قصه پرغصه رانندگان اتوبوس در ایام اربعین امسال و هرسال
وقتی همه ناراضی هستند!
گزارش: زینب نورانیان
دوازده سال از سازماندهی رسمی پیادهروی اربعین میگذرد، اما به گفته رضا خادمیزاده، رئیس هیئتمدیره کانون سراسری انجمنهای صنفی رانندگان ناوگان مسافربری، نهتنها بهبودی در مدیریت حمل مسافران دیده نمیشود، بلکه بر پیچیدگیها افزوده شده است. او معتقد است راهحل اصلی بسیار ساده است: الزام خرید بلیت رفت و برگشت پیش از سفر، همانطور که در سراسر دنیا مرسوم است. خادمیزاده همچنین اعلام آمادگی کرد که خانه حملونقل بهعنوان مرکز تشکلهای ستادی کشور مسئولیت جابهجایی زائران اربعین را برعهده بگیرد.
در مصاحبهای با ترابران، خادمیزاده از تجربه امسال اربعین با لحنی انتقادی سخن گفت و خواستار تغییرات بنیادین شد.
تغییر مداوم مسئولان، تکرار مداوم مشکلات
خادمیزاده یکی از اصلیترین چالشها را تغییرات مکرر مسئولان و در نتیجه عدم انباشت تجربه دانست. به گفته او، با وجود گذشت ۱۲ سال از راهاندازی این برنامه، هنوز یک الگوی منظم سالانه شکل نگرفته است. او توضیح داد که با هر تغییر در مسئولان ستاد اربعین، آسیبشناسیهای قبلی فراموش میشود و مشکلات همچنان بلاتکلیف باقی میمانند.
خادمیزاده سپس به یکی از سادهترین و در عین حال مؤثرترین راهکارها اشاره کرد که در سراسر جهان کاربرد دارد اما در مدیریت سفرهای اربعین نادیده گرفته میشود. او گفت: “امروزه یک مسافر کشور خارجی از هر سفارتخانهای که بخواهد ویزا بگیرد، یکی از مدارکی که از او میخواهند بلیت رفتوبرگشت است، اما این اتفاق برای سفر اربعین نمیافتد. واقعاً چرا بعد از گذشت ۱۲ سال از تجربه اربعین و ۸۰ سال تجربه حملونقلی، از این راهحل استفاده نمیکنیم؟”
او تأکید کرد: “باید بلیت رفتوبرگشت کسی که میخواهد به سفر اربعین برود مشخص باشد. درست مانند سفر حجاج به عربستان که بلیت رفتوبرگشت از همان ابتدا خریداری میشود. نباید اینگونه باشد که حملونقل یک کشور معطل یک فرد یا یک عده باشد تا هر ساعتی که دوست داشتند از سفر اربعین برگردند. هرچند من سامانه سماح را قبول ندارم اما به هر حال، تنظیمات آن باید بهگونهای باشد که زائر اربعین برای ثبتنام، بلیت برگشت را هم از همان شرکتی که بلیت رفت خود را خریده، تهیه کند تا ناوگان حملونقل بداند در چه ساعتی و چه روزی و در کدام مرز باید منتظر چند مسافر باشد.”
تفکیک استانی؛ از همافزایی تا ناهماهنگی
خادمیزاده با اشاره به اینکه حتی تفکیک زائران اربعین در استانهای مختلف هم بهجای همافزایی به افزایش ناهماهنگی منجر شده، افزود: “هرچند استانهای کشور تفکیک شدهاند و مقرر شده که زائران در استانهای جنوبی از مرز شلمچه و چذابه به سفر اربعین بروند و از همان مرزها هم برگردند، با این وجود، بهدلیل عدم برنامهریزی درست مسئولان ستاد اربعین، زائر از مرز شلمچه و چذابه به عراق میرود، اما در برگشت تصمیم میگیرد از مرز مهران برگردد و اینگونه ناوگان حملونقل را دچار مشکل میکند، چون در مرزهای مهران و خسروی هیچ امکاناتی برای بردن زائران به استانهای جنوبی پیشبینی نشده و این باعث میشود همه برنامهها به هم بریزد.”
