ششمین نمایشگاه لجستیک؛ از رونق قراردادها تا چالش غیبت متولی

حمل‌ونقل بی‌متولی، نمایشگاه پرتماشا

خلوتی روز اول، ازدحام روزهای پایانی

باید تاکید کنم ابعاد کمی رویداد نشان می‌داد که برگزارکننده به دنبال «نمایش توان» بوده است: سالن‌های ۶، ۷، ۸–۹، ۱۰ و ۲۷ با مجموع ۹۷۵۰ مترمربع فضای سرپوشیده و ۷۲۰ مترمربع فضای باز به شرکت‌کنندگان اختصاص یافت. در این میان برای تفکیک شقوق حمل‌ونقل نیز تمهیداتی در نظر گرفته شده بود؛ از سالن‌های اختصاصی حوزه ریلی تا فضاهای مرتبط با حمل‌ونقل زمینی و شهری. در سطح محتوا، علاوه بر غرفه‌ها، استیج نوآوری، کارگاه‌های آموزشی، هاب رسانه و پنل‌های تخصصی اجرا شد تا نمایشگاه از قالب صرفا تجاری بیرون بیاید و نقش شبکه‌سازی حرفه‌ای و انتقال تجربه را تقویت کند. یکی از برگزارکنندگان استیج نوآوری در حاشیه برنامه گفت: «هدف این است که فناوری از ویترین به کاربرد برسد؛ شرکت‌ها راه‌حل‌های عملیاتی بیاورند، نه صرفا بروشور.»

روایت دبیر نمایشگاه از ۱۰۰ جلسه B2B و ۱۳ تفاهم‌نام

با این همه، نمایشگاه از نخستین ساعت‌های روز اول با یک «واقعیت میدانی» روبه‌رو شد: خلوتی نسبت به ظرفیت‌ها. این وضعیت در روز دوم تغییر کرد، روز سوم به اوج رسید و روز چهارم نیز با ازدحام بازدیدکنندگان، جلسات فشرده B2B و رفت‌وآمد مقامات همراه شد. در گفت‌وگوی اختصاصی که در انتهای روز چهارم با حمیدرضا قدبیگی، دبیر ششمین نمایشگاه بین‌المللی حمل‌ونقل، لجستیک و صنایع وابسته داشتم با ابراز رضایت از نتایج این دوره گفت: مهم‌ترین هدف ما گردهم‌آوردن همه بازیگران زنجیره ارزش حمل‌ونقل در بخش‌های هوایی، دریایی، زمینی، ریلی، جاده‌ای و شهری بود که خوشبختانه محقق شد. او افزود در مرکز تعاملات تجاری بیش از ۱۰۰ جلسه B2B برگزار شد و نتیجه آن انعقاد ۱۳ تفاهم‌نامه میان شرکت‌های خصوصی، دانش‌بنیان، مناطق آزاد و برخی نهادهای دولتی بود. به گفته قدبیگی، تفاوت این نمایشگاه با دوره‌های مشابه توجه ویژه به «محتوا» بود؛ بیش از ۱۵ پنل تخصصی با حضور سیاست‌گذاران و فعالان خصوصی و فناور، و ۱۰ کارگاه آموزشی با همکاری دانشگاه آزاد برگزار شد. همچنین استیج نوآوری برای معرفی توانمندی‌ها و ایجاد آرشیوی از نوآوری‌های صنعت شکل گرفت. قدبیگی در پایان بر نقش پررنگ بخش خصوصی و اتاق بازرگانی تهران در برگزاری نمایشگاه تأکید کرد و ابراز امیدواری نمود این رویداد در سال‌های آینده با کیفیت بهتر و همکاری‌های گسترده‌تر ادامه یابد.

از روز دوم تقویم پر شد

در روز آخر برای واکاوی چگونگی برگزاری نمایشگاه و تعداد بازدید کنندگان به سراغ شرکت اصفهان کفریز رفتم که اینگونه توصیف کرد: «روز اول بازدید کننده‌ای نبود؛ اما از ظهر روز دوم مذاکرات جدی‌تر شد و روز سوم تقویم جلسه‌هایمان پر شد.»

گزارش رسمی از امضای ۱۳ قرارداد و تفاهم‌نامه میان دستگاه‌ها، شرکت‌ها و نهادهای دولتی و نیمه‌خصوصی منتشر شد؛ تفاهم‌هایی که محورهایی چون تأمین مواد اولیه، تسهیلات مالی، توسعه خطوط ریلی و هوایی و زمینی، صادرات خدمات فنی و مهندسی، و همکاری‌های آموزشی و فناورانه را شامل می‌شد. محمود نجفی‌عرب، رئیس اتاق بازرگانی تهران، در بازدید از نمایشگاه گفت: «اقتصاد ایران نیازمند احیای انگیزه سرمایه‌گذاری است؛ بدون بازگشت اعتماد و پیش‌بینی‌پذیری، ظرفیت‌های لجستیک هم بالفعل نمی‌شود.»

