پدافند غیرعامل با تمرکز بر راهبردهای پراکندگی زیرساخت‌ها، مقاوم‌سازی فیزیکی، ایجاد مسیرهای جایگزین و هوشمندسازی سیستم‌های لجستیک، نقش محوری در حفظ کارکرد زیرساخت‌های حمل‌ونقل در شرایط تهدید نظامی ایفا می‌کند. در این تحلیل به بررسی مکانیزم‌های عملیاتی پدافند غیرعامل در تضمین تداوم زنجیره تأمین و ترانزیت کالا در شرایط بحران پرداخته می‌شود و نشان داده می‌شود چگونه آمادگی پیشگیرانه می‌تواند از آسیب‌پذیری شبکه‌های لجستیک کشور در برابر تهدیدات کاسته و تاب‌آوری اقتصادی را افزایش دهد.
کارشناس ارشد حمل و نقل و لجستیک
نقش پدافند غیرعامل در حفظ زیرساخت‌ها و امنیت زنجیره تأمین و ترانزیت کالا
در بحبوحه درگیری نظامی، زمانی که تأسیسات حیاتی زیر آتش حملات مستقیم یا غیرمستقیم قرار می‌گیرند، اهمیت پدافند غیرعامل بیش از هر زمان دیگری خود را نشان می‌دهد. در این شرایط، حفظ کارکرد حیاتی زیرساخت‌های حمل‌ونقل از جاده و ریل تا بندر و فرودگاه نه تنها یک مسئله اقتصادی، بلکه مسئله‌ای حیاتی برای تاب‌آوری ملی، پایداری جریان کالا و استمرار حیات اجتماعی است.
پدافند غیرعامل، با مجموعه‌ای از راهبردها نظیر پراکندگی زیرساخت‌ها، مقاوم‌سازی فیزیکی، استتار، فریب دشمن، ایجاد مسیرهای جایگزین، تمرکززدایی از هاب‌های حمل‌ونقل و هوشمندسازی سامانه‌های تدارکاتی می‌کوشد تا سطح آسیب‌پذیری را کاهش داده و تداوم عملکرد را تضمین کند.
به‌عنوان مثال، اگر یک بندر مهم صادراتی تحت تهدید یا حمله قرار گیرد، اجرای قبلی طرح‌های پدافند غیرعامل نظیر ایجاد پایانه‌های پشتیبان در سواحل دیگر یا آماده‌سازی بنادر ثانویه برای جابه‌جایی ترافیک می‌تواند از توقف کامل صادرات جلوگیری کند. همین منطق در مورد خطوط ریلی و مسیرهای جاده‌ای نیز صادق است؛ مسیرهای جایگزین از پیش طراحی‌شده، ذخایر اضطراری سوخت و قطعات یدکی و سیستم‌های فرماندهی غیرمتمرکز در بحران می‌توانند زنجیره تأمین ملی را از فروپاشی نجات دهند.
در حوزه لجستیک جنگ، وقتی مسیرهای سنتی حمل‌ونقل به‌دلایل نظامی مسدود می‌شوند کشورهایی که پیشاپیش با نگاه پدافند غیرعامل زیرساخت‌های خود را مقاوم‌سازی کرده‌اند، قابلیت بازسازی سریع مسیرها، انتقال ترافیک به مناطق امن‌تر و استفاده از ظرفیت لجستیک غیرنظامی در قالب شبکه‌های پشتیبانی ملی را خواهند داشت.
همچنین نباید از نقش فناوری غافل شد، دیجیتالی‌سازی، کنترل از راه دور، مدیریت هوشمند منابع و لجستیک پیش‌بینی‌گر (Predictive Logistics) از ابزارهای مکمل پدافند غیرعامل هستند که امکان تصمیم‌گیری سریع، بازتخصیص منابع و جلوگیری از گسست‌های زنجیره تأمین را فراهم می‌کنند.
پدافند غیرعامل نه یک سیاست مکمل بلکه یک ضرورت بنیادین برای حفظ امنیت اقتصادی و ملی در شرایط جنگی است. بدون طراحی پیشگیرانه و عملیاتی‌سازی تمهیدات پدافند غیرعامل، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و شبکه‌های ترانزیت کالا به سادگی فلج خواهند شد و کشور در برابر فشارهای جنگی به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شود. بنابراین تقویت این حوزه نه‌تنها از منظر نظامی بلکه از منظر توسعه پایدار و تاب‌آوری اقتصادی باید در اولویت قرار گیرد.
