کانادا چگونه به قدرت اول حمل‌ونقل ریلی باری در آمریکای شمالی تبدیل شد؟

راه‌آهن، راه‌حل؟

روندها و شاخص‌های کلیدی صنعت ریلی کانادا

بررسی داده‌های ده‌ساله اخیر صنعت ریلی کانادا (۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳) نشان می‌دهد که این کشور توانسته با رویکردی منسجم، رشد قابل توجهی را در حمل‌ونقل بار ریلی تجربه کند:

• رشد حمل بار: طی این دوره، حجم بار مبدا در شبکه ریلی کانادا ۱۸٪ افزایش یافته و حمل کانتینری رشدی حدود ۸۰٪ را تجربه کرده است.

• بهره‌وری سوخت: هر لیتر سوخت در کانادا قادر است به‌طور میانگین ۲۲۸ تن-کیلومتر بار را جابجا کند؛ عددی که در ایران حدود یک‌هفتم این میزان است.

• ایمنی: نرخ حوادث ریلی در بازه مذکور بیش از ۱۰٪ کاهش یافته است، که نشان از بهبود مستمر سامانه‌های ایمنی دارد.

• درآمد و سرمایه‌گذاری: درآمد عملیاتی شرکت‌های ریلی کانادا طی این دهه ۴۳٪ رشد داشته و بازگشت سرمایه در شرکت‌های کلاس یک به بیش از ۱۵٪ رسیده است.

شبکه ریلی باری کانادا تحت سیطره دو بازیگر بزرگ و ساختاری چندلایه اداره می‌شود:

• دو اپراتور اصلی: دو شرکت CN و CPKC بیش از ۸۰٪ از ترافیک بار ریلی را در اختیار دارند و نقش راهبردی در حمل‌ونقل کانادا ایفا می‌کنند.

• شرکت‌های کوتاه‌مسیر (Short Lines): نزدیک به ۲۰٪ از ترافیک ریلی توسط این شرکت‌ها مدیریت می‌شود. آن‌ها در پیوند صنایع منطقه‌ای با شبکه سراسری نقشی کلیدی دارند.

• حکمرانی چندسطحی:

  • سطح فدرال: سیاست‌گذاری کلان، تنظیم مقررات و ایمنی خطوط اصلی.

  • سطح استانی: نظارت بر فعالیت‌های ریلی درون‌استانی.

  • سطح شهری: کنترل و مدیریت برنامه‌ریزی کاربری زمین و حمل‌ونقل شهری.

فناوری و نوآوری

صنعت ریلی کانادا طی سال‌های اخیر، حرکت خود به‌سوی دیجیتالی‌سازی و نوآوری فناورانه را شتاب بخشیده است:

• هوشمندسازی شبکه: بهره‌گیری از هوش مصنوعی، شبیه‌سازی و سامانه‌های پیشرفته زمان‌بندی نظیر Precision Dispatch System به بهینه‌سازی بهره‌برداری انجامیده است.

• کنترل پیشرفته قطار (ETC): این سامانه چندسطحی، در کاهش خطای انسانی و افزایش ایمنی نقش بسزایی دارد.

• پلتفرم RailState: سامانه‌ای ملی مبتنی بر حسگر و دوربین‌های برخط برای پایش و جمع‌آوری داده‌های دقیق از وضعیت قطارها.

• اثر زیست‌محیطی: حمل‌ونقل ریلی در کانادا ۴.۶ برابر نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای آلایندگی کمتری دارد. همچنین بیش از ۸۰٪ ناوگان لکوموتیو به فناوری ضد روشن ماندن درجا (Anti-Idling) مجهز شده‌اند.

ابعاد اجتماعی و نیروی انسانی

نیروی انسانی در صنعت ریلی کانادا از جایگاهی ممتاز برخوردار است:

• اشتغال: بیش از ۳۷ هزار نفر در این صنعت مشغول به کارند و میانگین حقوق آنان ۵۰٪ بالاتر از متوسط ملی است.

• نقش زنان: زنان حدود ۱۵٪ از کل کارکنان، ۳۲٪ از مدیران ارشد و ۳۱٪ از اعضای هیئت‌مدیره را تشکیل می‌دهند؛ نشانه‌ای از بهبود تنوع جنسیتی در این صنعت.

سیاست‌های کلان و چارچوب نظارتی

بستر حقوقی و نهادی قوی، پایه‌ای برای توسعه پایدار ریلی در کانادا فراهم کرده است:

• قوانین کلیدی:

  • Railway Safety Act (1985): قانون محوری در حوزه ایمنی ریلی.

  • Canada Transportation Act (1996): چارچوب قانونی برای تنظیم فعالیت‌های اقتصادی حمل‌ونقل.

• نهادهای تنظیم‌گر:

  • وزارت حمل‌ونقل کانادا (Transport Canada)

  • هیئت ایمنی حمل‌ونقل (Transportation Safety Board)

  • آژانس حمل‌ونقل کانادا (Canadian Transportation Agency)

• ابزارهای رقابتی:

• مکانیزم Interswitching با هدف افزایش حق انتخاب برای صاحبان کالا و تقویت رقابت در بازار

صنعت ریلی باری کانادا، نمونه‌ای پیشرو از ترکیب حکمرانی هوشمند، خصوصی‌سازی موفق، بهره‌گیری از فناوری و توسعه پایدار است. این کشور با اتکا به ساختاری چندسطحی، تنظیم‌گری دقیق، و رویکردی داده‌محور، توانسته جایگاه خود را در بین نظام‌های ریلی پیشرفته جهانی تثبیت کند.

برای ایران که در مسیر افزایش سهم ریل در حمل‌ونقل بار و کاهش وابستگی به جاده قرار دارد، الگوی کانادا می‌تواند سرمشق ارزشمندی در حوزه‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری، فناوری، سرمایه‌گذاری و بهره‌وری باشد.