سرمایه‌گذاری ازبکستان در پسکرانه بندر شهید رجایی
دیروز بعد ازظهر د رحاشیه سیزدهمین اجلاس وزرای حمل و نقل اکو، بین ایران و ازبکستان تفاهم‌نامه توسعه همکاری‌های ترانزیتی به امضا رسید.
در این تفاهم‌نامه، توسعه همکاری‌های ترانزیتی در حضور فرزانه صادق وزیر راه و شهرسازی ایران و الهام محکم اف وزیر حمل‌ونقل ازبکستان میان کاظم صالحی مدیرکل ترانزیت، لجستیک و توافقنامه‌های سازمان بنادر و دریانوردی و نورماتویچ خلماتف مدیرکل سیاست‌های راهبردی وزارت حمل و نقل ازبکستان توافق شد.
بر اساس این یادداشت تفاهم دو طرف زمینه‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ازبکستان در پسکرانه بندر شهید رجایی، برای ساخت و احداث ترمینال اختصاصی و مرکز لجستیک در آن بندر بررسی و فراهم می‌کنند. همچنین دو طرف برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ازبکستان و تسهیل مقدمات برای ساخت مرکز لجستیک و ترمینال اختصاصی، کسب مجوزهای لازم و سایر هماهنگی‌ها تفاهم و درباره برنامه اجرایی آن توافق کردند.
همچنین امروز الهام محکم‌اف، وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات جمهوری ازبکستان به همراه هیأتی رسمی و سعید رسولی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، از برج کنترل ترافیک دریایی بندر شهید رجایی و ترمینال ۲ کانتینری این بندر بازدید کردند. برج کنترل ترافیک دریایی بندر شهید رجایی به‌عنوان استراتژیک‌ترین مرکز نظارت و مدیریت ترافیک دریایی کشور، نقشی کلیدی در ایمنی و هماهنگی عملیات دریایی در منطقه خلیج فارس ایفا می‌کند. بازدید از این مرکز، در شرایط فعلی، می‌تواند نشانگر تمرکز دولت بر بازبینی عملکردهای فنی و تقویت ساختارهای کنترلی در بنادر اصلی کشور باشد. همچنین در جریان این بازدید، ترمینال شماره ۲ کانتینری بندر مورد ارزیابی و بازدید میدانی قرار گرفت؛ ترمینالی که بخشی از عملیات کانتینری کشور را بر عهده دارد و در پی حادثه اخیر، توجه‌ها به ساختار ایمنی، مدیریت انبارش و شیوه‌های نظارت بر محموله‌های حساس در آن معطوف شده است.
افزایش ظرفیت و بهره‌وری بندر شهید رجایی
اگر بخواهیم بررسی کارشناسانه درباره اهمیت امضا و اجرای این تفاهم‌نامه برای دوکشور ایران و ازبکستان داشته باشیم باید بگویم تقویت نقش هاب ترانززیتی، ایجاد فرصت‌های اقتصادی، تقویت روابط منطقه‌ای از جمله مزایای مهم برای ایران خواهد بود زیرا با جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و افزایش حجم ترانزیت، جایگاه ایران به عنوان یه هاب ترازیتی منطقه موجبات تثبیت هرچه بیشتر ایران را در منطقه مهیا می‌کند. هنگامیکه در بندر شهید رجایی سرمایه‌گذار ورود پیدا کند و در زیرساخت‌های بندر و پسکرانه آن سرمایه‌گذاری کند مسیر افزایش ظرفیت وبهره‌وری این بندر استراتژیک هموار می‌شود. به نوعی می‌توان اینگونه تعبیر کرد این تفاهم‌نامه نمادی از عزم دو کشور برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی است که به پایداری و همگرایی منطقه‌ای کمک می‌کند.
با بررسی درخصوص اهمیت امضای این تفاهم‌نامه برای کشور ازبکستان دریافتیم ازبکستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، برای دسترسی به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی نیازمند مسیرهای ترانزیتی مطمئن و کارآمد است. بندر شهید رجایی، به دلیل موقعیت استراتژیک خود در خلیج فارس، دروازه‌ای حیاتی برای ازبکستان محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری در پسکرانه این بندر و احداث ترمینال و پایگاه لجستیک اختصاصی به ازبکستان کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر فرآیندهای واردات و صادرات خود داشته باشد و به طور مستقیم به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کند. همچنین با بهینه‌سازی فرآیندها و حذف واسطه‌ها، هزینه‌ها و زمان لازم برای ترانزیت کالا به شکل قابل توجهی برای آنها کاهش می‌یابد. موجبات تقویت امنیت زنجیره تامین را برای ازبکستان مهیا کرده و حجم مبادلات تجاری ازبکستان با کشورهای حاشیه خلیج فارس و فراتر از آن افزایش می‌یابد.
انعکاس رسانههای خارجی از همکاری‌های ترانزیتی ایران و ازبکستان
برای واکاوی بیشتراین همکاری ترانزیتی میان ایران و ازبکستان به بررسی رسانههای خارج از ایران پرداختیم تا ببینیم این همکاری تا چه حد در رسانههای خارجی انعکاس پیدا کرده است!
