موازیکاری شدید، نبود شفافیت و گرهزدن فرایندهای گمرکی به مسائلی مثل تخصیص ارز میگوید و هشدار میدهد که ادامه این وضع، نهتنها تجارت خارجی را فلج میکند بلکه بخش خصوصی را نیز از نفس خواهد انداخت.
برنامه هفتم؛ متنی کامل اما اجرا نشده
سنندجی سخنان خود را با اشاره به تکالیف برنامه پنجساله هفتم توسعه آغاز کرد: «در برنامه هفتم، تقریبا همه موضوعات حملونقل، گمرک، پنجره واحد و دیجیتالسازی بهطور مفصل دیده شده. یکی از مهمترین تکالیف، شبانهروزی شدن ترخیص کالا است. اما تا زمانی که زیرساختها اصلاح نشود، این موارد فقط روی کاغذ باقی میماند.»
او تأکید کرد که دیجیتالسازی واقعی یعنی: «وقتی کالا وارد گمرک میشود، همان لحظه تعیین تکلیف شود. نه اینکه بین دهها دستگاه سرگردان بماند.»
به گفته او، مبادله دیجیتال اسناد، هوشمندسازی رویهها و اتصال سیستمی با کشورهای مقصد ازجمله روسیه، سالهاست در قوانین وجود دارد اما هنوز عملیاتی نشده است.
قانون خوب داریم،KPI نداریم
سنندجی با لحنی انتقادی گفت: «ما قوانین خوب کم نداریم؛ مشکل این است که شاخص نداریم. الان یک سال و چند ماه از برنامه هفتم گذشته، چه کسی میتواند بگوید چقدر پیشرفت کردیم؟ KPIها کجاست؟ «به باور او، نبود نظام ارزیابی باعث شده بسیاری از پروژهها فقط در حد شعار باقی بماند.»
مرز؛ محل عبور، نه محل توقف
او در بخش مهمی از گفتوگو به اختلاف نهادی در مدیریت مرزها اشاره کرد: «قانون میگوید مدیریت پایانههای مرزی با وزارت راه و سازمان راهداری است. اما گمرک هم میگوید مدیریت مرز با ماست. در کنار این دو، حدود ۱۹ ارگان دیگر هم در مرز حضور دارند. هرکدام دستور و نظر خودشان را دارند.»
سنندجی تأکید کرد که مرز باید محل عبور باشد، نه محل توقف و تجمع: «وقتی ۱۹ دستگاه هرکدام نقش حاکمیتی برای خود قائل میشوند، طبیعی است که صفها طولانی شود، کامیونها معطل بمانند و صادرات کشور آسیب ببیند.»
به گفته سنندجی، یکی از ریشههای کندی روند صادرات و واردات، موازیکاری گسترده در سامانههاست: «اکنون۳۱ سامانه وجود دارد که هرکدام بخشی از فرایند صادرات یا واردات را مدیریت میکند. همین سامانهها، خودش عامل نابسامانی شده است.»
او این وضعیت را سامانههای بیسامان توصیف کرد و گفت: «سامانه باید تسهیلکننده باشد، نه ایجادکننده مشکل و یک مدیریت واحد باید وجود داشته باشد.»
اجرای «مسیر آبی» برای شرکتهای خوشسابقه
سنندجی یکی از پیشنهادهای عملیاتی خود را اینگونه مطرح کرد: «به گمرک پیشنهاد دادیم مسیر آبی ایجاد شود. برای شرکتهایی که سابقه روشن دارند، مثل ایرانخودرو که مرتب مواد اولیه وارد میکند. چرا هر بار باید همه مراحل را از اول طی کنند؟ کالا وارد شود و مستقیم به محل مصرف برود؛ نمونهبرداری و کنترل بعدا انجام شود.» به باور او اجرای مسیر آبی میتواند بهصورت محسوس سرعت ترخیص کالا را افزایش دهد.
گره زدن ترخیص به تخصیص ارز، فاجعه است
سنندجی یکی از بزرگترین مشکلات عملیاتی کشور را وابسته کردن ترخیص کالا به وضعیت ارزی بانک مرکزی دانست: «کالا آمده گمرک، همه کارهاش انجام شده، ولی چون ارز تخصیص داده نشده، متوقف میماند. این غیرقابل قبول است». او تأکید کرد که ورود کالا نباید به تخصیص ارز گره بخورد.
بخش خصوصی نیاز به حمایت دارد، نه مداخله
در بخش پایانی گفتوگو، سنندجی از زاویهای کلانتر به نقش دولت پرداخت: «بخش خصوصی در کشور ما مشکلش «دولت» است؛ نه به معنای خصومت، بلکه به دلیل مداخلهگری بیش از حد. حرف بخش خصوصی روشن است: شما رگولاتور باشید، مداخلهگر نباشید.»
سنندجی گفت مردمی که برای این کشور جنگیدند و امروز در بخش خصوصی فعالیت میکنند، فقط یک چیز میخواهند: «اعتماد.»
او افزود: «هرجا بخش خصوصی کار را در دست گرفته و دولت رقیبش نشده، رشد کرده. اما وقتی دولت هم بازیگر است، هم داور، هم ناظر، نتیجه میشود همان وضعیتی که الان در تأمین اجتماعی، گمرک و مرزها داریم.»
سنندجی در پایان تأکید کرد: «الان کشور در یک مقطعی حساس است. صادرات باید تقویت شود، سرعت حملونقل باید بالا برود و اعتماد باید به بخش خصوصی برگردد. بدون مدیریت واحد، بدون یکپارچگی سامانهها، و بدون کاهش مداخلات دولت، هیچ اصلاحی نتیجه نمیدهد.»
