باید از سطح آموزش به سوی یادگیری عملی حرکت کنیم
همانطور که در مطلب پیشین اشاره شد، انجمن صنفی شرکتهای حملونقل بینالمللی ایران، به عنوان نخستین نماینده رسمی سازمان جهانی فیاتا دوره آموزش حرفهای مدیریت بارفرابری فیاتا را از سال ۱۳۷۸ تاکنون به صورت مستمر برگزار کرده که یکی از نخستین دانشپذیران آن دوره در همان سال، افسانه فخری، مدیرعامل شرکت حملونقل بینالمللی شامخ فرابر است. او پس از گذراندن آن دوره تا به امروز، بیش از ۲۰ سال است که خود به عنوان عضو هیئتعلمی و عضو شورایعالی مرکز آموزش انجمن شرکتهای حملونقل بینالمللی ایران به تدریس دروس فیاتا در انجمن میپردازد، همچنین سه دوره پیاپی نیز عضو هیئتمدیره انجمن مزبور بوده و در مقاطعی با عنوان دبیر انجمن نیز فعالیت صنفی داشته است.
فخری در گفتوگو با ترابران، ضمن توضیح چندوچون برگزاری کلاسهای فیاتا در انجمن، با اشاره به مجوزهای کثیری که به صورت بیضابطه به افراد برای تاسیس شرکت حملونقل داده میشود، نسبت به آینده صنعت حملونقل در کشور ابراز نگرانی کرد.
افسانه فخری، از نخستین دانشآموختگان و مدرسان دوره فیاتا در ایران
ترابران: بیش از بیست سال است که شما تجربه حضور در بخش آموزش انجمن را دارید، لطفاً درباره میزان اهمیت و تاثیرگذاری این کلاسها بر ارتقای دانش فعالان حوزه حملونقل توضیح دهید.
برای مقدمه بحث میخواهم بگویم که حملونقل بهخصوص در حوزه بینالمللی، حرفهای است که شخص شاغل میبایست بر مجموعهای از دانش به لحاظ فنی، حقوقی، اقتصادی و حتی فرهنگی مسلط باشد تا بتواند موقعیت خود را درک و نقشه راهی برای حرکت در این مسیر برای خودش تنظیم کند.
میخواهم یادآوری کنم که ما باید بین «آموزش» و «یادگیری» تفاوت قائل شویم. محور کار ما در دورههای فیاتا یادگیری است و اصولاً دورهها تحت عنوان حرفهای (Vocational) برگزار می شوند، نه فقط آموزش صرف؛ زیرا آموزش یک مبحث تئوریک است، اما یادگیری به دلیل اینکه فرد را با محیط درگیر میکند، بسیار فراتر از آموزش قرار میگیرد و مغز فراگیر مجبور میشود با محیط و دادههای آموزشی تعامل بیشتری برقرار کند. این محوری است که ما در دورههای فیاتای انجمن سعی میکنیم بر پایه آن حرکت کنیم؛ حتی ترجیحاً سعی میشود اغلب کلاسها بهصورت حضوری باشد تا فضای تعاملی آسانتر مهیا شود.
در ابتدای برگزاری دورههای فیاتا، من شخصاً احساس کردم با برگزاری این کلاسها موجی از دانش بین کارمندان و مدیران حملونقل ایجاد شد و واقعاً آموزشدیدگان دیگر آن افراد سابق نبودند که گویی هیچ آشنایی با الفبای حملونقل نداشتند، حتی مدیران ما هم حوزه مسئولیتهایشان را بهتر شناختند و در کاربرد اسناد، در واژگان و در نگارشهایشان بسیار محتاطتر و دقیقتر شدند. البته ما همیشه به پایهگذار اصلی این دورهها یعنی مرحوم آقای خجندیمقدم یک قدردانی بیپایان بدهکار هستیم.
نکته بعدی این است که ما حتماً میبایست دانش خود را در حملونقل بهروزرسانی کنیم. اکنون بحث دیجیتالیزه شدن اسناد بسیار پررنگ شده است و عنقریب باید از E-CMR در فرآیند حملونقل جادهای استفاده کنیم. اینها همه مستلزم آموزش دادن به رانندگان و شرکتهای کریر است. به اعتقاد من، باید در سطح ملی یک طرح آموزشی استاندارد در حوزه حملونقل بینالمللی تدوین شود، زیرا این استانداردسازی موجب خواهد شد تا افرادی جذب این حرفه شوند که اهداف حملونقل مطلوب یعنی سرعت، کارایی، کاهش هزینه و ایمنی بالا سر لوحه فعالیت خود قرار میدهند، در حالی که افراد آموزشندیده طبیعتاً در تامین و تحقق این پارامترها دچار مشکل خواهند شد.