برخی از نکات مهمی که در رسانههای خارجی در این خصوص مشاهده شد تمرکز بر نیاز ازبکستان به دسترسی به آب‌های آزاد بود. بسیاری از تحلیل‌ها بر این نکته تأکید دارند که ازبکستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، به شدت به مسیرهای ترانزیتی متنوع و قابل اعتماد برای دسترسی به بازارهای جهانی و آب‌های آزاد نیاز دارد. بندر شهید رجایی و همچنین بندر چابهار ایران به عنوان مسیرهای کلیدی در این زمینه شناخته شده‌اند. برای مثال می‌توان گفت مقالاتی از The Diplomat و Farmers.news (پورتال خبری کشاورزی) به این موضوع اشاره کرده‌اند که ازبکستان به دنبال گسترش مسیر ترانزیتی جنوبی خود از طریق ایران است و بندر چابهار و بندرشهید رجایی برای این هدف بسیار مهم هستند.
قبل از امضای یادداشت تفاهم اخیر، گزارش‌هایی از بازدید هیئت‌های عالی‌رتبه ازبکستانی از بندر شهید رجایی منتشر شده بود. این بازدیدها نشان‌دهنده علاقه جدی ازبکستان به بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و همکاری لجستیکی در این بندر بوده است. در پرتال خبری سازمان بنادر و دریانوردی ایران نیز در اواخر آوریل ۲۰۲۵ گزارشی در این زمینه منتشر کرده شد مبنی بر اینکه هیئت عالی‌رتبه وزارت حمل‌ونقل ازبکستان برای بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در لجستیک بندر و همکاری‌های ترانزیتی دوجانبه از بندر شهید رجایی بازدید کرده‌اند.
مقالات مختلفی به هدف ایران و ازبکستان برای افزایش حجم تجارت دوجانبه به ۵ میلیارد دلار اشاره می‌کنند که توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی از طریق بنادر ایران، به ویژه چابهار و بندر عباس، نقش کلیدی در این هدف دارد.
استراتژی «نگاه به شرق ایران»
برخی تحلیل‌گران این اقدامات را در راستای استراتژی «نگاه به شرق ایران» برای کاهش انزوای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها می‌بینند. ایران با تقویت روابط با کشورهای آسیای مرکزی و تسهیل دسترسی آنها به آب‌های آزاد، جایگاه ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود را در منطقه تقویت می‌کند. در شرایط فعلی ژئوپلیتیکی، کشورهای آسیای مرکزی به دنبال مسیرهای ترانزیتی متنوع‌تر و کمتر تحت تأثیر نوسانات بین‌المللی هستند. ایران با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود، می‌تواند یک جایگزین جذاب برای مسیرهای سنتی باشد. به طور کلی، رسانههای خارجی به طور فعال تحولات مربوط به افزایش همکاری‌های ترانزیتی بین ایران و ازبکستان، از جمله سرمایه‌گذاری در بندر شهید رجایی، را دنبال می‌کنند و آن را به عنوان یک گام مهم در جهت تقویت ارتباطات اقتصادی منطقه‌ای و تغییرات در نقش‌آفرینی‌های ژئوپلیتیکی می‌بینند.
بر اساس آنچه نشریه «دیپلمات» در مقاله‌ای با عنوان «چرا ایران روابط خود را با آسیای مرکزی تقویت می‌کند؟» (منتشر شده در ۲۹ می ۲۰۲۵) بیان کرده است:
دیپلمات در مورد بندر چابهار اشاره می‌کند که در سال ۲۰۲۳، تهران درخواست تاشکند برای پیوستن به توافق‌نامه چابهار را تصویب کرده و طرف ازبکستانی قصد دارد انبارها و یک ترمینال در این بندر احداث کند.
این نشریه ذکر می‌کند که از اوت ۲۰۲۴، حمل‌ونقل کانتینری از بنادر هند به ازبکستان از طریق ایران با استفاده از بندر عباس آغاز شده است. این به معنای استفاده از بندر عباس برای ترانزیت است، اما به سرمایه‌گذاری مستقیم ازبکستان در بندر شهید رجایی اشاره‌ای نمی‌کند. همچنین دیپلمات گزارش می‌دهد که قزاقستان است که قصد دارد یک ترمینال و مرکز لجستیک تخصصی در بندر شهید رجایی در جنوب ایران احداث کند.
بنابراین، طبق این گزارش خاص از دیپلمات، اشاره مستقیمی به سرمایه‌گذاری ازبکستان در ساخت ترمینال یا مرکز لجستیک در بندر شهید رجایی نشده است، بلکه بیشتر بر نقش قزاقستان در این زمینه و استفاده ازبکستان از بندر عباس برای ترانزیت کالا تأکید شده است. همانطور که قبلا اشاره شد، توافق‌نامه اخیر سرمایه‌گذاری ازبکستان در پسکرانه بندر شهید رجایی در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ امضا شده که پس از تاریخ انتشار این مقاله دیپلمات بوده است.
