قطار کامل، بازیگر تازه اقتصاد
در حالی که حمل‌ونقل جاده‌ای سال‌ها ستون فقرات لجستیک کشور بوده، امروز ریل در تلاش است جایگاه خود را در معادلات اقتصادی بازیابد. راه‌آهن ایران، با اتکا به برنامه‌های توسعه‌محور، در پی آن است که سهم خود از حمل بار بنادر را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
عابدین هادی‌نژاد، مدیرکل بازرگانی داخلی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌وگویی مفصل در برنامه “میز اقتصاد”، پرده از تحولاتی برداشت که می‌تواند توازن قدرت میان ریل و جاده را به نفع خطوط آهن تغییر دهد؛ از قطارهایی که تنها در ۴۹ ساعت از تهران به بندرعباس می‌رسند، تا قطارهای کامل و برنامه‌محوری که با مشارکت بخش خصوصی، قرار است آینده حمل‌ونقل کشور را دگرگون کنند.
بهبود حمل بار؛ سیاست راهبردی راه‌آهن
هادی‌نژاد در ابتدای صحبت‌های خود، افزایش حجم حمل بار ریلی را از سیاست‌های کلیدی راه‌آهن دانست و افزود: «سرعت سیر قطارهای باری در حال حاضر به‌طور میانگین ۳۱.۳ کیلومتر بر ساعت است و با اجرای برنامه‌های مدون، در حال تلاش برای ارتقای این عدد هستیم.»
مقایسه عملکرد حمل‌ونقل ریلی با جاده‌ای
او در ادامه با ارائه یک مقایسه روشن میان حمل جاده‌ای و ریلی، بر برتری بارز حمل ریلی در حجم و پایداری تأکید کرد:
- در حمل جاده‌ای، یک کامیون با ظرفیت ۲۰ تا نهایتاً ۲۵ تن، طی حدود دو روز بار را از تهران به بندر شهید رجایی می‌رساند.
- در مقابل، یک قطار باری برنامه‌ای متشکل از ۵۰ واگن ۶۸ تنی (در مجموع ۳۴۰۰ تن بار)، از بندر خشک آپرین در نزدیکی تهران، در ۴۹ ساعت به بندرعباس می‌رسد.
«ما برای این قطار برنامه‌ای، به صاحبان کالا تعهد زمانی می‌دهیم. یعنی زمان حرکت و رسیدن از پیش اعلام می‌شود. زمان حمل ریلی نه تنها کمتر از برخی پیش‌فرض‌های ذهنی است، بلکه در مقیاس‌های کلان، کاملاً به صرفه و رقابتی است.»
قطارهای برنامه‌ای؛ شفافیت در خدمت صنعت
مدیرکل بازرگانی داخلی راه‌آهن، بر مفهوم “قطار برنامه‌ای” تأکید ویژه داشت. او توضیح داد:
- قطارهای باری برنامه‌ای، مطابق تایم‌تیبل مشخص حرکت کرده و زمان رسیدن قطعی دارند.
- این قطارها عمدتاً از مبدأ بندر خشک آپرین به سمت بندر شهید رجایی و بالعکس در حال ترددند.
- از معدن گل‌گهر نیز چهار رام قطار برنامه‌ای در مسیر بندر شهید رجایی فعال است.
«قطار برنامه‌ای ما به صاحبان کالا این امکان را می‌دهد که مانند قطار مسافری، از زمان حرکت و رسیدن بار مطمئن باشند. این یک تحول مهم در اعتمادسازی است.»
چالش تخلیه در بنادر؛ گلوگاهی فراتر از ریل
هادی‌نژاد در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به مشکلات پس از رسیدن قطار به بندر، تصریح کرد: «وقتی قطار به بندر می‌رسد، عوامل متعددی مانند گمرک، بهداشت، فرآیندهای تخلیه و ارگان‌های ذی‌ربط، می‌توانند باعث ایجاد تأخیر شوند. این زمان “دور تو دوری” که در صحبت‌های آقای آوایی هم به آن اشاره شد، باید به حداقل برسد تا اثربخشی حمل ریلی حفظ شود.»
طرح قطار کامل؛ گام بلند برای مشارکت بخش خصوصی
یکی از بخش‌های مهم این گفت‌وگو، طرح “قطار کامل” بود که هادی‌نژاد آن را راهی برای مشارکت بیشتر بخش خصوصی معرفی کرد:
- در طرح قطار کامل، کل اجزای زنجیره شامل صاحب بار، مالک واگن، مالک لکوموتیو و بهره‌بردار به بخش خصوصی واگذار می‌شود.
- این قطارها دقیقاً مانند قطارهای مسافری، بر اساس زمان‌بندی مشخص و تحت نظارت برنامه‌ریزی شده حرکت می‌کنند.
«این طرح در چارچوب برنامه هفتم توسعه به ما ابلاغ شده و با جدیت آن را اجرا می‌کنیم. هدف ما واگذاری کل فرایند حمل به بخش خصوصی و حرکت دقیق با برنامه است.»
بنادر فعال و آماده برای قطار برنامه‌ای
به گفته مدیرکل بازرگانی داخلی راه‌آهن، هم‌اکنون آمادگی کاملی برای ارائه قطار برنامه‌ای از بنادر اصلی کشور وجود دارد:
- بندر شهید رجایی: اعزام روزانه قطارهای کانتینری به مقاصد مختلف
- بندر امام خمینی (ره): اعزام قطارهای باری برنامه‌ای به ویژه برای حمل غلات و فولاد (از جمله فولاد خوزستان)
- بندر امیرآباد و بندر کاسپین: نیز اعلام آمادگی شده‌اند تا در صورت تقاضای صاحبان بار، قطارهای برنامه‌ای اختصاص یابند.
«هر صاحب کالایی که درخواست ارائه قطار برنامه‌ای داشته باشد، ما آمادگی کامل برای پاسخگویی داریم. امروز هم این خدمات را ارائه می‌دهیم و در صورت افزایش تقاضا، ظرفیت‌سازی خواهیم کرد.»
رشد چشمگیر ترانزیت ریلی در نیمه نخست سال
در پایان این برنامه، هادی‌نژاد به افزایش دو برابری ترانزیت ریلی از بنادر اشاره کرد و گفت:
- در سال ۱۴۰۳ سهم راه‌آهن از بارگیری و تخلیه بنادر کشور ۷.۳ درصد بود.
- این سهم در ۶ ماه نخست سال جاری به ۱۴ درصد افزایش یافته است؛ یعنی ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تن بار در نیمه نخست از بنادر کشور به‌صورت ریلی جابجا شده است.
«رشد قابل توجهی در ترانزیت ریلی داشته‌ایم. البته برای رسیدن به سهم ۲۵ درصدی مورد نظر در برنامه هفتم توسعه، نیازمند توسعه زیرساخت‌ها، تجهیزات و همکاری بین‌سازمانی هستیم.»
اتصال مؤثر ریل به بنادر، از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه اقتصاد دریا محور است. آنچه در صحبت‌های مدیرکل بازرگانی داخلی راه‌آهن مشهود است، تغییر پارادایم حمل بار در کشور به سمت مدل‌های برنامه‌محور، مشارکت خصوصی و زمان‌بندی دقیق است.
اگر چالش‌های تخلیه، هماهنگی بین‌نهادی، و توسعه زیرساخت‌ها در بنادر نیز رفع شود، چشم‌انداز حمل‌ونقل ریلی ایران می‌تواند نه تنها در حمل داخلی، بلکه در ترانزیت بین‌المللی، نقشی کلیدی و بی‌بدیل ایفا کند.
