ایران؛ چهارراهی که به حاشیه رفت
دومین همایش اقتصاد حملونقل، بهجای تکرار کلیشههای مرسوم، صحنه طرح پرسشهای بیپاسخ شد؛ پرسشهایی درباره اینکه چرا ایران، با قرار گرفتن در پرترددترین آبراه انرژی و تجارت جهان، تماشاگر عبور سالانه بیش از ۱۰۰ هزار کشتی است و چرا بنادر رقیب منطقهای، سهمی را میبلعند که روزی مزیت بدیهی ایران محسوب میشد. سخنان چالشی دبیر انجمن کشتیرانی، بیش از آنکه نقد دولت باشد، زنگ خطری برای اقتصاد ملی بود؛ هشداری درباره مهاجرت سرمایه لجستیکی، فراموشی اقتصاد مقیاس و نادیدهگرفتن بخشی که میتواند ناجی این صنعت باشد، اما هنوز به چشم «رقیب» دیده میشود.
دومین همایش اقتصاد حملونقل، صحنه یکی از صریحترین و چالشیترین سخنرانیهای سالهای اخیر صنعت لجستیک کشور بود. مسعود پلمه، دبیر انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران با ترسیم تصویری نگرانکننده از جایگاه ایران در زنجیره جهانی حملونقل، از «فرصتسوزی تاریخی»، «غیبت دیپلماسی اقتصادی» و «بیاعتمادی ساختاری به بخش خصوصی» سخن گفت.
پلمه در ابتدای سخنان خود ضمن تبریک هفته حملونقل به فعالان این حوزه، با اشاره به نقش رانندگان و کنشگران لجستیکی در سالهای دفاع مقدس، یادآور شد که این صنعت همواره در بزنگاههای تاریخی کشور نقشآفرین بوده است؛ نقشی که امروز نیز میتواند در قالب خلق ثروت و اشتغال تکرار شود، اگر سیاستگذاریها اصلاح شود.
هزینه میکنیم، اما فرصت نمیسازیم
به گفته دبیر انجمن کشتیرانی، الگوی اقتصادی کشورهای توسعهیافته بر «هزینه فرصت» استوار است، در حالی که در ایران هزینه میشود بدون آنکه منجر به ایجاد فرصت شود.
او تأکید کرد: «اگر هزینه برای ایجاد فرصت انجام شود، اشتغال، تولید و خلق ثروت شکل میگیرد و دولت نیز منتفع خواهد شد؛ اما امروز مسیر معکوس طی میشود.»
پلمه با نگاهی تاریخی یادآور شد که حدود ۳۰ سال پیش، ایران در منطقه رقیب کریدوری نداشت و خود را «چهارراه ترانزیتی جهان» مینامید. اما این تصور، به جای تقویت مزیتها، به غفلت از تحولات پیرامونی انجامید. به گفته او، تهدیدهایی که میتوانست به منافع ملی گره بخورد، به میدان جدال سیاسی تبدیل شد، نه دیپلماسی اقتصادی.
۵۰۰ کشتی در روز؛ سهم ایران تقریباً هیچ
یکی از تکاندهندهترین بخشهای سخنان پلمه، ارائه آمار تردد دریایی منطقه بود. او با اشاره به تصاویر ترافیک دریایی خلیج فارس و دریای عمان گفت: «روزانه بیش از ۵۰۰ فروند کشتی تجاری در این پهنه تردد میکنند. تراکم تردد در این منطقه بیش از ۵ برابر کانال سوئز است. سالانه بیش از ۱۰۰ هزار فروند شناور از خلیج فارس عبور میکنند با این حال، تنها ۱۱ هزار شناور در سال گذشته در بنادر ایران پهلو گرفتهاند.
پلمه پرسید: «از این حجم عظیم تردد، چه میزان را توانستهایم سرویس بدهیم؟»
به اعتقاد دبیر انجمن کشتیرانی، مهمترین خدمتی که ایران میتوانست به کشتیهای عبوری ارائه دهد ــ و نمیدهد ــ خدمات بانکی است. او با طرح این پرسش که «روزانه چند میلیون تن سوخت از ایران به فجیره میرود؟» افزود: «حتی یک سنت هم از این گردش مالی نصیب ما نمیشود؛ نتیجه سوءمدیریت توأمان دولت و بخش خصوصی.»
اقتصاد مقیاس و بهرهوری؛ حلقههای مفقوده
پلمه با اشاره به آمارهای جهانی حملونقل دریایی گفت: بیش از ۲۲ میلیارد تن کالا در سال گذشته در جهان جابهجا شده. بیش از ۱۵ میلیون شناور در دنیا فعال است. او تأکید کرد که سهم ایران از این چرخه ناچیز است، زیرا مفاهیمی چون اقتصاد مقیاس، بهرهوری و حمایت واقعی از بخش خصوصیبه حاشیه رانده شدهاند.
بنادری که سهم ایران را میبلعند
دبیر انجمن کشتیرانی نسبت به رشد بنادر رقیب منطقه هشدار داد و بهطور مشخص از بندر امالقصر نام برد که به گفته او، سهم بنادر ایران در واردات و صادرات را جذب میکند؛ تا جایی که امروز حتی بحث ترانزیت کالای ایران از عراق مطرح شده است.
پلمه با لحنی صریح اعلام کرد: «بیش از ۶۰ درصد اعضای انجمن کشتیرانی، بیس مدیریتی و مالی خود را به امارات و ترکیه منتقل کردهاند.» او دلیل این مهاجرت را رفتارهای ضد رقابتی، بهویژه در حوزه تأمین اجتماعی دانست و تأکید کرد این روند، مستقیماً منافع ملی را تهدید میکند.
در بخش پایانی، پلمه با نمایش نقشه کریدورهای منطقه گفت:
- ۱۱ کریدور فعال در اطراف ایران شکل گرفته
- این کریدورها سهم بالقوه ایران را جذب کردهاند
او تأکید کرد راه نجات، همافزایی و همکاری منطقهای است، نه تقابل. به گفته او، در حالی که قطر میلیاردها دلار برای اتصال ریلی منطقه سرمایهگذاری کرده، ایران هنوز در اتصال ریلی به افغانستان درجا میزند.
بخش خصوصی؛ رقیب یا شریک؟
جمعبندی پلمه، مطالبهای روشن از دولت بود: «بخش خصوصی میتواند شفابخش باشد؛ اما هنوز در بدنه دولت این باور وجود ندارد. ما را رقیب میدانند، نه شریک.» او سخنانش را با تأکید بر نقش تاریخی فعالان حملونقل به پایان رساند: «ما فرزندان این سرزمین هستیم؛ دیروز در جنگ و امروز در جهاد اقتصادی.»