تغییر ناگهانی تاریخ اربعین و عواقب آن
رئیس کانون انجمنهای صنفی رانندگان ناوگان مسافربری درباره یکی از مشکلات عمده امسال گفت: “یک مشکل دیگر مربوط به تصمیمهای ناگهانی است. برای مثال امسال در تقویم ما، روز پنجشنبه اربعین بود و همه ما برای بازگرداندن مسافران از مرز به شهرهایشان تا پایان روز جمعه برنامهریزی کرده بودیم، اما به یکباره گفتند آیتالله سیستانی اعلام کرده که اربعین جمعه است، به این ترتیب، همه برنامهها به هم ریخت و دپوی اتوبوسها از ۴۸ ساعت به ۷۲ ساعت رسید، در حالی که در مرز خسروی اصلاً خوابگاه برای رانندههایمان نداشتیم و در مرز مهران هم امکانات کافی و بهاندازه نبود. حتی جا برای توقف اتوبوسها هم نبود. همین وضعیت در مرز شلمچه و چذابه هم وجود داشت.”
کاروانهای غیرقانونی و ادعای سودجویی
خادمیزاده در ادامه به وجود کاروانهای غیرقانونی در سفر اربعین اشاره کرد و افزود: “مسئولان بارها اعلام کردهاند چیزی بهعنوان کاروان وجود ندارد و همه زائران باید بلیت بگیرند، اما باز هم میبینیم که عدهای بدون هیچگونه مجوز قانونی از سازمان حج و زیارت یا میراثفرهنگی، از تعدادی افراد سالخورده ثبتنام کرده و مبلغی هم گرفته و با وعده و وعید آنها را به مرز آوردهاند. در برگشت از سفر اربعین هم این زائران توقع دارند حملونقل در اختیار آنان باشد و توقعات آنان برآورده شود. حتی تقاضای غیرمنطقی هم دارند؛ تقاضاهایی که امکان برآورده شدن آنها وجود ندارد.”
او توضیح داد: “از آنجا که این افراد بلیت تهیه نکردهاند، ما مجبور میشویم این زائران را سوار هر اتوبوسی کنیم که امکان آن وجود دارد، اما آنها میگویند اتوبوس ۴۸ نفره میخواهیم و همه اعضای کاروان باید با هم باشند، در حالی که چنین امکانی برای ناوگان ما وجود ندارد. وقتی هم که تقاضای بهاصطلاح رئیس کاروان برآورده نمیشود، اعتراض شدید میکنند.”
خادمیزاده ادامه داد: “از آنها میپرسیم چرا با کاروان آمدید (چون نه نیاز به هتل هست و نه غذا) میگویند خانه به خانه تبلیغ کرده بودند و مبلغ کلانی هم از آنها گرفتهاند. بعد مشخص میشود مسافران راضی هستند با اتوبوس ۲۵ نفره و جداجدا بروند، اما رئیس کاروان برایش صرف نمیکند، پول برای اتوبوس ۲۵ نفره بدهد، چون حاضر نیست از سودش کم کند.”
او با بیان نظر خود درباره این افراد گفت: “من معتقد هستم این افراد کارشان از کاسبی گذشته است و چون مجوز ندارند، رسماً کلاهبردار محسوب میشوند.” خادمیزاده افزود: “رئیس کاروان معمولاً از هر نفر ۵ میلیون تومان میگیرد. البته این علاوه بر پول بلیت اتوبوس است. جالب اینکه یک شال رنگی هم به مسافران هر کاروان داده بودند که حتی پول آن شالها را گرفته بودند و در پایان سفر هم شالها از آنها پس گرفته شد! هیچ دستگاهی هم برای نظارت وجود نداشت.”
