چالش‌ها و راهکارهای نوین صنعت پخش ایران

زنجیره امید؛ روایت صنعتی میان شکست و شکوفایی

امنیت غذایی و دارویی؛ خط قرمز صنعت پخش

حسن‌دوست‌حقی در ابتدای گفت‌و‌گوی خود در دفتر ترابران با اشاره به عملکرد صنعت پخش در شرایط بحرانی گفت: «جنگ ۱۲ روزه در واقع محکی جدی برای ساختار صنعت پخش کشور بود. در این مدت، به‌دلیل تغییرات گسترده در ترکیب جمعیتی و جابجایی افراد در مناطق مختلف، فشار مضاعفی بر شبکه توزیع وارد شد. با این حال، صنعت پخش ایران با چابکی و هوشمندی توانست از این آزمون سربلند بیرون بیاید. در آن شرایط دشوار، کمبود محسوس در حوزه دارو و مواد غذایی گزارش نشد و این نشان داد که سیستم پخش کشور توانایی پاسخ‌گویی سریع و مؤثر به نیازهای جمعیت را دارد. ما در این صنعت همواره به این باور پایبند بوده‌ایم که اگر فعالیت‌های ما با اختلال مواجه شود، امنیت غذایی و دارویی جامعه به خطر می‌افتد. بر همین اساس، تلاش کردیم تا در سخت‌ترین شرایط، بیشترین اثرگذاری مثبت را داشته باشیم و خوشبختانه در این بحران توانستیم به‌خوبی از عهده مسئولیت خطیر خود برآییم.

ارزیابی وضعیت فعلی زیرساخت‌های لجستیکی در صنعت پخش ایران

حسن‌دوست‌حقی، وضعیت فعلی زیرساخت‌های لجستیکی در صنعت پخش کشور را رو به رشد ارزیابی کرد. به گفته ایشان، در سال گذشته، مجوزهای شرکت‌های 3PL صادر شده و تعداد این شرکت‌ها به سرعت افزایش یافته است که از ۲۰ تا ۲۵ شرکت به رشد ۱۰۰ شرکت در سال جاری پیش‌بینی می‌شود. همچنین، فرآیندهای اخذ مجوز از طریق اتوماسیون در حال پیشرفت هستند که موجب تسهیل فرآیندها می‌شود.

با این حال، ایشان تأکید کردند که فاصله زیادی میان زیرساخت‌های لجستیکی موجود و استانداردهای جهانی وجود دارد. به‌ویژه در نبود شرکت‌های لجستیکی مستقل و اتکا به روش‌های سنتی، این صنعت همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است.

با وجود این مسائل، آقای حسن‌دوست‌حقی بر این باورند که صنعت پخش ایران با تلاش و بهبود مستمر در سال‌های آینده می‌تواند به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یابد.

چالش‌های ساختاری صنعت پخش ایران در حوزه لجستیک و زنجیره تأمین

رئیس کمیته لجستیک انجمن پخش ایران، به چند چالش ساختاری اساسی در صنعت پخش کشور اشاره کردند. نخستین چالش، عدم یکپارچگی در سیاست‌گذاری‌ها است که باعث ایجاد بی‌نظمی و پیچیدگی در فرآیندهای لجستیکی می‌شود. در حالی که در بسیاری از کشورهای جهان وزارتخانه‌های مختلف مسئولیت‌های مشخصی در این زمینه دارند، در ایران، پراکندگی مسئولیت‌ها و وجود سیاست‌های متناقض از سازمان‌های نظارتی مختلف، کارایی را کاهش می‌دهد.

مداخله‌های موازی دولت و بخش خصوصی نیز از دیگر مشکلاتی است که ایشان به آن اشاره کردند و اینگونه ادامه دادند که دولت گاهی بیش از آنکه به نقش نظارتی خود بپردازد، وارد فرایند اجرایی می‌شود که باعث تداخل با بخش خصوصی و ایجاد مشکلات در روند بهره‌وری و توسعه می‌شود.

