روایتی از آغاز دورههای مهارتآموزی در سازمان راهداری
در سالهای نخست پس از انقلاب، نبود آموزش و منابع معتبر در حوزه حملونقل، فعالان این عرصه را با چالشهای جدی روبهرو کرده بود، چالشهایی که گاه به تعطیلی شرکتها و سردرگمی مدیران منجر میشد. همین خلأ آموزشی درواقع نقطه آغاز تلاشهای پیشکسوتان برای برگزاری نخستین دورههای تخصصی و ایجاد مراکز آموزشی شد تا مسیر تازهای برای ارتقای دانش و مهارت در این صنعت شکل بگیرد.
با گذر زمان دانشگاهها، انجمنها و نهادهای تخصصی وارد میدان شدند و آموزشهای مدون و بینالمللی را به مخاطبان این حوزه ارائه کردند و در این مسیر علاوه بر افزایش متخصصان این حوزه، جایگاه آموزش هم ارتقا یافت، اما امروز همچنان در این خصوص چالشهایی وجود دارد و ضعف آموزش در دستگاههای نظارتی، نبود مباحث حملونقل در کتب درسی مدارس و کمبود آگاهی در مشاغل مرتبط، از جمله موانع جدی در جهت بهرهوری این صنعت محسوب میشوند.
به عنوان ورودیه سلسله گفتوگوهای مرتبط با موضوع اصلی این شماره، پای سخنان غلامحسین امیری، کارشناس پیشکسوت و مجرب حملونقل بینالمللی و ترانزیت کشور نشستیم. او از شمار کسانی است که از آغاز ورود دولت به مقوله مهارتآموزش در بخش حملونقل جادهای در بطن ماجرا قرار داشت و بهعنوان معاونت وقت دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حملونقل جادهای، از چهرههای موثر در نحوه سیاستگذاری در این خصوص بوده است.
گـزارش از تحریریه ترابران
غلامحسین امیری با اشاره به اوضاع نابسامان کار و فعالیت در سالهای اوایل انقلاب، اظهار کرد: «زمانی که ما در حوزه شرکتهای حملونقل بینالمللی مشغول فعالیت شدیم، به دلیل اینکه قبل از شروع کار، آموزشی ندیده بودیم و تجربهای هم نداشتیم، گاه مراجعان اصطلاحاتی مطرح میکردند که ما بهعنوان متولی حملونقل چیزی درباره آنها نمیدانستیم، از طرف دیگر، حتی یک برگ کاغذ هم راجع به حملونقل بینالمللی و حتی داخلی وجود نداشت که بتوانیم نقاط ضعف خود را از طریق مطالعه رفع کنیم؛ همین امر باعث شد تا با همفکری مسئولان مربوطه ضمن آموزش شخصی، برای کارمندان این حوزه هم دورههای آموزشی برگزار کنیم.»
او با تاکید بر ضرورت و اهمیت آموزش برای دستیابی به موفقیت در هر صنفی، تصریح کرد: «پس از مذاکرات و پیگیریهای فراوان، در نهایت اولین دوره آموزش حملونقل بینالمللی با همکاری انجمن مدیریت دولتی زیر نظر وزارت وقت آموزش عالی در حدود سال ۶۳ برگزار شد و بعد از یک سال، دورههای جدید را با همکاری دانشگاه آزاد و با سیکلهای آموزشی بهتر و مدونتر برگزار کردیم، هرچند که همه امکانات اعم از مکان برگزاری را خود ما در اختیار دانشگاه گذاشتیم و اساتید هم توسط خودمان از بخشهای مختلف مربوط به حملونقل اعم از گمرک، بیمه، بانک مرکزی و… معرفی شدند.»
امیری افزود: «بنده و بسیاری از پیشکسوتان حملونقل هم در اولین دوره دانشگاه آزاد واحد جنوب شرکت کردیم و اطلاعات بسیار خوبی در این دورهها به مخاطبان ارائه شد؛ در نهایت، با توجه به بازدهی خوب آموزشها، پس از چندسال سازمان راهداری بر آن شد که یک مرکز آموزش حملونقل بینالمللی دایر کند که این مهم با همت استاد گرامی آقای مهندس بهروز غروی و سایر همکارانش از جمله مهندس محمدجواد عطرچیان و مهندس جعفر جمیلی انجام پذیرفت.»
