توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی در آستارا با مشارکت روسیه؛ گام تازه در مسیر کریدور شمال–جنوب
آستارا، نقطه اتصال استراتژیک ایران و روسیه در مسیر کریدور بین‌المللی شمال–جنوب، وارد مرحله‌ای تازه از توسعه می‌شود. آن‌گونه که جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری اعلام کرده، در نشست فنی مشترک ایران و روسیه، تفاهم‌نامه‌ای برای سرمایه‌گذاری مشترک در پس‌کرانه پایانه مرزی آستارا به امضا رسیده است؛ تفاهمی که فراتر از گفت‌وگوهای سیاسی، زمینه‌ساز تحرک عملیاتی در بستر همکاری‌های حمل‌ونقلی دو کشور خواهد بود.
در این نشست که با حضور مسئولان حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی دو کشور، نمایندگان شورای تجاری ایران و روسیه، اتاق بازرگانی روسیه و مدیران اقتصادی و سرمایه‌گذاری برگزار شد، تمرکز اصلی بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ترکیبی، ارائه خدمات پشتیبانی، تجهیز امکانات رفاهی برای رانندگان و آماده‌سازی فضای پس‌کرانه‌ای پایانه مرزی آستارا بود؛ منطقه‌ای که در حال تبدیل شدن به گره‌گاه لجستیکی مهم در منطقه قفقاز جنوبی است.
هدایتی با اشاره به اهمیت این نشست گفت: «پتانسیل ترانزیتی آستارا هم‌اکنون از مرحله ظرفیت‌سازی عبور کرده و به مرحله‌ای رسیده که نیازمند سرمایه‌گذاری هدفمند، توسعه زیرساخت و ارائه خدمات استاندارد برای ناوگان داخلی و خارجی است.»
وی افزود که این مذاکرات ادامه‌ی نشست کمیسیون مشترک اقتصادی هجدهم ایران و روسیه است که با هدف ارتقای وضعیت حمل‌ونقل جاده‌ای در کریدور شمال–جنوب در مسکو برگزار شد.
کریدوری که به یک “توافق راهبردی” متصل شده است
توسعه خدمات لجستیکی و پشتیبانی در آستارا، در خلأ یک سند همکاری عادی شکل نگرفته است. سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه که در دی‌ماه ۱۴۰۳ میان رؤسای جمهور دو کشور امضا شد، بستر حقوقی و سیاسی این سطح از همکاری‌ها را فراهم کرده است. این سند ۲۰ ساله با ۴۷ ماده، حوزه‌هایی همچون حمل‌ونقل، تجارت، انرژی، امور دفاعی و همکاری‌های فرهنگی را در بر می‌گیرد و در بخش حمل‌ونقل، صراحتاً بر تسریع در توسعه کریدور شمال–جنوب و ساخت پروژه‌های زیرساختی مشترک تأکید دارد.
در این چارچوب، یکی از پروژه‌های کلیدی، ساخت خط ریلی رشت–آستارا است؛ مسیری که اتصال ریلی ایران به قفقاز و اروپا را تکمیل می‌کند و روسیه برای آن وامی به ارزش ۱.۳ میلیارد یورو در نظر گرفته است. اما توسعه پس‌کرانه آستارا، مکمل غیرریلی این حلقه خواهد بود؛ منطقه‌ای برای استقرار خدمات بارگیری، توقفگاه‌های ایمن ناوگان، مراکز پشتیبانی لجستیکی و تسهیلات رفاهی برای رانندگان.
خواست روس‌ها برای تسریع و اجرایی‌سازی
در جریان این نشست، طرف روسی با استناد به سند راهبردی دوجانبه، خواستار تسریع در فرآیندهای اداری و فراهم‌سازی بستر حقوقی لازم برای آغاز عملیات اجرایی در پس‌کرانه پایانه مرزی آستارا شد. این مسئله، با استقبال طرف ایرانی نیز همراه بوده است.
هدایتی در این‌باره اعلام کرد که طرفین ضمن توافق کلی، بر تشکیل گروه کارشناسی مشترک برای تهیه نقشه راه و برنامه‌ریزی دقیق مراحل پیشبرد پروژه توافق کرده‌اند. این گروه قرار است طی هفته‌های آینده فاز عملیاتی طرح را تدوین و به دولت‌های دو کشور ارائه کند.
سرمایه‌گذاری؛ عدد مشخص نشده، اما هدف روشن است
در حالی‌که روسیه رقم دقیقی برای سرمایه‌گذاری در پس‌کرانه آستارا اعلام نکرده، اما تحلیل‌گران معتقدند که با توجه به سابقه ۱.۳ میلیارد یورویی در پروژه رشت–آستارا، رقم سرمایه‌گذاری زیرساختی در مرز آستارا نیز قابل‌توجه خواهد بود. تمرکز بر خدمات نرم‌افزاری، تجهیز ناوگان و تسهیلات رانندگان نشان می‌دهد که رویکرد روسیه در این پروژه، هم‌افزایی لجستیکی و کاهش گلوگاه‌های عملیاتی است.
جمع‌بندی تحلیلی: آستارا، نقطه پیوند سیاست راهبردی و لجستیک اجرایی
اگرچه پروژه‌هایی مانند رشت–آستارا یا توسعه بندر انزلی بیشتر توجه رسانه‌ای دارند، اما تحول در پس‌کرانه مرز آستارا ممکن است نقطه‌ای بی‌سر و صدا اما تعیین‌کننده در مسیر راهبردی ایران به اوراسیا باشد. توسعه خدمات حمل‌ونقلی در این ناحیه، نه‌تنها پاسخ به نیازهای روزمره ناوگان است، بلکه تبدیل یک گلوگاه مرزی به هاب منطقه‌ای در بستر کریدور شمال–جنوب خواهد بود؛ هدفی که اکنون بیش از هر زمان، به مرحله اجرا نزدیک شده است.