ترکیب بازیگرانِ حاضر در نمایشگاه، تصویری روشن از وزن بخش خصوصی در حمل‌ونقل ایران ارائه داد. اتاق بازرگانی تهران و مجموعه‌ای از تشکل‌ها و بنگاه‌ها از کشتیرانی و جاده‌ای و ریلی تا شرکت‌های بزرگ صنعتی و پیمانکاران لجستیکی حضور مؤثر داشتند. نام‌هایی چون هلدینگ سپاهان، دکا، ادمیرال، آوان، توکاریل، توسعه ترابر ایرانیان، توتال ناو، مپنا و برخی شرکت‌های کشتیرانی و حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی، تولیدکنندگانی مانند کفریز اصفهان و نیز مناطق آزاد از جمله حاضران پرتردد بودند. و گفت‌وگوهایی تخصصی پیرامون همکاری‌های بالقوه با آن‌ها در جریان بود.

 یکی از بخش‌های بحث‌برانگیز ششمین نمایشگاه، حضور پررنگ هلدینگ آوان بود؛ مجموعه‌ای که مالکیت آن به نام بابک زنجانی شناخته می‌شود. آوان با غرفه‌ای بزرگ وارد نمایشگاه شد و از سه شرکت تازه‌تأسیس خود با عناوین دات‌وان تریپ، دات‌وان ریل و دات‌وان سیر رونمایی کرد. در این غرفه همچنین تاکسی‌هایی با برند تویوتا به نمایش درآمد که توجه بازدیدکنندگان را جلب کرد. اما نقطه اوج ماجرا، نشست خبری محدود این هلدینگ در روز دوم بود؛ نشستی که در آن زنجانی از دلایل بازداشت خود تا مسیر شکل‌گیری دات‌وان سخن گفت و در بخشی از صحبت‌هایش، به‌طور مستقیم سیاست‌های فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، را به چالش کشید. این نشست که ویدئوهای آن به سرعت در فضای مجازی دست‌به‌دست شد، در کنار حضور شخص زنجانی در روز دوم نمایشگاه، به شور و هیجان رویداد افزود و بازدیدکنندگان بسیاری را به سمت غرفه آوان کشاند.

پیمان سنندجی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل اتاق تهران، در یکی از نشست‌ها تصریح کرد: «نمایشگاه زمانی معنا دارد که به پنجره واحد حل مسئله تبدیل شود؛ از استاندارد ناوگان تا ترانزیت و کریدورها، باید امکان تصمیم و اقدام فراهم شود.»

نمایشگاه امسال از حیث بین‌المللی، تحت تأثیر مستقیم شرایط امنیتی منطقه‌ای قرار گرفت. رخدادهای جنگی دوازده‌روزه نه‌تنها به تعویق زمان برگزاری انجامید، بلکه در عمل دامنه حضور شرکت‌های خارجی را محدود کرد. با این وجود، هیئت‌هایی از برخی کشورهای منطقه در روزهای بعدی حاضر شدند و مذاکرات آشنایی و تبادل نظر شکل گرفت. یکی از اعضای هیئت بازدیدکننده منطقه‌ای در حاشیه بازدید گفت: «ایران نقش طبیعی در کریدورهای منطقه دارد؛ اگر موانع عملیاتی کاهش یابد، همکاری‌ها سریعا شکل می‌گیرد.» با این حال، وزن بین‌المللِ اجرایی نسبت به بین‌المللِ نمایشی کمرنگ‌تر بود؛ پیامی روشن برای دوره‌های آینده که اگر قرار است شعار «پیوندگاه هوشمند لجستیک منطقه» به عمل نزدیک شود، سازوکارهای جذب و پشتیبانی از مشارکت خارجی از بیمه ریسک و تسهیل سفر تا پنجره واحد مذاکرات قراردادی باید پیشاپیش و به‌صورت هدفمند طراحی و اعلام شوند.

