خبرنگار: الهام زرقانی شیراز
گزارشی از اعتراض رسمی دبیر انجمن صنایع ریلی ایران به شاخص‌های تعدیل سال ۱۴۰۳
ترابران آنلاین: در یکی از صریح‌ترین اعتراض‌های رسمی سال‌های اخیر، رحمت‌الله پوربابایی، دبیر و عضو هیئت‌مدیره انجمن صنایع ریلی ایران، در نامه‌ای خطاب به رئیس نظام فنی و اجرایی سازمان برنامه و بودجه کشور، نسبت به آنچه «تحمیل مضاعف بر دوش پیمانکاران ریلی» خوانده، اعتراض کرد.
این نامه، که در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ ارسال شده، واکنشی مستقیم به ابلاغ شاخص‌های تعدیل نیمه دوم سال ۱۴۰۳ است؛ شاخص‌هایی که به گفته پوربابایی، نه‌تنها با واقعیت تورمی بازار و پروژه‌های ریلی هم‌خوانی ندارد، بلکه در بسیاری از موارد نسبت به دوره‌های پیشین کاهش یافته است.
«نه‌تنها حمایتی در کار نیست، بلکه این شاخص‌ها زخم اقتصادی شرکت‌ها را عمیق‌تر کرده‌اند.» بخشی از نامه رسمی دبیر انجمن صنایع ریلی
پوربابایی در این نامه به‌صراحت اعلام کرده که شاخص‌های اعلام‌شده در اسفندماه ۱۴۰۳ (نامه شماره ۶۹۳۴۲) در بسیاری از ردیف‌ها حتی پایین‌تر از شاخص‌های تیرماه همان سال (نامه ۱۸۱۲۶۴) هستند. این در حالی است که سال ۱۴۰۳ با جهش قیمت قطعات، افزایش هزینه‌های ارزی و تورم مضاعف در تأمین مصالح همراه بوده و بسیاری از پروژه‌ها در نیمه دوم سال با کسری شدید نقدینگی و توقف مواجه شده‌اند.
عددی که نقش ضربه‌گیر نداشت
در نامه‌ی دبیر انجمن، نه فقط به اعداد تعدیل، بلکه به مبنای تصمیم‌گیری و بی‌توجهی به صدای بخش خصوصی نیز به‌شدت انتقاد شده است. وی هشدار داده که تداوم این رویه، «بخش خصوصی را از مسیر تولید و اجرای پروژه‌ها خارج می‌کند.»
در واقع، به‌زعم فعالان صنعت، آنچه از مسیر سازمان برنامه و بودجه صادر می‌شود، شاخص‌هایی است که بیشتر بر پایه الگوهای اداری ثابت تدوین شده‌اند تا تحلیل واقع‌گرایانه از بهای تمام‌شده پروژه‌ها. به باور بسیاری از پیمانکاران، شاخص‌های تعدیل دیگر نه ابزار ترمیم مالی، بلکه عاملی برای فروپاشی تراز پروژه‌ها شده‌اند.
فاصله‌ای به پهنای سیاست و اجرا
نامه پوربابایی در حالی منتشر شده که انتقادات نسبت به نحوه محاسبه شاخص‌های تعدیل در سال‌های گذشته نیز ادامه داشته است. اما آنچه این بار این اعتراض را متمایز می‌کند، لحن صریح و رسمی یک مقام صنفی است که بر شکاف فزاینده میان نظام برنامه‌ریزی و فضای واقعی تولید تأکید دارد.
صدای یک صنف یا هشدار یک صنعت؟
در پایان نامه، دبیر انجمن صنایع ریلی خواستار موارد مشخصی شده است:
-بازنگری فوری شاخص‌های ابلاغی-مشارکت انجمن‌های صنفی در فرایند تدوین شاخص‌ها
-تعهد به شفاف‌سازی روش محاسبه ضرایب تعدیل
پوربابایی هشدار داده است که اگر این روند اصلاح نشود، تبعات آن فراتر از یک صنف خواهد رفت و به بحران در پروژه‌های زیرساختی و توقف سرمایه‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل ریلی خواهد انجامید.
خبرنگار ترابران می‌نویسد: مقایسه با کشورهای در حال توسعه
در بررسی‌های میدانی ترابران، روشن است که ایران در نحوه مواجهه با سیاست‌های تعدیل، از بسیاری کشورهای مشابه خود عقب‌تر ایستاده است:
در ترکیه، شاخص‌های تعدیل پروژه‌های حمل‌ونقل به‌صورت ماهانه و براساس نرخ ارز، سیمان، فولاد و هزینه‌های وارداتی تنظیم می‌شوند. تأخیر بیش از یک ماه، غیرقابل قبول است.
در هند، ایالت‌ها می‌توانند مدل تعدیل بومی خود را داشته باشند و برای پروژه‌های ریلی، شاخص‌های خاص اقلیمی اعمال می‌شود. ضمن آن‌که نهادهای صنفی در تعیین ضرایب نقش رسمی دارند.
در مصر، شاخص تعدیل براساس مدل Cost-Plus محاسبه می‌شود؛ یعنی پیمانکار اول هزینه واقعی را مستند می‌کند، سپس سود مشخصی به آن افزوده می‌شود.
در مقابل، ایران با الگویی متمرکز، کند، غیرقابل اصلاح و فاقد شفافیت مشارکتی، شاخص‌هایی صادر می‌کند که به‌جای حمایت، پروژه‌ها را در معرض توقف قرار می‌دهد.
زمان بازنگری فرا رسیده است
شاخص تعدیل زمانی طراحی شد تا چتر حفاظتی باشد برای پیمانکار در برابر طوفان تورم. اما اگر این چتر، از درون پوسیده باشد، پیمانکار نه‌تنها محافظت نمی‌شود، بلکه در معرض فرسایش مالی نیز قرار می‌گیرد.
اگر سیاست‌گذار بخواهد از تولید ملی و صنعت حمل‌ونقل ریلی پشتیبانی واقعی کند، راهش نه در وعده‌ها، که در بازنگری ساختاری در نظام تعدیل، شفاف‌سازی فرمول‌ها، و مشارکت دادن صنف در تصمیم‌سازی‌ها است.