فاصله با استانداردهای جهانی سومین چالش اساسی است که ‌دوست‌حقی به آن اشاره کرد و گفت: زیرساخت‌های لجستیکی ایران هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارند و این فاصله مانع از پیشرفت کامل صنعت پخش در کشور می‌شود. نبود شرکت‌های لجستیکی مستقل باعث وابستگی به شرکت‌های دیگر و کاهش کارایی سیستم لجستیکی می‌شود. به طور کلی، این چالش‌ها نشان‌دهنده نیاز به اصلاحات اساسی در سیاست‌گذاری‌ها، بهبود همکاری‌های دولتی و خصوصی، نوسازی زیرساخت‌ها و تقویت شرکت‌های لجستیکی مستقل است تا روندهای لجستیکی و زنجیره تأمین صنعت پخش ایران کارآمدتر و با استانداردهای جهانی همگام شود. استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در ایران در مراحل ابتدایی قرار دارد و هنوز در صنعت پخش به‌طور گسترده پیاده‌سازی نشده است. در مقایسه با کشورهای پیشرفته نیز، ایران از کمبود تعاملات بین‌المللی در حوزه لجستیک رنج می‌برد و این امر مانع بهره‌برداری از تجربیات جهانی و بهبود کیفیت خدمات می‌شود.

کاهش هزینه‌های لجستیکی بدون افت کیفیت خدمات در شرایط فشارهای اقتصادی

رئیس کمیته لجستیک انجمن پخش ایران، در پاسخ به این سوال مبنی بر راهکارهای کلیدی برای کاهش هزینه‌های لجستیکی بدون افت کیفیت خدمات چیست بیان کرد: افزایش بهره‌وری از طریق بهینه‌سازی منابع، استفاده از داده‌ها و تحلیل‌های هوشمند، هوشمندسازی فرآیندها و اتوماسیون، مدیریت بهینه ناوگان، استفاده از استانداردهای جهانی و کاهش هزینه‌های غیرمستقیم یعنی بهینه‌سازی فرآیندهای داخلی و چیدمان انبارها را از جمله مواردی برشمرد که در کاهش هزینه‌های عملیاتی بدون افت کیفیت موثر خواهند بود.

حسن‌دوست‌حقی در پاسخ به این سوال مبنی بر وضعیت فعلی استفاده از سامانه‌های TMS، WMS و ERP در شرکت‌های پخش ایران توضیح دادند که استفاده از این سامانه‌ها در برخی شرکت‌ها در حال گسترش است، اما هنوز در تمامی شرکت‌ها به‌طور فراگیر پیاده‌سازی نشده‌اند.

پیاده‌سازی این سامانه‌ها در صنعت پخش ایران هنوز در مقیاس وسیع انجام نشده است. مشکلاتی مانند هزینه‌های بالا و کمبود تخصص مانع از بهره‌برداری کامل از این سیستم‌ها می‌شود. سرمایه‌گذاری بیشتر و افزایش آموزش‌ها می‌تواند به گسترش استفاده از این سامانه‌ها کمک کند.

در صنعت پخش ایران، استفاده از داده‌ها و تحلیل‌های لجستیکی هنوز به‌طور گسترده در فرآیندهای تصمیم‌گیری لحاظ نمی‌شود. بیشتر تصمیمات به‌طور سنتی و بر اساس تجربه و دانش فنی مدیران اتخاذ می‌شود. تنها شرکت‌های بزرگ و پیشرفته‌تر از تحلیل‌های داده‌ای برای بهبود تصمیم‌گیری‌ها بهره می‌برند.

 دوست حقی معتقد است فناوری‌های اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین در آینده لجستیک صنعت پخش ایران نقش حیاتی خواهند داشت. امکان نظارت لحظه‌ای بر وضعیت کالاها، دما، رطوبت و موقعیت جغرافیایی را فراهم می‌کند و در بهینه‌سازی حمل‌ونقل و کاهش خسارات موثر است. همچنین موجب کاهش خطاهای انسانی و افزایش دقت در انبارداری و حمل‌ونقل شده است. این دقت به‌ویژه در کالاهای حساس مانند دارو و مواد غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد.هوش مصنوعی و یادگیری ماشین نیز با پیش‌بینی دقیق تقاضا، تأمین موجودی و بهینه‌سازی مسیرها، تصمیم‌گیری‌ها را بهبود می‌بخشند. تحول دیجیتال باعث افزایش چابکی در واکنش به تغییرات بازار و بحران‌ها شده است. با تحلیل سریع اطلاعات، شرکت‌ها می‌توانند تصمیمات هوشمندانه و سریع اتخاذ کنند.

با این حال، چالش‌هایی چون کمبود زیرساخت‌ها و نیروی متخصص، مانع بهره‌برداری کامل از این فناوری‌ها هستند. اما با گسترش استفاده از این فناوری‌ها در سطح جهانی، ایران نیز به‌تدریج به سمت استفاده گسترده از آن‌ها حرکت خواهد کرد. در سال‌های آینده، این فناوری‌ها به یکی از ارکان اصلی لجستیک صنعت پخش ایران تبدیل خواهند شد و می‌توانند به بهبود عملکرد، کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری کمک کنند.

