واردات با نام تولید!
مونتاژ به‌جای تولید؛ گزارشی از ارزبری پنهان صنعت خودروی ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تازه‌ترین گزارش خود از گسترش پنهان واردات خودرو تحت پوشش «تولید داخلی» انتقاد کرده و سیاست مونتاژ‌محور در صنعت خودرو را یکی از موانع اصلی توسعه فناورانه و خودکفایی دانسته است.
به گزارش ترابران آنلاین، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌ها در گزارش خود با عنوان «واردات خودرو در پوشش تولید؛ مسأله گسترش مونتاژ خودروهای سواری و ارزبری تولید خودرو در کشور» اعلام کرد که در سال‌های اخیر بیش از ۸ میلیارد دلار منابع ارزی صرف واردات قطعات برای خودروسازی شده، بی‌آنکه انتقال فناوری، ارتقاء دانش فنی یا توسعه زنجیره تأمین محقق شود.
مونتاژ به‌جای تولید واقعی
در این گزارش تأکید شده که سیاست مونتاژ اگرچه در ابتدا می‌توانست ابزاری برای جهش تیراژ و داخلی‌سازی باشد، اما به دلیل نبود سازوکارهای توسعه‌ای، اکنون به مدلی از تولید غیرمولد و وابسته به واردات بدل شده است.
بر اساس آمار رسمی، تنها پنج شرکت خصوصی در سال ۱۴۰۲ برای تولید ۲۴۷ هزار خودرو مونتاژی، بیش از ۳.۳ میلیارد دلار ارز دریافت کرده‌اند، به‌طوری‌که میانگین ارزبری هر دستگاه بیش از ۱۳ هزار دلار برآورد شده است.
تعرفه‌گذاری، عامل استمرار مونتاژکاری
به نقل از خبرگزاری خانه ملت مرکز پژوهش‌ها، نظام فعلی تعرفه واردات قطعات را فاقد کارایی لازم برای تشویق به تولید واقعی دانسته و اعلام کرده است که برخی مونتاژکاران با داخلی‌سازی حدود ۲۰ درصدی – شامل رنگ، مونتاژ بدنه و جوشکاری – در عمل موفق به دور زدن محدودیت‌های وارداتی شده‌اند، بدون آنکه ارزش افزوده‌ای در کشور ایجاد کنند.
تداوم وابستگی ساختاری
این گزارش هشدار می‌دهد که ادامه روند کنونی، وابستگی ساختاری کشور به واردات و ارز خارجی را در یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های صنعتی نهادینه خواهد کرد. ضمن اینکه این مدل اقتصادی، انگیزه‌ای برای توسعه برند، صادرات یا طراحی مستقل باقی نمی‌گذارد.
پیشنهادهای اصلاحی مرکز پژوهش‌ها
در بخش پایانی گزارش، چند پیشنهاد کلیدی برای اصلاح وضعیت موجود ارائه شده است:
- تغییر ساختار تعرفه‌ای برای کاهش سود مونتاژ و افزایش انگیزه داخلی‌سازی
- مشروط‌سازی سود مصوب خودروها به میزان داخلی‌سازی واقعی
- تدوین الگوی دقیق ارزیابی داخلی‌سازی توسط وزارت صمت
- شرط حداقل تیراژ و داخلی‌سازی برای مجوز تولید خودروسازان جدید
- ایجاد مشوق‌های صادراتی برای افزایش مقیاس تولید و کاهش وابستگی به بازار داخل
- تشویق به ادغام هدفمند شرکت‌های خودروساز برای بهبود بهره‌وری و کاهش موازی‌کاری
این گزارش، ضمن بررسی دقیق اعداد و ساختارها، بار دیگر ضرورت بازنگری در سیاست‌های صنعتی کشور را یادآور می‌شود؛ سیاست‌هایی که اگر اصلاح نشوند، تولید خودرو در ایران، تنها نامی فریبنده برای واردات خواهد بود.
