بازتعریف مرزهای زمینی ایران؛ طرحی برای عبور، نه توقف
در کشوری با بیش از ۵ هزار کیلومتر مرز زمینی، پایانه‌های مرزی فقط نقاط ورود و خروج نیستند. آن‌ها آیینه‌ای از سیاست حمل‌ونقل، ترانزیت، امنیت و حتی خدمات شهری‌اند. و حالا، در پرتو تصمیمات تازه دولت، قرار است این آیینه‌ها صیقل بخورند.
نشست ۳۴ شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور، که روز شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ به ریاست وزیر راه و شهرسازی، فرزانه صادق، برگزار شد، نقطه عطفی در بازآرایی ۶ پایانه مهم کشور بود. دستورکار این نشست، که با حضور نمایندگان نهادهای مسئول برگزار شد، تصویب طرح‌های جامع و بازنگری‌شده برای پایانه‌های آستارا (در محل جدید)، کوزه‌رش، بازرگان، تمرچین، رازی و مهران بود، همگی با هدف «عبور دادن» کشور از گره‌های لجستیکی و ترافیکی مرزی.
در متن رسمی وزارت راه آمده است:
«۶ دستور کار اول نشست ۳۴ شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور در حالی به تصویب رسید که تمامی طرح ها و بازنگری‌ها با رعایت شعار «مرز محل عبور است نه توقف» و با هدف رفع گره‌های ترافیکی، ساماندهی و تفکیک بخش بار و مسافر، محدوده‌های پدافندی، پسکرانه ها و رویه‌های گمرکی انجام شده است.»
مرزهایی در حال بازطراحی
پایانه مرزی آستارا، در موقعیتی تازه در مسیر کمربندی آستارا-اردبیل، قرار است با طراحی جدید خود به تسهیل تجارت با قفقاز کمک کند. در بازرگان و تمرچین، بازنگری‌هایی انجام شده که هدف آن‌ها جداسازی بخش بار و مسافر، کاهش ترافیک و بهینه‌سازی فرایندهای گمرکی است.
پایانه رازی نیز با طراحی ایست اختیاری جدید، در مسیر تبدیل شدن به یک نقطه تنظیم و پایش حرکت‌های مرزی با ترکیه قرار گرفته است. و در کوزه‌رش، طرح جامع توسعه تأیید شد—نشانه‌ای از توجه دولت به نقاط کمتر دیده‌شده اما استراتژیک.
در کنار این پروژه‌ها، یک پیشنهاد غیرمعمول نیز در دستور کار بود: درخواست شهرداری منطقه ۵ تهران برای احداث ایستگاه و خوابگاه آتش‌نشانی در مرز مهران. وزیر راه از این درخواست استقبال کرد و با توجه به نقش کلیدی مهران در تردد زائران، خواستار بازنگری فوری در طرح جامع این پایانه شد.
«فرزانه صادق رئیس شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور در ابتدای این نشست ضمن خوشامدگویی و خیرمقدم به تمامی حاضران، بر ضرورت توجه به موضوعات مربوط به مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در پایانه‌های مرزی باتوجه به حادثه بندر شهید رجایی تأکید کرد. وی همچنین خواستار آسیب‌شناسی فرابخشی مسائل نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و فرایندی با رویکرد مدیریت یکپارچه پایانه‌های مرزی شد.»
در این نشست، از حضور فعال مدیران آتش‌نشانی تهران در زمان حادثه بندر شهید رجایی قدردانی شد—رخدادی که به‌وضوح نگاه مسئولان را به ابعاد ایمنی مرزها تغییر داده است.
مرزها به‌مثابه گلوگاه یا فرصت؟
در بند پایانی بیانیه رسمی آمده است:
«تمامی طرح‌ها و بازنگری‌ها با رعایت شعار ‘مرز محل عبور است نه توقف’ و با هدف رفع گره‌های ترافیکی، ساماندهی و تفکیک بخش بار و مسافر، محدوده‌های پدافندی، پسکرانه‌ها و رویه‌های گمرکی انجام شده است.»
اگر این شعار به سیاستی اجرایی تبدیل شود، ایران می‌تواند در رقابت منطقه‌ای برای جذب ترانزیت، نقشی کلیدی ایفا کند. به‌ویژه وقتی پایانه‌هایی چون مهران، که ۸۰ درصد تردد زائران اربعین از آن انجام می‌شود، به صورت تخصصی و خدمات‌محور بازطراحی شوند.
فراتر از ساختار و سازه، رویکرد این طرح‌ها در پیوست نرم‌افزاری و مدیریتی آن‌هاست. نگاه امروز دولت، دیگر صرفاً مهندسی عمران نیست—بلکه مهندسی فرایند، ایمنی، و تجربه کاربر نهایی، از راننده کامیون تا زائر پیاده، را نیز شامل می‌شود.
ایران در حال بازتعریف مرزهایش است؛ نه فقط بر روی نقشه، بلکه در عمل.
