پروژه راه‌آهن سه‌جانبه افغانستان و همکاری‌های منطقه‌ای برای تقویت اقتصاد و حمل‌ونقل
پس از سال‌ها انزوای اقتصادی و چالش‌های لجستیکی که مانع از جریان آزاد تجارت و رشد پایدار در افغانستان شده بود، این کشور در راستای تقویت موقعیت خود به‌عنوان پل ارتباطی میان آسیا و اروپا گام‌های استراتژیک برداشته است. افغانستان که در قلب آسیای مرکزی واقع شده و با کشورهای کلیدی همچون ایران، ترکمنستان و ازبکستان هم‌مرز است، تبدیل به دروازه‌ای طبیعی برای مسیرهای تجاری منطقه‌ای و بین‌المللی شده است.
در همین راستا، دولت افغانستان با همکاری جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و ترکمنستان پروژه عظیم راه‌آهن منطقه‌ای را آغاز کرده است. این طرح که به‌دنبال ایجاد شبکه‌ای یکپارچه از خطوط حمل‌ونقل ریلی است، شهرهای افغانستان را به بنادر منطقه‌ای متصل می‌کند و مسیرهای جدیدی برای صادرات و واردات باز می‌کند. همچنین، این پروژه به جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کرده و توسعه اقتصادی درون‌زا را تسریع می‌بخشد.
به گزارش ترابران آنلاین به نقل از اقتصاد معاصر، پروژه راه‌آهن افغانستان از مرحله برنامه‌ریزی عبور کرده و وارد فاز اجرایی شده است. به‌گزارش منابع رسمی، یادداشت تفاهمی در استانبول میان کشورهای مشارکت‌کننده امضا شده و نشست‌های متعددی برای تعیین مسیر خطوط، بنادر مرتبط و سازوکارهای اجرایی برگزار گردیده است. همچنین، مولوی محمد اسحاق صاحب‌زاده، معاون وزارت امور عامه افغانستان، در سی‌وششمین نشست «اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها» (UIC) در ترکیه حضور یافت و در نشست‌های سه‌جانبه با ایران و ترکیه شرکت کرد. هدف این نشست‌ها بررسی مسیرهای هرات–مزارشریف و خواف–هرات و استفاده بهینه از منابع مالی، فنی و انسانی برای پیشبرد پروژه بود.
اهمیت پروژه برای توسعه اقتصادی و جایگاه افغانستان
محمد اشرف حق‌شناس، سخنگوی وزارت امور فواید عامه افغانستان، در این زمینه گفت: «پروژه راه‌آهن سه‌جانبه یک گام استراتژیک در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. این طرح علاوه بر تسهیل جریان تجارت بین کشورهای مشارکت‌کننده، دسترسی افغانستان به بازارهای جهانی از طریق بنادر ترکیه را تسهیل خواهد کرد.»
طبق طرح مصوب، افغانستان از طریق سه محور اصلی به شبکه‌های ریلی منطقه‌ای متصل خواهد شد:
-
خط خواف–هرات (ایران–افغانستان): این مسیر از خواف در ایران به هرات افغانستان متصل می‌شود و افغانستان را به بنادر جنوبی ایران متصل می‌سازد.
-
خطوط افغانستان–ترکمنستان: اتصال ریلی از طریق گذرگاه‌های مرزی تورغندی و آقینه.
-
خطوط افغانستان–ازبکستان: این مسیر از بندر حیرتان افغانستان را به ازبکستان و آسیای مرکزی متصل می‌کند.
ترکیب این سه محور، افغانستان را به یک مرکز ترانزیتی و تجاری میان آسیا، اروپا و خاورمیانه تبدیل خواهد کرد و وابستگی این کشور به مسیرهای سنتی از طریق پاکستان را کاهش می‌دهد.
نقش حیاتی ایران در پروژه
در این میان، جمهوری اسلامی ایران نقشی کلیدی در پروژه راه‌آهن افغانستان دارد. ایران نه تنها بخش عمده‌ای از مسیر خواف–هرات را احداث کرده، بلکه زیرساخت‌های فنی و مهندسی لازم برای اتصال این خط به شبکه‌های ترکیه و آسیای مرکزی را فراهم کرده است. ایران با موقعیت ژئو‌اقتصادی خود و دسترسی به آب‌های آزاد، نقش حیاتی در تسهیل تجارت افغانستان ایفا می‌کند.
در نشست‌های اخیر، ایران بر تقویت همکاری‌های ترانزیتی و چندوجهی تأکید کرده است. ایران همچنین یادداشت تفاهمی با افغانستان و ترکیه برای تسهیل امور گمرکی، ارتقای ظرفیت، آموزش نیروی انسانی و هماهنگی فنی امضا کرده است.
اجرای پروژه راه‌آهن سه‌جانبه مزایای اقتصادی قابل توجهی برای افغانستان و کشورهای شریک خواهد داشت. این طرح موجب افزایش حجم تجارت، تسهیل صادرات و واردات از طریق مسیرهای سریع و ایمن، جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و توسعه خدمات لجستیکی می‌شود. همچنین، کارشناسان معتقدند که توسعه خطوط راه‌آهن می‌تواند فرصتی برای تقویت همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه و اتصال بازارهای آسیایی به خاورمیانه و اروپا ایجاد کند.
با وجود پتانسیل‌های بالای این پروژه، چالش‌هایی از جمله تأمین کامل منابع مالی، توسعه زیرساخت‌ها در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور و استمرار هماهنگی فنی میان سه کشور شرکت‌کننده وجود دارد. با این حال، فرصت‌های این پروژه از چالش‌های آن فراتر است و می‌تواند افغانستان را به یک مرکز ترانزیتی و تجاری منطقه‌ای تبدیل کند.
افق آینده؛ افغانستان در مسیر ادغام اقتصادی جهانی
اجرای موفق پروژه راه‌آهن سه‌جانبه می‌تواند افغانستان را به شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی و منطقه‌ای پیوند دهد و آن را به ممر زمینی استراتژیک میان آسیا و اروپا تبدیل کند. این پروژه می‌تواند فصلی جدید از توسعه اقتصادی و همگرایی منطقه‌ای را برای افغانستان رقم بزند و زمینه بازگشت آن به چرخه تجارت جهانی را فراهم آورد.
در این میان، ایران به‌عنوان ستون فقرات این پروژه، با زیرساخت‌های ریلی گسترده و موقعیت ژئو‌اقتصادی ممتاز خود، می‌تواند نقش بی‌بدیلی در اتصال شرق و غرب ایفا کند و مسیر جدیدی برای توسعه منطقه فراهم آورد.