غیبت نهادها در پایانههای مرزی
رئیس کانون انجمنهای صنفی رانندگان ناوگان مسافربری با بیان اینکه وقتی در ستاد اربعین هستیم و جلسات برگزار میشود، دهها دستگاه ادعا دارند که عضو ستاد هستند، اما در پایانهها حضور آنها دیده نمیشود، گفت: “نه خبری از سازمان تبلیغات اسلامی است، نه سازمان حج و زیارت و نه میراثفرهنگی و باقی نهادهای مدعی. فقط سه یا چهار گروه هستند که حضور پررنگی در مرز دارند که اولین آنها سازمان راهداری و حملونقل جادهای است و بعد از آن نیروی انتظامی و هلالاحمر.”
او درباره بازدیدهای مسئولان افزود: “از وزارت کشور و استانداران هم فقط برای بهبه و چهچه به مرز میآیند. استاندار بدون هیچ اطلاعی، جلوی دوربین میرود و اطلاعات نادرستی را که اطرافیان به او دادهاند در مصاحبه به مردم میگوید!”
راهکار: عدم دخالت مستقیم، نظارت محض
خادمیزاده معتقد است: “مشکلاتی که برای ناوگان حملونقل در اربعین اتفاق میافتد بهسادگی قابل حل است. راهکار این است که سازمان راهداری و نهادهای اجرایی در کار حملونقل دخالت مستقیم نداشته باشند و فقط نظارت کنند. در واقع، همانطور که در طول سال مناسبتهای زیادی وجود دارد و حملونقل خودش کارها را انجام میدهد، اجازه دهند در اربعین هم ما خودمان کارها را انجام دهیم و دخالت نکنند.”
او در ادامه یادآور شد: “آیا عربستان سعودی که هر ساله مراسم حج را برگزار میکند، در زمان حج عمره یا حج تمتع حملونقل کشورش را تعطیل میکند؟ هتلهایش را تعطیل میکند؟ موکب برای زائران میزند؟ خیر، آنها فقط برنامه دارند. ما چرا از این تجربیات استفاده نمیکنیم؟”
خادمیزاده با لحنی انتقادی افزود: “ما فقط در ستاد اربعین مینشینیم و دلمان خوش است به آمار ۳ میلیون نفری که زائر اربعین هستند. اصلاً هم برایمان مهم نیست این ۳ میلیون نفر با چه وضعیتی رفتند و با چه زجری برگشتند. آیا راضی بودند؟ به خدا که راضی نبودند، مگر آنها که با خودروی شخصی رفتند، اما آنها که با ناوگان حملونقل عمومی سفر کردند، بهدلیل همین بیبرنامگیهای ستاد اربعین راضی نبودند.”
پیشنهاد واگذاری مسئولیت به خانه حملونقل
او سپس تأکید کرد که خانه حملونقل بهعنوان مرکز تشکلهای ستادی کشور حاضر است مسئولیت جابهجایی زائران اربعین را برعهده بگیرد. خادمیزاده با اعلام این آمادگی، افزود: “ما نیاز به دخالت نهادهای دیگر نداریم. آنها فقط همکاری کنند.”
او درباره پیامکهای ارسالی از سوی سازمان راهداری گفت: “اینکه از طرف سازمان راهداری پیامک تهدیدآمیز برای رانندگان و مالکان اتوبوس بفرستند مبنی بر اینکه همه موظف هستند به مرزهای مهران و شلمچه مراجعه کنند و در غیر این صورت کارت سوخت و کارت هوشمند آنها مسدود میشود، دخالت در امور صنفی محسوب میشود و هیچ منطقی ندارد.”
خادمیزاده توضیح داد: “بخشی از ناوگان ما بهدلیل مدلی که دارند نمیتوانند مسافتهای بیش از ۳۰۰ کیلومتر را طی کنند، در حالی که میانگین سفر اربعین ۸۵۰ کیلومتر است. تعداد اینها کم هم نیست. آنها چه کاره هستند که بخش خصوصی را تهدید میکنند؟ متولی هستند؟ اگر متولی هستند باید در سایر امور هم متولی باشند. باید سوخت، لاستیک، قطعات و مکانیکهای سیار بینراهی را هم فراهم کنند!”