در حال حاضر، اتفاق بسیار ناخوشایند و فاجعهبار در حوزه حملونقل این است که ستاد مقرراتزدایی و تسهیل کسبوکار، قانون و مقرراتی وضع کرده مبنی بر اینکه فقط با داشتن یک سال سابقه کار مفید اجرایی و یکی از مدرکهای فیاتا و ایرو میتوان مجوز تاسیس شرکت حملونقل گرفت؛ البته ما در تاثیرگذاری دورههای فیاتا یا ایرو (اگر با کیفیت خوب برگزار شود) شکی نداریم، اما نهایتاً در میدان عمل است که فرد میتواند با پیچیدگیها، مشکلات و مسائل ریز و درشت حملونقل آشنا شود و در حل و فصل آنها مهارت پیدا کند. از این رو، ما ایراد بسیار جدی به این قانون وارد میدانیم. متاسفانه در جامعه مدرکگرای ما، مدرک تحصیلی غالباً مؤید این نیست که فرد واقعاً غنای دانش دورهای را که گذرانده، درک کرده باشد و به عبارت بهتر، مهارت لازم را در این حوزه کسب کرده باشد؛ البته من انجمن سراسری را از این قاعده مستثنا میدانم، چون در این حوزه بسیار سختگیر هستیم.
من به جد معتقد هستم اساساً عملکرد ثمربخش انجمن سراسری ما در طول سالیان متمادی برگزاری دورههای فیاتا به صورت انحصاری، موجب اعتبار و ارتقای جایگاه دیپلم فیاتا شده تا جایی که بهعنوان پیشنیاز پایهای تاسیس شرکت حملونقل بینالمللی شناسایی و تعیین شده است، ولی در مراکز آموزشی دیگر واقعاً نمیدانیم که با چه کیفیتی و با چه سطحی از دانش این کلاسها برگزار میشود و نتیجه کار چیست؟ اگر افراد واقعاً با مدرکهایی که حتی گهگاه ابتیاع میکنند وارد این حوزه حساس شوند، هر گونه سهو، نادانی و فقدان تجربه در این عرصه علاوه بر اینکه خسارات زیادی به بار میآورد، در سطح بینالمللی هم میتواند به هویت ملی و سطح اعتمادپذیری این بخش آسیب وارد کند.
همچنین باید امکان و بسترسازی استفاده از خدمات الکترونیک در این حوزه فراهم شود، چون بهزودی همه ارتباطات بهصورت دیجیتال خواهد بود و اسناد کاغذی از این چرخه حذف خواهند شد، بنابراین اگر ما از این غافله عقب بمانیم، طبیعتاً بازیابی جایگاه بسیار سختتر خواهد بود.
مسئله دیگر تقویت فرهنگ تعامل با کشورهای دیگر در حوزه حملونقل است که به میزان تسلط بر زبان خارجی (حداقل زبان انگلیسی) بستگی دارد تا بتوان ارتباط برقرار کرد و در صورت ایجاد مشکل دنبال راهکار و راهحل بود. بنابراین شما میتوانید رد پای آموزش را در گام به گام فرآیند حملونقل مشاهده کنید.
ترابران: همانطور که اشاره کردید فعالیت در صنعت حملونقل به دانشی بینالمللی و بهروز نیاز دارد، با توجه به این موضوع، کیفیت آموزش و سیلابسهای آموزشی دوره فیاتا در ایران بر اساس چه رویهای بازنگری و بهینهسازی میشود؟
قدر مسلم چون کار حملونقل یک فعالیت پویاست، قطعاً بهمرور تغییراتی حتی در حوزه کنوانسیونها، مقررات، قوانین و… به وجود میآید، پس یکی از وظایف اصلی ما در بخش آموزش، بهروزرسانی اطلاعات علمی است و این فقط محدود به ما نمیشود.
خود سازمان فیاتا هم به دلیل اینکه استانداردهای بسیار بالایی در حوزه آموزش دارد و ما هم اصطلاحاً Validation (تایید اعتبار) خود را از فیاتا میگیریم، به ما تکلیف میکند که سیلابسهای هر دوره را مثلاً بعد از ۳ یا ۴ سال بهروز کنیم. وقتی هم که میخواهند به ما تایید اعتبار بدهند، حتماً همه سیلابسهای درسی بررسی میشود تا با استانداردهای فیاتا منطبق باشد تا بر همین اساس به ما مجوز ادامه دوره را بدهند.
