آیا تهران و باکو واقعا راهی مشترک می‌سازند؟
سفر اخیر معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان به ایران و استقبال گرم مقامات ایرانی، با انتشار موجی از اخبار خوش‌بینانه، وعده‌های توسعه ترانزیت، تجارت ترجیحی، پروژه‌های زیرساختی و همکاری‌های منطقه‌ای همراه بود. اما در پس این تصاویر رسمی و کلمات دیپلماتیک، پرسش‌هایی جدی نهفته است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن‌ها گذشت.
نخست، بسیاری از پروژه‌هایی که در این دیدارها مورد تأکید قرار گرفته‌اند، همچون محور راهبردی جلفا-کلاله، پل مرزی آغبند-کلاله و توسعه پایانه‌های مرزی، پیش از این نیز در قالب تفاهم‌نامه‌ها مطرح شده بودند؛ اما همچنان با تأخیرهای اجرایی، ابهام در تأمین مالی و نبود شفافیت در برنامه زمان‌بندی مواجه‌اند. این پرسش مطرح است که تا چه اندازه این وعده‌ها جنبه عملی دارند و چه تضمینی برای تحقق آن‌ها وجود دارد؟
دوم، در شرایطی که ایران با چالش‌های گسترده در حوزه اقتصاد، زیرساخت و روابط خارجی روبه‌رو است، مشخص نیست آیا تمرکز بر گسترش همکاری با آذربایجان، آن هم در بستری پرتنش در قفقاز جنوبی، منافع واقعی اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای ایران در پی دارد یا تنها اقدامی نمادین برای حفظ نوعی توازن منطقه‌ای است.
و نهایتا، در روایت‌های رسمی، نقش مردم، کامیون‌داران، سرمایه‌گذاران خصوصی و فعالان اقتصادی مغفول مانده است. اگر قرار است همکاری‌های منطقه‌ای به رشد اقتصادی منجر شود، سهم ملموس مردم در کجای این معادلات قرار دارد؟
پیش از آن‌که این سفر را موفق بنامیم، شاید باید بپرسیم؛ کدام بخش از آن، واقعا متفاوت از گذشته بوده است؟ در ادامه به گزارش کامل سفر دیروز معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان به ایران می‌پردازیم:
گسترش تعاملات راهبردی ایران و آذربایجان در سطح عالی
سفر رسمی سه‌روزه «شاهین مصطفی‌یف» معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان و رئیس آذربایجانی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و آذربایجان به جمهوری اسلامی ایران، با محوریت توسعه کریدورهای حمل‌ونقل، پروژه‌های مشترک زیرساختی، تسهیل تبادلات بانکی و انعقاد توافقات استراتژیک در حوزه انرژی و بنادر صورت گرفت.
استقبال رسمی در مهرآباد؛ آغاز سفر سه‌روزه دیپلماتیک
روز دوشنبه ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۴، هیأت عالی‌رتبه آذربایجانی به ریاست شاهین مصطفی‌یف وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد. هوشنگ بازوند، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور، به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، از هیأت آذربایجانی استقبال کرد.
این هیأت متشکل از ۲۰ مقام عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی بود که برنامه‌ای فشرده برای بازدید از پروژه‌های کلیدی در شمال‌غرب و جنوب ایران را در دستور کار داشت.
نشست کمیسیون مشترک اقتصادی؛ مرور دستاوردها و افق‌های جدید
در نخستین بخش از این سفر، نشستی رسمی بین رؤسای کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و آذربایجان برگزار شد. در این دیدار، فرزانه صادق وزیر راه و شهرسازی، به عنوان رئیس ایرانی این کمیسیون، بر ضرورت نهایی‌سازی موافقتنامه تجارت ترجیحی تاکید کرد. وی اعلام کرد: «اجرایی شدن این توافق‌نامه می‌تواند حجم تبادلات تجاری دو کشور را از ۶۵۰ میلیون دلار به یک میلیارد دلار در سال افزایش دهد.»
از جمله نکات کلیدی نشست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برنامه‌ریزی برای دستیابی به ۱۵ میلیون تن ترانزیت سالانه در کریدور شمال-جنوب.
- پیش‌بینی نشست سه‌جانبه ایران، آذربایجان و روسیه برای بررسی نهایی پروژه‌های ترانزیتی و گمرکی.
- تاکید بر اتصال راهبردی جاده‌ای جلفا به کلاله به عنوان محور کلیدی در کریدور شرق به غرب.
- اعلام پیشرفت چشمگیر در ساخت پل مرزی کلاله-آغبند با هدف بهره‌برداری تا پایان سال جاری.
سفر به تبریز؛ بازدید میدانی از پروژه‌های مرزی و راه‌سازی
دیروز صبح، وزیر راه و شهرسازی ایران به همراه شاهین مصطفی‌یف وارد فرودگاه شهید مدنی تبریز شدند. هدف این سفر، بازدید از پروژه‌های کلیدی در منطقه جلفا-کلاله و بررسی روند احداث پل مرزی کلاله-آغبند بود. این پروژه که بخشی از طرح بزرگ اتصال ترانزیتی شرق به غرب است، از اهمیت ژئوپلتیکی بالایی برخوردار است و می‌تواند آذربایجان را از طریق ایران به بازارهای بین‌المللی متصل کند.