وعدههای محقق نشده سوخت و قطعات
خادمیزاده با بیان اینکه شرکت نفت و بقیه هیچ تلاشی برای تامین سوخت رانندگان نکردند، افزود: “اعلام کردند ۵۰۰ لیتر بهعنوان پاداش به رانندگان میدهیم و ۲ هزار لیتر هم بهعنوان تنخواه میدهیم که بعداً از آنها کم میکنیم، یعنی اتوبوسی که به مرز نرفته هم آن ۲ هزار لیتر را و اتوبوسی که رفته هم همان ۲ هزار لیتر را میگیرد. چرا از اتوبوسی که عملیات اربعین را انجام داده، این ۲ هزار لیتر را کم میکنید؟ پاداش ۵۰۰ لیتر را هم که به همه میدهند. آیا ۲ هزار و ۵۰۰ لیتر سوخت نیاز یک اتوبوس از مشهد به مرز یا از مازندران به مرز را تامین میکند؟ معلوم است که خیر.”
او افزود: “پمپهای سوخت، گازوئیل را تا لیتری ۳۵ هزار تومان به اتوبوسها میفروختند!”
خادمیزاده همچنین یادآور شد: “سازمان راهداری و حملونقل جادهای اعلام کرده بود که در مهران لاستیک و روغن به نرخ دولتی به رانندگان میدهند و این خبر برای رانندگان پیامک شده بود، اما وقتی مراجعه کردند هیچ خبری نبود. از مکانیکهای سیار هم هیچ خبری در جادهها نبود و اگر اتوبوسها در جاده خراب میشدند و با مشکل فنی مواجه میشدند، در راه میماندند و گاهی بین مسافران و راننده اتوبوس درگیری به وجود هم میآمد و شاهد توهین مسافران به رانندگان بودیم.”
بینظمی استانی در جابهجایی مسافران
رئیس کانون انجمنهای صنفی رانندگان ناوگان مسافربری در ادامه، به یک بیبرنامگی دیگر در مرزها اشاره کرد و گفت: “در اربعین فراخوان داده بودند که همه اتوبوسها به مرز بیایند، خودشان هم برای هر استان، مسئولی انتخاب کرده بودند، اما زمانی که اتوبوس وارد پایانه میشد حتی اجازه نمیدادند راننده صورتش را بشوید یا یک سرویس بهداشتی برود یا نمازش را بخواند. همانجا یکی از کارمندان سازمان راهداری با یک نفر از پرسنل نیروی انتظامی سوار اتوبوس میشد و او را بهسمت سکوی مسافران هدایت میکرد.”
او ادامه داد: “بعد هم بدون اینکه برایشان مهم باشد راننده از کدام استان آمده، مسافر یک استان دیگر را به او میدادند. مثلاً راننده از مازندران آمدهبود، اما به او مسافران مشهد را میدادند، یعنی این راننده از استان مازندران تا مرز خالی و بدون مسافر آمدهبود و حالا باید میرفت مشهد و آنجا دوباره بدون مسافر تا شهر خودش مازندران برمیگشت، چون سرویس به شهرهای دیگر بسته بود، حتی اگر مسافری هم وجود داشت.”
خادمیزاده با ابراز گلایه گفت: “کسی نبود به آقایان مسئول بگوید اگر نماینده تعیین کردهاید که خب هر استانی باید خودش اتوبوسهای مسافرانش را تامین کند؛ اگر هم بهاندازه کافی اتوبوس ندارد باید با رایزنی و برنامهریزی قبلی این نیاز را برطرف کند، نه اینکه بهزور و با مامور راننده یک استان دیگر را مجبور کنند، مسافران آنان را حمل کند و منجر به ضرر مالیاش شوند.”
او اضافهکرد: “راننده هم که به این وضع اعتراض میکرد و مثلاً میگفت اجازه دهید حداقل استراحتی کنم، به او میگفتند مسافر را سوار کن و بعد در اولین موکب استراحت کن! سؤال من این است که آیا زائرانی که ۷ ساعت منتظر اتوبوس ماندهاند، دیگر به راننده اجازه میدادند که ۲ ساعت در موکب استراحت کند؟! معلوم است اجازه نمیدادند و برای همین ناراحتی و دعوا به وجود میآمد. حتی اجازه نمیدادند راننده آب و روغن ماشین را چک کند. فقط میخواستند سکوی مسافران استان خود را با هر شرایطی که شده خالی کنند. بهعبارتی، تفکر ملی و اربعین آنجا وجود نداشت و هر نماینده فقط به فکر استان خود بود و کاری نداشت برای بقیه و رانندگان چه مشکلی به وجود میآید.”
