دیپلماسی حمل‌ونقل؛ تبدیل چالش‌های منطقه‌ای به فرصت‌های ترانزیتی برای ایران
در سایه دیپلماسی فعال حمل‌ونقل، تهران مسیرهای منطقه‌ای را بازتعریف کرده و با ابتکار عمل در پرونده‌هایی چون ترکیه، آذربایجان و روسیه، خود را به کانون جدید اتصال اوراسیا بدل کرده است.
امین ترفع، مشاور وزیر و رئیس مرکز امور بین‌الملل وزارت راه و شهرسازی، در تازه‌ترین اظهارات خود، به ابتکارها و تعاملات چندجانبه‌ای اشاره کرده که با هدایت مستقیم فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، باعث ترمیم روابط با کشورهای همسایه و جهش در عملکرد ترانزیتی ایران شده‌اند. بررسی داده‌ها و رویدادهای پنج سال گذشته نیز این ادعا را تقویت می‌کند.
احیای روابط حمل‌ونقلی با ترکیه: از بحران به تعامل مستمر
ترکیه در سال‌های گذشته یکی از مهم‌ترین شرکای ترانزیتی ایران بوده، اما این روابط در مقاطعی با چالش‌های جدی مواجه شد. از جمله اختلافات تعرفه‌ای و توقف فعالیت قطارهای مسافری و باری. در دولت چهاردهم، با پیگیری‌های چندمرحله‌ای، مسیر تعامل دوباره هموار شد.
مهم‌ترین نتیجه این تلاش‌ها، ازسرگیری قطار مسافربری تهران–وان، رفع موانع حمل‌ونقل جاده‌ای و تشکیل کمیته‌ای برای اتصال شبکه ریلی ایران و ترکیه از طریق مسیر مرند–چشمه‌ثریا–دیله‌جو–قارص بود؛ اقدامی که هم بعد لجستیکی و هم بعد سیاسی دارد.
احیای روابط پس از سه سال رکود با آذربایجان
پس از سه سال رکود در روابط اقتصادی و ترانزیتی با آذربایجان، وزیر راه و شهرسازی با برعهده‌گرفتن ریاست کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور، موفق شد این بن‌بست را بشکند. دیدارهای دوجانبه و اجلاس کمیسیون در بهمن ۱۴۰۳ نقطه عطف این روند بود. همزمان با سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو، همکاری‌ها سرعتی مضاعف گرفت.
در این مسیر، ایجاد کریدور جدید ایران–آذربایجان–گرجستان از دیگر اقدامات شاخص بود که ضمن تکمیل شبکه‌های ترانزیتی، ایران را در قالب کمیسیون بین‌دولتی تراسیکا نیز به بازیگر فعال‌تری بدل کرد.
ترکمنستان؛ هدف‌گذاری ۲۰ میلیون تن ترانزیت
ترکمنستان یکی از محورهای کلیدی کریدور شرق دریای خزر است. بر اساس توافق جدید، نقشه راه تحقق ترانزیت ۲۰ میلیون تن کالا میان دو کشور در اردیبهشت ۱۴۰۴ نهایی می‌شود. ترفع همچنین از جهش حمل‌ونقل ریلی به بیش از ۵ میلیون تن در سال ۱۴۰۳ خبر داده؛ عددی که نشان‌دهنده بازگشت ظرفیت عملیاتی ایران در تعامل با همسایه شمال‌شرقی‌اش است.
افغانستان؛ تداوم همکاری علی‌رغم چالش‌ها
با وجود ناامنی‌ها و پیچیدگی‌های سیاسی در افغانستان، مسیر ترانزیتی ریلی از ایران به این کشور همچنان فعال است. طبق گفته ترفع، هر ماه ۳ قطار ترانزیتی در این مسیر تردد دارد. این همکاری، علاوه بر اهمیت اقتصادی، از نظر امنیتی و نفوذ منطقه‌ای نیز برای ایران اهمیت دارد.
روسیه؛ نقشه راه ۲۰۲۵ و اتصال به شمال اروپا
تهیه و امضای نقشه راه همکاری‌های حمل‌ونقلی ۲۰۲۵ با روسیه، یکی دیگر از پروژه‌های کلیدی ایران برای حضور فعال در کریدور شمال–جنوب است. این نقشه راه، توسعه زیرساخت‌ها، هماهنگی تعرفه‌ها و رفع موانع لجستیکی را در دستور کار قرار داده و می‌تواند مسیر بندرعباس تا سن‌پترزبورگ را به یکی از شریان‌های استراتژیک کالا در اوراسیا تبدیل کند.
کریدور شمال–جنوب؛ نقطه تمرکز دیپلماسی حمل‌ونقل
توسعه کریدور شمال–جنوب همچنان در رأس سیاست‌های منطقه‌ای ایران است. هدف‌گذاری برای ترانزیت ۲۰ میلیون تن از شرق خزر و ۱۵ میلیون تن از غرب خزر، در قالب مذاکرات دوجانبه، سه‌جانبه و چندجانبه دنبال می‌شود.
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ترانزیت ایران در سال ۱۴۰۳ با رشد ۲۶ درصدی به بیش از ۲۰ میلیون تن رسیده است. این روند اگر با تکمیل پروژه‌هایی مانند راه‌آهن شلمچه–بصره ادامه یابد، می‌تواند ایران را به قطب ترانزیت منطقه‌ای تبدیل کند.
دیپلماسی حمل‌ونقل در خدمت بازتعریف موقعیت ژئو ترانزیتی ایران
از منظر تحلیلی، آنچه در پنج سال گذشته در قالب پروژه‌ها، توافق‌نامه‌ها و ابتکارات منطقه‌ای انجام شده، نه صرفاً یک سلسله اقدامات فنی، بلکه نوعی بازتعریف استراتژیک نقش ایران در جغرافیای لجستیک اوراسیاست.
موفقیت این سیاست در گرو استمرار گفت‌وگو، تسهیل قوانین و افزایش بهره‌وری شبکه‌های حمل‌ونقلی است. اگر این روند تداوم یابد، ایران می‌تواند به‌جای بازیگری حاشیه‌ای، به یکی از مراکز ثقل ترانزیت آسیای مرکزی و قفقاز بدل شود
