خراسان رضوی؛ بازیگر اول ترانزیت زمینی ایران در سال ۱۴۰۳
در شرایطی که ایران تلاش می‌کند نقش پررنگ‌تری در کریدورهای ترانزیتی آسیای مرکزی و جنوبی ایفا کند، استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۳ با عبور بیش از ۴.۲ میلیون تن کالای ترانزیتی از مرزهای خود، جایگاه پیشرویی در شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی کشور به‌دست آورد؛ رقمی که بیش از ۳ میلیون تن آن ترانزیت خروجی و حدود ۱.۲ میلیون تن آن ترانزیت ورودی بوده است.
رشد فراتر از هدف‌گذاری؛ گامی فراتر از مرزها
جعفر شهامت، مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان، می‌گوید هدف‌گذاری ترانزیت ورودی برای سال ۱۴۰۳، جابه‌جایی یک میلیون تن بود که پیش از پایان سال، این عدد با ۲۰ درصد افزایش محقق شده است. این در حالی است که خراسان رضوی توانسته در حوزه ترانزیت خروجی، با فاصله قابل توجه، رتبه نخست کشور را از آن خود کند.
بنا به اعلام رسمی، پایانه مرزی دوغارون در شرق استان بیشترین سهم را در ترانزیت خروجی، و پایانه لطف‌آباد در شمال، سهم عمده‌ای در ترانزیت ورودی داشته‌اند. مرز سرخس نیز همچنان فعال است، اما مرز باجگیران با ترکمنستان، به دلایل سیاسی و محدودیت‌های ارتباطی، سهم محدودی در مبادلات تجاری دارد.
ترافیک ترانزیتی؛ شاخصی از بهبود یا صرفاً عبور؟
شهامت در گزارش رسمی خود، از افزایش ۲۰ درصدی تردد ناوگان ترانزیتی نسبت به سال ۱۴۰۲ خبر می‌دهد و این روند را نشان‌دهنده بهبود فرآیندها و تسهیل در مبادلات مرزی می‌داند. این تحلیل البته، در فضایی مطرح می‌شود که زیرساخت‌های مرزی ایران هنوز با چالش‌هایی همچون ضعف سامانه‌های دیجیتال، بروکراسی گمرکی و کمبود ناوگان استاندارد مواجه‌اند.
با این حال، کارشناسان حمل‌ونقل معتقدند حجم ترانزیت به‌تنهایی نشانگر موفقیت نیست، مگر آنکه به ارتقای بهره‌وری اقتصادی، خدمات لجستیکی و مشارکت مؤثر بخش خصوصی نیز منجر شود.
خراسان رضوی؛ در تقاطع کریدورهای منطقه‌ای
استان خراسان رضوی با ۱۳ هزار کیلومتر راه آسفالته و دسترسی به چهار مرز زمینی فعال، یکی از نقاط کلیدی در کریدور شمال–جنوب و محور شرقی ترانزیت ایران محسوب می‌شود. مرز دوغارون، دروازه‌ای به افغانستان، و لطف‌آباد و سرخس، پل‌هایی به ترکمنستان و آسیای مرکزی هستند.
در سال‌های اخیر، افزایش نقش ایران در ترانزیت کالا میان آسیای میانه، روسیه و هند به موضوعی راهبردی تبدیل شده و استان‌هایی مانند خراسان رضوی، به‌ویژه با توجه به موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نقشی فراتر از ظرفیت استانی ایفا می‌کنند.
فرصت یا فشار؟ چالش‌های توسعه در مسیر ترانزیت
اگرچه آمار رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد، اما زیرساخت‌های مرزی استان همچنان نیازمند ارتقا و سرمایه‌گذاری هدفمند هستند.
برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
فرسودگی ناوگان و جاده‌های ترانزیتی
فقدان سامانه‌های یکپارچه ترخیص دیجیتال
ظرفیت محدود پارکینگ‌ها و انبارهای لجستیکی
موانع دیپلماتیک در مبادلات با همسایگان شمالی و شرقی
جمع‌بندی؛ خراسان رضوی و آزمون ماندگاری در نقش ترانزیتی
استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۳ نشان داد که می‌تواند در صدر بازیگران ترانزیتی کشور قرار گیرد. اما تبدیل این جایگاه به یک مزیت پایدار، نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نرم و سخت، تسهیل تعاملات مرزی، و نگاه ملی به مزیت‌های منطقه‌ای است.
ترانزیت، تنها عبور کامیون‌ها از مرز نیست؛ فرصتی است برای بازتعریف نقش ایران در اقتصاد منطقه‌ای، که خراسان رضوی می‌تواند یکی از محورهای اصلی آن باشد — اگر این فرصت به سیاستی پایدار بدل شود.