کاهش تصادفات نسبت به سال گذشته
خادمیزاده به پایین آمدن آمار تصادفات در ایام اربعین امسال نیز اشاره کرد و افزود: “البته برخلاف پارسال، ما امسال یک تصادف منجر به جرح نداشتیم. سال گذشته، صنف دخالت نکرد و فاجعه به بار آمد. پارسال، معاون حملونقل سازمان راهداری اعلامکرد که ما نیاز به لشکرکشی و حضور انجمنهای صنفی نداریم، بنابراین ما هم سال گذشته دخالت نکردیم و آن همه تصادف و فجایع به وجود آمد، اما امسال رئیس سازمان راهداری از صنف خواستند که همکاری کنند و حضور داشته باشند که خوشبختانه وضعیت پارسال از نظر تعداد تصادفات و تلفات جادهای تکرار نشد.”
او با تاکید بر اینکه بار اصلی سفرهای اربعین بر عهده ناوگان حملونقل و صنف است، اظهار کرد: “همه آنهایی که عضو ستاد اربعین هستند، یکدهم صنف هم تجربیات عملی ندارند. جالب این است که مسئولان صنفی ثابت هستند و تجربیات آنها هم از مجریان بالاتر است، اما نمایندگان صنف در ستاد اصلی اربعین حضور ندارند و تصمیماتی در ستاد اصلی اربعین گرفته میشود که غیرکارشناسی و ناهماهنگ با عرف و قانون و منطق است.”
دستورات ناگهانی و فقدان همکاری
خادمیزاده گفت: “در سفرهای اربعین با صنف هیچ همکاری نمیشود و بدتر از آن دستورات و بخشنامههایی صادر میشود که خلقالساعه است و کارشناسیشده هم نیست. جالب اینکه برای این دستورات خلقالساعه، پیامک تهدیدآمیز هم برای رانندگان ارسال میکنند.”
او از برخورد نامناسب برخی زائران با رانندگان اتوبوس هم گلایه کرد و گفت: “برخورد زائران هم با رانندگان بسیار بد و توهینآمیز بود. حتی درگیری فیزیکی هم داشتند. بسیاری از درهای اتوبوسها بهدلیل هجوم مسافران آسیب دید. برخی از زائران توقعات عجیبی هم داشتند از جمله اینکه این ماشین شارژر دارد؟ وایفای دارد؟”
خادمیزاده افزود: “برخی از زائران هم وسایل نامتعارف مانند موتور برق و تلویزیون خریدهبودند و میخواستند با خود به ایران بیاورند که برای اتوبوسها مشکل ایجاد میکردند. اتباع افغان هم حتی برای رانندگان تعیین تکلیف میکردند. حتی میخواستند نوع ماشین و برند و رنگ را آن هم انتخاب کنند. در حالی که بسیاری از آنها غیرقانونی رفتهبودند.”
مشکلات مشابه در سفرهای مشهد
خادمیزاده با بیان اینکه به هر مسئولی که این مشکلات را منعکس میکنیم به سال آینده حواله میدهد و میگوید انشاءالله سال آینده حل میشود، اظهار کرد: “به خانم وزیر گفتم شما مگر مطمئنید که سال بعد هم مسئول هستید؟ آیا در ۱۲ ماه که مسئول بودید از مشکلات کم کردید؟ چرا همیشه وعده سال بعد میدهید؟ متأسفانه برای سال بعد هم برنامه ندارد. چون نه آسیبشناسی میشود و نه چیزی مکتوب میشود. ستاد اربعین بعد از پایان سفرها تعطیل میشود و میرود تا دو ماه منتهی به سال آینده و همهچیز فراموش میشود.”