پس هم ما مکلفیم که اطلاعات بهروز و درست در اختیار فراگیران قرار دهیم و هم خود سازمان فیاتا این اهرم فشار را روی ما دارد. این در حالی است که برای راستیآزمایی دقیقتر، نمونه سؤالات امتحانی و پاسخهای ارزیابیشده توسط مدرسان نیز برای سازمان فیاتا ارسال میشود.
در مجموع، سیلابسهای درسی ما تقریباً ۱۴ بخش مشتمل بر مباحث حملونقل هوایی، دریایی، ریلی، جادهای، تجارت خارجی، بیمه، بستهبندی، لجستیک، فناوری، گمرک و… است. برای هر واحد درسی هم مدرسان ویژه خود را داریم.
ترابران: با توجه به اینکه میزان اشتیاق دانشپذیران به فراگیری، ارتباط مستقیمی هم با انگیزه مدرسان برای تدریس بهتر دارد، به نظر شما، علاقهمندی و پیگیری فراگیران دوره فیاتا طی این دو دهه چه تغییراتی داشته است؟
به نظر من، در دورههای اولیه که بحث مجوز دادن با مدرک و… مطرح نبود، واقعاً افراد بسیار شائقتر بودند، یعنی ۸۵ درصد فراگیران توجه بیشتری به مباحث درسی داشتند. ۱۵ درصد باقیمانده هم تصور میکردند که این مدرک امتیازی برای استخدام در شرکتهای حملونقل محسوب میشود یا در صورت مهاجرت، با اخذ مدرک فیاتا میتوانند در خارج از ایران کار پیدا کنند، اما از سال ۱۴۰۲ و بعد از اینکه این قانون تسهیلگرانه با شتاب فراوان و کارشناسینشده لازمالاجرا شد، پیامد ناخوشایندی که ایجاد کرد این بود که الان مدرک فیاتا به یک پارامتر مهم در اعطای مجوز تاسیس شرکت حملونقل بینالمللی تبدیل شده است. به عبارت بهتر، یک فراگیر در بهترین حالت، میتواند به مدت یک سال و نیم یک دوره آموزشی را بگذراند و با یک سال سابقه شرکت حملونقل تاسیس کند.
این یک واقعیت غیرقابل کتمان است که این شکل از اخذ مجوز تاسیس شرکت، نهایتاً به رونق زیانبار خرید و فروش مجوز منتهی میشود که الان نزدیک ۳ تا ۴ میلیارد تومان در بازار قیمت دارد. طبیعتاً برای کسی که سختی چندانی هم نکشیده، یکباره رسیدن به چنین مبلغی میتواند بسیار وسوسهانگیز باشد یعنی من واقعاً احساس میکنم که با این رویکرد قداست مقوله آموزش نادیده گرفته شده و بیم آلودگی آن با اهداف انتقاع مالی به شدت پررنگ است.
ترابران: خاطرم هست که حدود ده سال پیش، برای تهیه گزارش، از جلسه آزمونی بازدید کردم که برای دریافت مجوز تاسیس شرکت حملونقل برگزار میشد و در همان زمان هم بحث خرید و فروش مجوزها به شدت مطرح بود.
ببینید! تا قبل از سال ۱۴۰۲ که این قانون جدید تصویب شود، طبق آییننامه تاسیس شرکتهای حملونقل بینالمللی مصوب شورایعالی هماهنگی ترابری کشور افرادی که میخواستند شرکت حملونقل بینالمللی تاسیس کنند میبایست با مطالعه یکسری جزوات در یک آزمونی مثل کنکور شرکت میکردند.
اگرچه ما به آن آزمون هم ایراداتی داشتیم و چون بعضی افراد با مجموعهای از محفوظات ذهنی در آن آزمون میکردند، ولی به هر حال پالایشی بود تا حداقل کسانی که دانش تئوریک ندارند نتوانند از آن فیلتر عبور کنند، اما الان دو گزینه موجود شده یعنی هم سازمان سنجش این آزمون را برگزار میکند که البته گاه خطاهای بارزی در طرح سؤالات آزمون مشاهده و گزارش هم شده است و هم افرادی که مدرک فیاتا یا ایرو دارند میتوانند مجوز تاسیس شرکت بگیرند.