وزیر راه و شهرسازی در جریان این بازدید تأکید کرد: «این محور استراتژیک به طول بیش از ۱۰۷ کیلومتر با وجود توپوگرافی سخت و تونل‌های متعدد در حال اجراست و تلاش داریم تا یک سال آینده آن را به بهره‌برداری برسانیم.»
تحکیم روابط اقتصادی و استراتژیک؛ فراتر از حمل‌ونقل
در ادامه دیدارها، دو طرف بر توسعه همکاری‌ها در حوزه انرژی، سواپ گاز، شبکه‌های برق، بنادر و قراردادهای نفتی مشترک تاکید کردند. صادق اعلام کرد که توسعه همکاری‌ها با آذربایجان محدود به حمل‌ونقل نیست، بلکه مذاکرات پیشرفته‌ای در زمینه‌های زیر نیز در جریان است:
- تمدید قرارداد سواپ گاز به نخجوان
- نهایی‌سازی چارچوب انتقال گاز روسیه به ایران از طریق آذربایجان
- همکاری در احداث نیروگاه‌های برق آبی مانند ایستگاه برق خودآفرین
- پیگیری تفاهم‌نامه همکاری در بندر شهید رجایی به عنوان شاه‌راه ترانزیت جنوب ایران
دیدار فرهنگی و راهبردی؛ از اکو تا تعاملات بانکی
شاهین مصطفی‌یف در سخنرانی خود به دستاوردهای مهم سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران، دکتر مسعود پزشکیان، به آذربایجان اشاره کرد و گفت: «نتایج این سفر بلافاصله در زندگی مردم ملموس شد، از جمله راه‌اندازی پروازهای مستقیم باکو–تبریز و باکو–تهران و رفع موانع بانکی.»
وی با اشاره به پایه‌های فرهنگی و تاریخی مستحکم روابط دو کشور، افزود که همکاری‌ها در حوزه فرهنگی نیز با برگزاری برنامه‌های مختلف در تهران، اردبیل، ارومیه و حضور نمایندگان نخجوان در ارومیه در حال گسترش است.
مواضع صریح ایران در برابر مداخله‌گران منطقه‌ای
در حاشیه نشست‌ها، فرزانه صادق در جمع خبرنگاران سخنانی قاطع درباره استقلال دو کشور در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای بیان کرد: «هیچ کشور دیگری نمی‌تواند درباره نوع تعاملات ما تصمیم‌سازی کند. تصمیم‌گیران اصلی در این منطقه، دو کشور دوست و برادر ایران و آذربایجان هستند.»
وی با اشاره به شش دیدار طی یک سال گذشته بین رؤسای کمیسیون مشترک، از افق روشن روابط دوجانبه سخن گفت و افزود که حل مشکلات قدیمی بانکی و تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نوید آینده‌ای درخشان در مناسبات اقتصادی دو کشور را می‌دهد.
برنامه‌های آتی و اهداف بلندمدت
شاهین مصطفی‌یف در پایان نشست‌ها اعلام کرد:
- پل آغبند–کلاله تا پایان سال به بهره‌برداری خواهد رسید.
- پروژه‌های دیگر از جمله احداث بارانداز آستارا، تعریض راه‌ها و توسعه پایانه‌های مرزی در دستور کار قرار دارد.
- نشست سه‌جانبه بعدی ایران، آذربایجان و روسیه در باکو، برای بررسی پروژه‌های حوزه انرژی، ترانزیت و برق برگزار خواهد شد.
طبق گزارش نوشته شده که برگرفته از گزارش‌های ارسالی از سوی روابط عمومی وزارت راه و شهرسازی است روابط اقتصادی و حمل‌ونقلی ایران و جمهوری آذربایجان با هدف توسعه شکل گرفته است. پروژه‌های مهمی مانند پل مرزی آغبند-کلاله و تعریض جاده کلاله-جلفا با پیشرفت مناسبی همراه بوده و انتظار می‌رود تا پایان سال و سال آینده به بهره‌برداری برسند. همچنین طبق گفته وزیر راه موافقتنامه تجارت ترجیحی نیز می‌تواند حجم تبادلات تجاری را به یک میلیارد دلار افزایش دهد.
با این حال، مشکلاتی همچون موانع بانکی، مسائل حمل‌ونقلی و گمرکی هنوز وجود دارد که بر سر راه توسعه کامل این همکاری‌ها قرار دارد. تلاش برای تشکیل کارگروه مشترک و نشست‌های سه‌جانبه با حضور ایران، آذربایجان و روسیه، گامی مهم در جهت رفع این موانع است. همچنین، تعهد طرفین به توسعه زیرساخت‌های انرژی، برق و ترانزیت بیانگر نگاه راهبردی به همکاری‌های منطقه‌ای است.
در نهایت، اگرچه این اقدامات نویدبخش است، تحقق کامل این پروژه‌ها و توافقات نیازمند پیگیری مستمر، شفافیت و همکاری عملیاتی است تا وعده‌های داده شده به مرحله اجرا برسد و تأثیر مثبت واقعی بر اقتصاد و مردم منطقه داشته باشد.