حرکت به سمت اتوماسیون و هوشمندسازی در ایران آغاز شده، ولی به‌طور کامل فراگیر نشده است. با توجه به ورود نسل جدید و فشار برای استفاده از فناوری، آینده روشن برای صنعت پخش ایران در این زمینه وجود دارد.

تأثیر تحریم‌های اقتصادی و نوسانات نرخ ارز بر هزینه‌های لجستیکی و دسترسی به تجهیزات

دوست‌حقی به‌طور مفصل تأثیرات تحریم‌های اقتصادی و نوسانات نرخ ارز بر هزینه‌های لجستیکی و دسترسی به تجهیزات را توضیح داد. ایشان تأکید کردند که این دو عامل نقش مهمی در افزایش هزینه‌ها و ایجاد مشکلات در دسترسی به تجهیزات مورد نیاز برای صنعت لجستیک ایفا کرده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین نکات مطرح‌شده توسط ایشان اشاره می‌کنیم:

افزایش هزینه‌های لجستیکی به دلیل نوسانات ارز

حسن‌دوست‌حقی توضیح داد که نوسانات نرخ ارز یکی از عوامل اصلی افزایش هزینه‌های لجستیکی در کشور است. به گفته ایشان، هزینه‌های حمل‌ونقل و دیگر هزینه‌های مرتبط با لجستیک به‌طور عمده وابسته به نرخ ارز است، زیرا بسیاری از هزینه‌ها به‌ویژه برای خرید تجهیزات، قطعات یدکی و سوخت، به دلار محاسبه می‌شوند. برای مثال، حدود ۹۰ درصد از هزینه‌های حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران تحت تأثیر نوسانات دلار است. ایشان به‌طور خاص به این اشاره کردند که حتی هزینه‌های سوخت و نیروی انسانی نیز به‌طور غیرمستقیم تحت تأثیر نرخ ارز قرار دارد.

مشکلات در تأمین تجهیزات به دلیل تحریم‌ها

حسن‌دوست‌حقی به مشکلات جدی در تأمین تجهیزات و قطعات مورد نیاز برای صنعت لجستیک به دلیل تحریم‌های اقتصادی اشاره کردند. تحریم‌ها باعث شده‌اند که دسترسی به تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های نوین برای بسیاری از شرکت‌های پخش و لجستیک در ایران دشوار شود. این امر نه تنها هزینه‌ها را افزایش داده، بلکه باعث کاهش کیفیت خدمات لجستیکی نیز شده است. تجهیزات مانند سیستم‌های مدیریت ناوگان (TMS) و انبار (WMS)، که در سایر کشورهای جهان به‌طور گسترده استفاده می‌شوند، در ایران به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های وارداتی به‌سختی قابل دسترسی هستند.

اثر تحریم‌ها بر واردات خودروها و ناوگان حمل‌ونقل

 یکی از مشکلات دیگری که ‌دوست‌حقی به آن اشاره کرد، تأثیر تحریم‌ها بر واردات خودروهای تجاری و ناوگان حمل‌ونقل بود. با توجه به محدودیت‌های تجاری و تحریمی، تأمین خودروهای جدید و قطعات یدکی برای ناوگان حمل‌ونقل دشوار شده و این امر باعث افزایش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات ناوگان می‌شود. همچنین، به دلیل ناتوانی در واردات خودروهای جدید، شرکت‌ها مجبور به استفاده از خودروهای قدیمی‌تر و فرسوده‌تر شده‌اند که کارایی کمتری دارند و هزینه‌های عملیاتی آن‌ها بالاتر است..

کاهش توان رقابتی به دلیل افزایش هزینه‌ها

 ایشان به این نکته اشاره کرد که افزایش هزینه‌های لجستیکی به‌دلیل نوسانات ارز و تحریم‌ها، موجب کاهش توان رقابتی شرکت‌های ایرانی در بازارهای بین‌المللی شده است. با بالا رفتن هزینه‌های حمل‌ونقل و تأمین تجهیزات، شرکت‌های پخش ایران قادر به رقابت با شرکت‌های خارجی نیستند و این امر به کاهش صادرات و واردات، و در نهایت رکود اقتصادی در صنعت لجستیک منجر شده است.

