حمل و نقل دریایی یکی از ستون های اصلی صنعت حمل و نقل است. طبق تعریف؛ حمل و نقل دریایی فرآیند جابجایی فرد و کالا یا هر چیز دیگر به وسیله قایق، کشتی و دیگر شناورها از روی دریاها، اقیانوس ها، دریاچه ها، کانال ها و رودخانه ها است. این جابجایی اغلب برای مقاصد بازرگانی، تفریحی و نظامی انجام میگیرد. در این بخش قصد داریم به گونه ای مختصر و مفید شما را با پیشینه و مفاهیم کلی حمل و نقل دریایی آشنا کنیم که شاخه ای از حمل و نقل است و در توسعه تجارت خارجی نقش مهمی ایفا می کند. این شاخه از حمل و نقل به واسطه داشتن مزیت هایی از جمله هزینه پایین حمل کالا، پرداخت وجه در مقابل اسناد معتبر و سرعت عمل در حمل حجم بالایی از کالا، از مناسب ترین روش های حمل و نقل به شمار می آید.
زمانی که از حمل و نقل دریایی صحبت می شود اولین چیزی که به ذهن می رسد کشتیهای باری هستند که برای حمل کالاهای مختلف با ویژگی های خاصی تجهیز شده اند. کالاهایی که از طریق دریا حمل میشوند، معمولاً دارای حجم زیادی بوده و به گونه ای هستند که طولانی بودن زمان تأثیر چندانی بر کیفیت شان ندارد، اگرچه ممکن است که مشخصات جغرافیایی یک کشور، نحوه ی جابجایی کالا را ایجاب کند. در حمل و نقل دریایی بسته به دوری و نزدیکی مسیر، نوع کالا و … از وسایل دریایی مختلفی استفاده میشود.
پیشینه¬ی حمل و نقل دریایی
تاریخ نشان می دهد که از حدود ده هزارسال پیش، و همزمان با شکل گیری تمدن های بشری، دادوستد میان مردمان در ساحل دریاچه ها و رودخانه ها و دریاها پدید آمده است. در گذر زمان و علاوه بر استفاده های جنگی، تجارت و حمل و نقل از طریق مسیرهای آبی اهمیت بیشتری پیدا کرده و به مرور زمان با پیشرفت جامعه ¬ی بشری و علم و فناوری، صنعت کشتیرانی به یکی از مهمترین راه¬ ها برای حمل و نقل تبدیل شد. مهم ترین تمدن هایی که در حمل و نقل دریایی پیشگام بودند عبارت بودند از؛ فینیفی ها در حدود دو هزارسال پیش از میلاد، ایرانی ها از حدود 500 سال قبل از میلاد و رومی ها در حدود 100 سال قبل از میلاد.
دریانوردان پرتغالی در سال 1445 میلادی دماغه ورد (VERDE) در غرب آفریقا و سه سال بعد از آن جنوب آفریقا را دور زدند. درحالی که کریستف کلمب در جستجوی راهی دریایی برای رسیدن به هندوستان بود آمریکا را کشف کرد و اسکوداگاما شش سال بعد، از مسیر دماغه امیدنیک به هندوستان رسید و در فاصله سالهای 1522ـ 1519 ماژلان توانست با عبور از تنگه ای واقع در جنوب قاره ی آمریکا ـ که به نام خود او معروف شد ـ گردش به دور کره زمین را کامل کند.
در قرن هجدهم میلادی، پیشرفت های گسترده ای در حمل و نقل دریایی اتفاق افتاد، به طوری که با حفر کانال سوئز 6900 میل دریایی از فاصله بین اروپا و هندوستان کاسته شد. کشتی بادبانی که تا عصر کشتی های بخار، عمده ترین وسیله ی حمل و نقل دریایی به شمار می رفت، از لحاظ اندازه و ظرفیت و نوع و تعداد دکل ها دستخوش تغییراتی شد. هرچند توان و ظرفیت حمل آنها تغییر قابل ملاحظه ای نکرد و در دهه آخر قرن نوزدهم میلادی از 300 تا 500 تُن تجاوز نمی کرد.
درسال 1827 اختراع کشتی پروانه دار شرایط را برای ساخت کشتی های بخار اقیانوس پیما فراهم نمود، هرچند طی هزار سال تاریخ کشتیرانی، ظرفیت حمل و سرعت آنها تغییر چشمگیری نکرده بود.
درسال 1848 بیشترین سرعت کشتی های بادبانی از 8 گره دریایی تجاوز نمی کرد و مسافت بین لندن و لیسبون یک هفته و تا نیویورک 30 روز و از اروپا به چین چند ماه طول می کشید. در اواخر قرن نوزدهم هنوز 90 درصد کالاها از طریق دریا و آبراه ها جابجا می شد و 9 درصد از طریق جاده و قطار و یک درصد به وسیله¬ی هواپیما.
در قرن اخیر نیز حمل و نقل آبی سهم بزرگی را در جابجایی کالاها و به اصطلاح مال التجاره داشته و دارد. این شیوه به ویژه برای حمل و نقل کالاهای حجیم و فله مناسب ترین راه است. ساخت و توسعه¬ی کشتی های سریع السیر و ارائه¬ ی خدمات انبار به انبار (DOOR TO DOOR) و استقرار خطوط کشتیرانی پیشرفته و منظم این امکان را فراهم ساخته تا محمولات، حتی کالاهای گران قیمت، اینک با نرخ های مناسب و بسیار ارزان تر نسبت به روش های دیگر حمل شوند.
مزیتهای جغرافیایی کشورمان ایران در حوزه ی دریایی بسیار زیاد است. دارا بودن حدود 3000 کیلومتر خطوط ساحلی، دسترسی به دریا در شمال و جنوب کشور، دسترسی به آب های آزاد (اقیانوس هند)، قرارگیری کشور بر سر مسیر کریدورهای ترانزیتی شمالی ـ جنوبی و عملکرد ارتباط دهنده کشورهای آسیای میانه با آب های جنوب کشور از جمله مزیتهای مهم جغرافیایی کشور در حوزه ی دریایی به شمار می رود.
منابع:
https://cta-co.com/
https://safirancargo.com/