ترابران: با نگاهی به فهرست مدرسان دورههای فیاتا در انجمن میتوان متوجه شد که اغلب آنها از قشر جوانان هستند، آیا سیاست خاصی در این زمینه وجود دارد؟
بله؛ در ابتدا لازم است اشاره کنم که مدرس واقعاً فقط کسی نیست که اطلاعاتش را در اختیار فراگیر میگذارد، معلم باید علاوه بر مهارت در آموزش، در وجود فراگیر انگیزش و کنجکاوی برای فراگیری دانش برانگیزد. اینها عواملی است که گزینش مدرسان را تا حدودی برای ما با چالش روبهرو میکند.
همانطور که بهدرستی اشاره کردید جوانگرایی رویهای است که ما در انجمن اتخاذ کردهایم. به هر حال دنیا لاجرم در حال تغییر و شدن است و موضوع جانشینپروری یکی از اهم درخواستهایی است که ما از مدرسین خود داریم. خواهناخواه نسل جدید به دلایل واضحی به مراتب پویاتر و شائقتر هستند که با سیستمهای دیجیتال و با اینترنت کار کنند، پس طبیعی است که ما هم سعی کنیم واقعاً این تغییر محتوا را در ساختار مدرسان انجمن ایجاد کنیم. البته باید یادآوری کرد که ما شورای آموزش داریم و برای انتخاب مدرسان ملاکهای سختگیرانهای وجود دارد. ضمناً شورای آموزش انجمن مرکب از رئیس انجمن، رابط هیئتمدیره، رئیس بخش آموزش و نماینده مدرسان است. در این شورا ما درباره تایید یا عدم تایید صلاحیت مدرسان تصمیم میگیریم.
ترابران: با توجه به اینکه وضعیت اقتصادی شرکتهای حملونقل بسیار نابسامان و آینده فعالیتشان مانند دیگر شقوق اقتصادی کشور بسیار مبهم است، این شرایط در تناقض عجیبی با حجم تقاضایی است که نسبت به دریافت مجوز تاسیس شرکت حملونقل دیده میشود. آیا موافق هستید که این استقبال به دلیل بازار گرمی است که در حوزه فروش مجوز وجود دارد؟
بله، بخش زیادی از این تقاضا از همین بابت است، چون متاسفانه یک ماهیت و روح سوداگری در این دورهها به وجود آمده است.
با این حال، اگرچه الان افق روشنی وجود ندارد، ولی این شرایط میتواند تغییر کند. به هر حال، ما همیشه به امید زندهایم. از سوی دیگر، نمیتوانیم انکار کنیم که کشور ما به طور عمده یک کشور واردکننده بوده و به دلیل موقعیت خاص ژئوپلتیکی برای کالای عبوری نیز همواره یک پتانسیل قدرتمندی تلقی میگردد. بنابراین همه این ظرفیتها میتواند نویدبخش این باشد که در صورت بهبود روابط بینالملل اوضاع حملونقل هم بهتر خواهد شد.
ترابران: جدا از دورههای تعریف شده فیاتا، چه دورههای تخصصی دیگری در پیکره آموزشی انجمن برگزار میشود؟
ما در دستهبندی آموزشی خود به صورت تکدرس کلاسهایی مثلاً در زمینه مسائل مالیاتی یا حسابداری یا کارنهتیر را هم برگزار میکنیم. علاوه بر این، ما پیشنهادهای زیادی هم از یکسری از دانشگاهها از جمله دانشگاههای علمی کاربردی، دانشگاه مرتبط با سازمان یاتا و همچنین ارگانهای دولتی دریافت کردیم تا دورههایی با مدرک آکادمیک البته با محتوای آموزش حرفهای برگزار کنیم. به نظرم، برای استانداردسازی آموزش در سطح ملی واقعاً باید فضای تعاملی بین بخش حرفهای با جامعه دانشگاهی و همینطور با سازمانهای دولتی بیشتر مهیا شود.
ما از اینگونه همگراییها استقبال میکنیم، زیرا انجمنها به هر حال تشکیلاتی هستند که نه ردیف بودجه دارند، نه تسهیلاتی و معمولاً هزینههای خودشان را باید از طریق دریافت حق عضویت اعضا تامین کنند، بنابراین ممکن است مثلاً در تامین تجهیزات مدرن آموزشی دچار مشکل شوند، این در حالی است که همکاری با دانشگاه این امکان را فراهم میکند که از فضای آموزشی آکادمیک و پیشرفته بهرهمند شویم. در واقع یک تهاتر تجربه با امکانات آموزشی اتفاق میافتد که میتواند بسیار مفید باشد و با توجه به اینکه به هر حال مدرک دانشگاهی ممکن است برای فراگیر مطلوبیت بیشتری داشته باشد، تعداد متقاضیان این دورهها هم افزایش خواهد یافت.