او در ادامه، به مشکلات ناوگان حملونقل عمومی در ایام پایان ماه صفر و سفرهای مشهد نیز اشاره و تصریح کرد: “مشکلات ما فقط به سفر اربعین هم محدود نمیشد. در سفرهای دهه پایانی صفر به مشهد هم اتوبوسها با همین مشکلات و بیبرنامگی مواجه بودند. ماشینها را از سراسر کشور به مشهد کشاندند، اما در مشهد مسافر نبود. اکثر مسافران دروناستانی هستند و اتوبوسها آنجا معطل مانده بودند. ۸۵ درصد اتوبوسها بهسمت استانهای شمالغرب کشور خالی برگشتند و مسافر نداشتند.”
خادمیزاده افزود: “حتی در وسط کار دوباره دستورالعمل خلقالساعه صادر شد که اتوبوس نمیتواند بهشکل دربستی مسافر داشتهباشد. در حالی که برخی از اتوبوسها بهشکل دربستی مسافر آورده بودند و این بخشنامه برای آنان مشکل ایجاد کرد.”
او تاکید کرد: “نمیشود که بهصورت ناگهانی دستورالعمل صادر کرد! آنها نه در مرز مهران حضور داشتند، نه در مشهد. در مرکز نشستهاند و دستورالعمل خلقالساعه و غیرکارشناسی و غیرقانونی میدهند. چه کسی این قدرت را به آنها داده که برای ناوگان حملونقل و بخش خصوصی تصمیم بگیرند؟! دو روز از شهادت امامرضا گذشته بود و اتوبوسها خالی مانده بودند و مسافری نبود. آن وقت مسیرهای دیگر بدون اتوبوس مانده است و مسافران در پایانهها بلیت گیر نمیآوردند، چون ما همه اتوبوسها را کشانده بودیم مشهد! در حالی که بیشتر زائران مشهد یا با ماشین شخصی رفته بودند یا با هواپیما و قطار.”
پیشنهاد بحثبرانگیز: تبدیل ستاد اربعین به ستاد دهه صفر
رئیس کانون انجمنهای صنفی رانندگان ناوگان مسافربری افزود: “در سفر خانم وزیر به مرز، آقای پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ گفت ستاد اربعین باید ستاد سفر اربعین و دهه پایانی ماه صفر شود و دولت باید ۳۰ استان را وادار کند که هر استان ۱۰ موکب در مسیر منتهی به مشهد بزنند! یعنی نهتنها ستاد اربعین برچیده نمیشود، بلکه مشکل دیگر هم اضافه میکنند. کسی نیست از آقای پژمانفر بپرسد شما با نظر کدام کارشناس میخواهید چنین کاری بکنید؟”
تکذیب بازار سیاه بلیت
خادمیزاده بازار سیاه فروش بلیت اربعین را تکذیب کرد و گفت: “اگر کسی بلیت با قیمت بالاتر خریده اعلام کند. حتی یک مورد هم وجود ندارد که بلیت با قیمت بالاتر فروخته شود. البته زائران خودشان پیشنهاد قیمت بالاتر میدادند چون بلیت پیدا نمیکردند، اما ما قبول نمیکردیم. اصلاً دست راننده نبود که بخواهد قیمت کمتر بگیرد یا زیادتر. صدها نفر هم بهعنوان ناظر بودند از سازمان راهداری و نیروی انتظامی و بقیه.”
او درباره همکاری وزارتخانهها و سازمانهای دولتی برای در اختیار قرار دادن اتوبوسهای در اختیارشان هم گفت: “وزارتخانهها که ماشین ندارند، اما معادن بخش خصوصی همکاری کردند. البته نه براساس آنچه که قرارمان بود، اما در مجموع کمک کردند. نهادهایی مثل شرکت واحد و شهرداری مشهد هم کمک کردند و اتوبوسهایشان را برای کار آوردند، اما پول خوبی هم گرفتند. با اتوبوس شرکت واحد با آن صندلیهای فایبرگلاس که مناسب سفر طولانی نیست، مسافر برونشهری سوار کردند و همان پول بلیت اتوبوسهای برونشهری را هم گرفتند.”