راهکارهایی برای کاهش تأثیرات تحریم‌ها و نوسانات ارز

رییس کمیته لجستیک صنعت پخش ایران همچنین به برخی از راهکارهایی که می‌تواند تأثیرات منفی تحریم‌ها و نوسانات ارز را کاهش دهد، اشاره کرد. ایشان پیشنهاد داد که شرکت‌ها باید به سمت استفاده از فناوری‌های داخلی و بومی‌سازی تجهیزات و نرم‌افزارها حرکت کنند. همچنین، توجه به بهینه‌سازی فرآیندها و استفاده از روش‌های نوین در مدیریت منابع می‌تواند به کاهش هزینه‌ها کمک کند. در همین راستا، استفاده از داده‌ها و تحلیل‌های دقیق برای بهینه‌سازی مسیرها و کاهش هزینه‌های اضافی می‌تواند به کاهش اثرات تحریم‌ها و نوسانات ارز کمک کند.

تأثیر وضعیت فعلی شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی کشور بر بهره‌وری و پایداری صنعت پخش

دوست‌حقی به مشکلات موجود در شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی کشور و تأثیر آن‌ها بر صنعت پخش ایران اشاره کرد و در ادامه تصریح کرد: مشکلاتی چون وضعیت نامناسب جاده‌ها، خرابی‌ها، کمبود ایمنی و زیرساخت‌های ناکافی باعث افزایش هزینه‌ها و زمان تأخیر در حمل‌ونقل می‌شود و بهره‌وری را کاهش می‌دهد. ناوگان ریلی قدیمی و کمبود واگن‌ها باعث کاهش کارایی حمل‌ونقل ریلی شده است. مشکلات زمان‌بندی و ایمنی نیز مانع بهره‌برداری کامل از این شبکه می‌شود. مشکلات حمل‌ونقل باعث تأخیر در تحویل کالاها و افزایش هزینه‌ها می‌شود که در شرایط بحران، بر پایداری شرکت‌های پخش تأثیر منفی می‌گذارد. برای بهبود وضعیت، نوسازی جاده‌ها، ارتقای ایمنی و بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل ریلی ضروری است.

تأثیر کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه لجستیک بر عملکرد شرکت‌های پخش و راهکارها

حسن‌دوست‌حقی به تأثیر کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه لجستیک بر عملکرد شرکت‌های پخش اشاره کرد و کمبود نیروی متخصص و تاثیرات آن را در صنعت پخش کشور اینگونه ارزیابی کرد: کمبود نیروی متخصص موجب کاهش کارایی، افزایش هزینه‌ها و تأخیر در خدمات می‌شود. این نیروی انسانی می‌تواند در بهینه‌سازی فرآیندها و استفاده از فناوری‌های نوین نقش مهمی ایفا کند. عدم آگاهی از سیستم‌های هوشمند و روش‌های بهینه باعث می‌شود شرکت‌ها نتوانند بهره‌وری مطلوب از این فناوری‌ها داشته باشند. برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان جهت ارتقای مهارت‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین الزامیست. تقویت همکاری صنعت با مراکز آموزشی و برگزاری دوره‌های کارآموزی، بهره‌برداری از مشاوران بین‌المللی برای انتقال دانش و بهبود فرآیندها، تشویق به یادگیری مداوم و پذیرش فناوری‌های جدید در سازمان‌ها، استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی و اتوماسیون می‌تواند وابستگی به نیروی انسانی متخصص را کاهش دهد و بهره‌وری را افزایش دهد.

برنامه‌های کمیته لجستیک صنعت پخش ایران برای تدوین استانداردها و دستورالعمل‌های حرفه‌ای

حسن‌دوست‌حقی به برنامه‌های کمیته لجستیک برای تدوین استانداردهای لجستیکی اشاره کرد و در ادامه از تدوین استانداردهای لجستیکی داخلی و بین‌المللی برای فرآیندهای حمل‌ونقل، انبارداری و مدیریت خبر داد. برگزاری وبینارها و جلسات آموزشی با متخصصین بین‌المللی برای آشنایی مدیران با بهترین جهانی، تدوین دستورالعمل‌های اجرایی برای بهینه‌سازی فرآیندهای لجستیکی در شرکت‌ها، تلاش برای ایجاد یکپارچگی در سیاست‌گذاری لجستیکی و کاهش مشکلات ناشی از مقررات مختلف، برگزاری جلسات مشترک برای تبادل تجربیات و پیاده‌سازی استانداردهای مشترک و توسعه همکاری‌ها با سازمان‌های بین‌المللی برای رعایت استانداردهای جهانی و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها را از جمله برنامه‌های مهم کمیته لجستیک دانست.