ترابران: فکر میکنید برای ارتقای آموزش به طور کلی چه راهکارهایی میتوان در نظر داشت که فراگیران بتوانند آموزشهای عملیاتیتری ببینند تا در عرصه عمل درستتر تصمیم بگیرند و عمل کنند؟
ببینید! یکی از کارهایی که من همیشه خیلی به آن فکر میکنم این است که بتوانیم حداقل در داخل کشور تورهای علمی برای فراگیران برگزار کنیم و ارگانهای متولی شقوق مختلف حملونقل این فرصت را به فراگیران بدهند که از نزدیک مثلاً با تشکیلات راهآهن و مسیرهای ریلی، مکانیزمهای تعویض محور، فرآیندهای گمرکی، تخلیه و بارگیری و نظایر آنها آشنا شوند. البته گاهی این بازدیدها را داریم، ولی این رویه باید در یک قالب مستمر و نظاممند پیش برود، چون واقعاً تجربه عملی با هیچ نوع دانش و آموزشی قابل قیاس نیست، یعنی آنچه که فرد در عمل تجربه میکند با انبوه تئوریهایی که ممکن است مطالعه کند بسیار متفاوت است. اساساً در قرن بیست و یکم آموزش باید تعاملی و در محیط کار باشد. به هر حال امکان برای ما در ایران به خاطر محدودیت اینترنت و تحریمها واقعاً بهرهگیری از فناوریهای روز دنیا آسان نیست، ولی بسیار مهم است که حداقل با پیشرفتهای روز آشنا شویم. به طور خلاصه، برای ارتقای آموزش باید خود فرآیند آموزش، هم فرد یادگیرنده و هم فرد آموزش دهنده پویا باشند و دائم بهروزرسانی شوند، یعنی هر سه رکن باید با هم حرکت کنند تا به هدف غایی برسیم.
ترابران: در توضیحات خود اشاره کردید که حوزه گمرک هم یکی از سیلابسهای درسی دوره فیاتا است. میدانیم که در حوزه حملونقل دستگاههای متعددی در کشور دخالت دارند و همیشه این دخالتها گریبانگیر صنف حملونقل بوده است. در بحث آموزش چه همکاری و تعاملی با سازمانهای مرتبط با حملونقل دارید؟
صور مختلف این همکاری وجود دارد. یکی اینکه ما سعی میکنیم از افرادی که در ارگانهای گمرکی صاحب سمت و البته علم و دانش هستند، به عنوان مدرس استفاده کنیم. این کار تجربه بسیار موفقی بوده و از هر دو طرف هم مورد استقبال قرار گرفته است.
خود گمرک ایران هم پیشنهاد داده است که فضای آموزشی در اختیار ما بگذارند تا بتوانیم به پرسنل آنها فرآیندهای حملونقل را آموزش بدهیم، چون نیروهای گمرک به عنوان مرزبان اقتصادی کشور در مرزها مستقر هستند. وقتی سازوکاری در مرز مستقر میشود تا عبور و مرور را که اکثراً در زمینه کالاها و وسائط نقلیه است کنترل کند، پس اتصال بین حملونقل بینالمللی و گمرک لاینفک است و این دو ارگان بسیار در هم تنیده شده است؛ به نظرم، حتی افرادی که در گمرک فعالیت میکنند، باید با مقولههای حملونقل بینالمللی حداقل تا حدودی آشنا باشند تا بتوانند مسائل و چالشهای آنها را درک کنند.
ترابران: بهویژه در حوزه ترانزیت که این ناآشنایی باعث شده کالای ترانزیتی درگیر ضوابط نابجایی شود و به جای چند دقیقه، چند روز یا چند هفته در مرزهای کشور معطل بماند.
دقیقاً! مخصوصاً در مورد ترانزیت، چون واقعاً زمانی مقوله عبورو مرور ترانزیتی ناوگان به کابوس شرکتهای حملونقل تبدیل شده بود؛ البته ریسکهای مترتب بر آن کماکان وجود دارد و این ناآگاهی مکرراً برای شرکتهای حملونقل چالشهای دامنهدار ایجاد میکند، اما طبیعتاً هر چه سطح آگاهی مسئولان گمرک افزایش یابد، تصمیمات درستتر، دقیقتر و بهموقعتری اتخاذ خواهد شد؛ فرآیند تاخیر در ترانزیت کاهش یافته و عملیات حمل تسریع مییابد، همانگونه که میدانیم سرعت یکی از پارامترهای اصلی مطلوبیت یک مسیر ترانزیتی است.