جای خالی متولی اصلی؛ وزارت راه کجاست؟

یکی از نکات محل بحث در طول چهار روز، نسبت میان نمایشگاه و متولی بود. اگرچه حضور و بازدید برخی مقامات، مدیران کل و پلیس راهور بازتاب یافت و در پاویون‌ها گفت‌وگوهای مفصلی با بخش خصوصی صورت گرفت، اما از منظر راهبری کلان، جای یک حضور یکپارچه و برنامه‌محور متولی اصلی یعنی وزارت راه و شهرسازی و زنجیره زیرمجموعه‌ها در قامت پیوست حکمرانی احساس می‌شد. سردار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور، در گفت‌وگو با فعالان بخش خصوصی اظهار داشت: «اتاق بازرگانی می‌تواند بخش خصوصی را منسجم کند؛ ما آماده‌ایم حرف‌های میدان را بشنویم و برای حل مسائل واقعی همراهی کنیم.» از سوی دیگر، علیرضا نظری، رئیس مرکز ملی مطالعات و پایش محیط کسب‌وکار، خطاب به تشکل‌ها گفت: «بخشنامه‌های مخل کسب‌وکار را به ما معرفی کنید؛ مسیر اصلاح از همین جا می‌گذرد.» مهرداد تقی‌زاده، معاون پیشین حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، نیز با اشاره به مسائل ساختاری تأکید کرد: «چالش سوخت و استاندارد ناوگان تنها صرفاً فنی نیست؛ تصمیم‌های اقتصادی و تنظیم‌گری درست، گره لجستیک را باز می‌کند».

در سطح تجربه بازدید، حرکت به سمت «بدون کاغذ» شدن نمایشگاه یک گام رو به جلو بود؛ هم به‌لحاظ کاهش هزینه و اتلاف، هم از نظر دسترسی سریع به اطلاعات غرفه‌ها و نشست‌ها. با این حال، برخی بازدیدکنندگان به‌ویژه در روزهای شلوغ از گسست میان راهنمای دیجیتال و واقعیت میدانی سالن‌ها گلایه داشتند؛ گسستی که با بهبود نقشه‌های دیجیتال تعاملی، جانمایی واضح‌تر و تقویت نیروهای راهنما قابل جبران است. یکی از استارتاپ‌های حاضر روی استیج نوآوری گفت: «اگر خروجی این پنل‌ها به یک گزارش پیگیری‌پذیر با مسئول مشخص و زمان‌بندی تبدیل شود، اثرش چند برابر خواهد بود؛ وگرنه در حد ویترین می‌ماند».

روایت ادمیرال؛ دستاورد اصلی، ارتباطات بی‌واسطه

محمدعلی مقدسی، مدیر ارشد ارتباطات گروه ادمیرال، در گفت‌وگویی که روز آخر با ما داشت با اشاره به تغییر زمان برگزاری نمایشگاه به دلیل شرایط پسا‌جنگ و بسته بودن آسمان کشور گفت: «این رویداد در شرایطی برگزار شد که دست‌کم یک ماه پروازهای بین‌المللی لغو بود و طبیعی است که حضور بازرگانان و فعالان خارجی به‌ویژه از کشورهای حوزه CIS کاهش پیدا کند. به همین دلیل، نمایشگاه در بعد بین‌المللی آن فروغ همیشگی را نداشت. با این حال، آنچه برای ما اهمیت داشت و محقق شد، فرصت ارتباط مستقیم با فعالان داخلی بود. در چهار روز برگزاری، بسیاری از شرکت‌های تولیدی و بازرگانی بدون واسطه با مجموعه‌های لجستیکی وارد گفت‌وگو شدند و این نقطه‌ عطفی است که ارزش نمایشگاه را نشان می‌دهد. بزرگ‌ترین دستاورد ما همین ارتباطات بی‌واسطه با مشتریان بالفعل و بالقوه بود؛ گفت‌وگوهایی که می‌تواند به ایجاد راهکارهای مشترک، انتخاب بهترین مسیرهای لجستیکی و در نهایت کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری منجر شود. اگرچه نبود حضور خارجی‌ها به‌وضوح حس شد، اما استقبال گسترده بخش خصوصی داخلی ثابت کرد که صنعت لجستیک ایران، علیرغم همه محدودیت‌ها، همچنان ظرفیت بالایی برای رشد و توسعه دارد.»

در نهایت باید بگویم نمایشگاه ششم توانست تصویر تمام‌قدی از صنعت حمل‌ونقل و لجستیک ایران در نقطه تلاقی نوآوری، سیاست و واقعیت‌های میدان ارائه دهد. از یک‌سو، توان فنی و ظرفیت شبکه‌سازی داخلی به‌خوبی به نمایش درآمد و ۱۳ تفاهم‌نامه در روزهای پرتردد پایانی، امیدها به حرکت از معرفی به اجرا را تقویت کرد. از سوی دیگر، محدودشدن بعد بین‌الملل، خلوتی روز اول، و کمرنگی حضور یکپارچه متولی یادآور این حقیقت است که برای تبدیل نمایش به توسعه باید پیوست حکمرانی، پنجره واحد سرمایه‌گذاری و ردیاب عمومی پیشرفت تفاهم‌نامه‌ها در برنامه آتی گنجانده شود. همان‌طور که یکی از مدیران صنعتی حاضر در نمایشگاه در جمع خبرنگاران گفت: «نقطه تمایز نمایشگاه بعدی زمانی رقم می‌خورد که همین تفاهم‌ها، به قراردادهای امضاشده با تقویم اجرا تبدیل شود؛ ما آماده‌ایم، نوبت حکمرانی است.