هزینه ۴۶ سال غفلت نهادی، حاشیه‌نشینی کریدوری ایران است
درحالی‌که آمریکا با طراحی پروژه‌ای بلندمدت برای بازترسیم مسیرهای ترانزیتی جهان، نقش ایران را به‌تدریج تضعیف کرده، غفلت چنددهه‌ای سیاست‌گذاران ایرانی از توسعه روابط پایدار دو و چندجانبه باعث شده کشور در معرض «هجوم کریدوری» همسایگان قرار گیرد. دکتر پرویز باورصاد، استاد دانشگاه و کارشناس ترانزیت، در گفت‌وگو با ماهنامه ترابران تأکید می‌کند: «تا زمانی که از خواب غفلت بیدار نشویم، همسایگان با هدایت آمریکا مسیرهای جایگزین ما را تثبیت خواهند کرد.»
گزارشی از گفت‌وگوی مونا روشندل با دکتر پرویز باورصاد؛ استاد دانشگاه و کارشناس ترانزیت
خواب تصمیم‌گیران و بیداری رقبا
به گفته باورصاد، ایران از دهه ۱۳۷۰ با در اختیار داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز و مسیرهای بالقوه شمال–جنوب و شرق–غرب، می‌توانست به بازیگر اصلی ترانزیت منطقه تبدیل شود. اما نبود برنامه‌ریزی ساختاری، ضعف مدیریت و فقدان نهاد متولی برای فروش خدمات حمل‌ونقلی باعث شد کشورهای همسایه با تشویق آمریکا مسیرهای جایگزین خود را فعال کنند. باورصاد معتقد است که مخالفت آمریکا با انتقال نفت آسیای میانه به خارک و حذف سهم ایران از پروژه‌های نفتی باکو نخستین گام برای دور زدن ایران بود و تقسیم دفتر اکو میان تهران و عشق‌آباد نیز زمینه‌ساز رقابت خزری و شکل‌گیری نخستین کریدورهای رقیب شد.
پروژه‌های ناتمام؛ فرصت‌های سوخته
باورصاد از بی‌توجهی دولت‌ها به طرح‌های کلیدی چون راه‌آهن تبریز–نوردوز، عسلویه–ماهشهر و محور غرب کشور انتقاد می‌کند و می‌گوید: «اگر این حلقه‌های مفقوده تکمیل می‌شد، امروز شاهد مگابندر فاو و دالان‌های غربی–شرقی رقیب نبودیم.» به باور او، ترکیه با بهره‌گیری از ضعف ایران توانست «دالان زنگزور» را به‌عنوان اهرم نفوذ منطقه‌ای مطرح کند؛ طرحی که با چراغ سبز آمریکا و در تقابل مستقیم با روسیه و ایران در حال پیشروی است.
خفگی کریدوری؛ تحریم از نوع جدید
این استاد دانشگاه، خفگی کریدوری را ادامه طبیعی سیاست فشار حداکثری و یکی از ده‌ها اهرم فشار آمریکا می‌داند و می‌گوید: «همان‌طور که واشنگتن خفگی بانکی و تجاری، خفگی ارزی، خفگی فروش نفت و گاز را علیه ایران اجرا کرد، اکنون خفگی ترانزیتی را با مسیرهایی چون زنگزور دنبال می‌کند.»
اتحادهای امنیتی جدید در سایه بحران
باورصاد می‌گوید: «جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل باعث شد بسیاری از کشورهای منطقه به درستی سیاست‌های ایران در قبال رژیم صهیونیستی پی ببرند. اکنون زمان آن است که تهران از این فضای مثبت برای ایجاد اتحادهای امنیتی و اقتصادی منطقه‌ای بیشترین بهره را ببرد.»
او تأکید می‌کند که ایران با تکیه بر موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد خود می‌تواند با اصلاح ساختارها، تکمیل زیرساخت‌های ریلی و ایجاد شرکت‌های مشترک حمل‌ونقلی با همسایگان، جایگاه خود را بازسازی کند.
آینده ایران؛ در گرو تصمیمات سیاسی
باورصاد در پایان چشم‌انداز ایران در زنجیره تأمین جهانی را وابسته به نتیجه تعاملات دیپلماتیک می‌داند:
«نتیجه بحران ۴۶ ساله و مذاکرات نهایی ایران و آمریکا تعیین‌کننده است. ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی ایران حذف‌شدنی نیست، اما بدون بازسازی روابط بین‌المللی، این ظرفیت‌ها هرگز بالفعل نخواهند شد.»
نکات کلیدی گفت‌وگو
🔹غفلت از نهادینه‌سازی روابط ترانزیتی، ایران را در معرض «هجوم کریدوری» قرار داده است.
🔹آمریکا از دهه ۷۰ با سیاست حذف ایران از شبکه انرژی و ترانزیت منطقه فعالیت کرده است.
🔹بی‌توجهی به پروژه‌های حیاتی ریلی چون تبریز–نوردوز و عسلویه–ماهشهر فرصت‌های بزرگ ایران را از بین برد.
🔹دالان زنگزور بخشی از طرح ۱۰۰ ساله آمریکا برای مهار ایران، روسیه و چین است.
🔹«خفگی کریدوری» شکل جدیدی از تحریم علیه ایران محسوب می‌شود.
🔹جنگ اخیر ایران و اسرائیل می‌تواند زمینه‌ساز اتحادهای امنیتی تازه در منطقه شود.
🔹آینده نقش ایران در زنجیره تأمین جهانی وابسته به نتیجه تعاملات سیاسی با آمریکا است.