این کارشناس قدیمی حملونقل بینالمللی کشور توضیح داد: «هرچند که شرکت در این دورههای آموزشی الزامی نبود، ولی چون در ابتدا رغبت چندانی برای شرکت در این دورهها از سوی مدیران شرکتهای حملونقل بینالمللی وجود نداشت، شایعه کردیم که تمدید مجوز فعالیت شرکتهای حملونقل بینالمللی منوط به حضور مدیران آنها در این دورههای آموزشی است که همین موضوع بسیار موثر واقع شد و اکثر آنها آمادگی خود را برای شرکت در این دورهها اعلام کردند؛ البته ناگفته نماند که بلافاصله به دلیل مفید بودن این دورهها اغلب مدیران و کارکنان شرکتهای حملونقل بینالمللی براساس علاقه شخصی از این دورههای آموزشی استقبال کرده و از مزایای آنها بهرهمند شدند.»
او با بیان اینکه تعیین سیلابسهای آموزشی، واحدها و چگونگی آموزش، تحت نظر دانشگاه آزاد بود، افزود: «کنوانسیونهای گمرکی، مقرارت گمرکی و CMR، مسائل بانکی، اقتصاد و جغرافیا، بارنامه بیمه و کاربرد آمار، وسایل حملونقل و همچنین وظایف شرکتها و سازمانها از جمله سرفصلهای آموزشی در این دورههای آموزشی دانشگاه آزاد بود که در اتاق بازرگانی ایران واقع در خیابان طالقانی برگزار میشد.»
امیری خاطرنشان کرد: «اوایل که ضعف آموزشی در همه بخشهای سازمان راهداری و حملونقل جادهای (سازمان حملونقل و پایانههای سابق) مشهود بود، سالی دو یا سه بار همه مسائل مرتبط با حملونقل بینالمللی و سایر چالشهای این حوزه را در قالب دورههای آموزشی در شهرهای متعدد از جمله بندرعباس، سرخس، گرگان، تهران و… برای مدیران پایانههای مرزی و کارشناسان فعال در این زمینه ارائه میکردیم که همچنان هم این آموزشها ادامه دارد.»
از نبود منابع تا گسترش دورهها؛ از تجربه شخصی تا دیپلم فیاتا
این کارشناس مجرب حملونقل، با اشاره به سختی جمعآوری اطلاعات و دسترسی به یافتههای علمی در سالهای اولیه انقلاب در نبود مرجع درست، اینترنت و… ، تصریح کرد: «در بحث آموزش، ما سابقهای مبنی بر وجود آموزش در قبل از انقلاب در حوزه راهداری و حملونقل ندیدیم که بتوانیم از آن استفاده کنیم، به همین دلیل همه استادانی که آموزش را در این حوزه آغاز کردند، در ابتدای امر صرفاً تجربههای شخصی خود را بیدریغ و بدون چشمداشت مالی به علاقهمندان ارائه میدادند.»
امیری ادامه داد: «در اواخر دهه ۷۰ شمسی، سازمان راهداری و حملونقل جادهای، برگزاری دورههای آموزشی را به انجمن شرکتهای حملونقل بینالمللی ایران واگذار کرد که شادروان محمدحسین خجندیمقدم و همچنین دیگر پیشکسوتان حملونقل بینالمللی از جمله آقای یوسف مقدمیفر جزء استادان والامقام و آغازگر دورههای آموزشی این انجمن بودند و ضمن ایجاد هماهنگی با سازمان فیاتا، مطابق با سرفصلهای درسی این نهاد بینالمللی، آموزشهای خود را ارائه و در پایان دوره هم دیپلم فیاتا به دانشآموختگان اعطا میکردند. خوشبختانه استقبال بسیار خوبی از این دورهها شد و شاید بیش از دو هزار نفر در این آموزشها شرکت کردند. پس از این اقدام، اتاق بازرگانی هم وارد بحث آموزش شد و با تلاشهای آقای فرامرزیان دورههای آموزشی ایرو با مدرک دیپلم ایرو آغاز شد که این دو فعالیت آموزشی همچنان هم ادامه دارد.»
مهندس امیری در عین حال تصریح کرد: «برگزاری آزمون برای صدور مجوز شرکتهای حملونقل از سال ۷۷ و به پیشنهاد انجمن سراسری شرکتهای حملونقل بینالمللی ایران آغاز شد و سازمان هم با وجود مخالفتهای من و برخی دیگر از همکاران، از این تصمیم تبعیت کرد. البته در حال حاضر این آزمون تحت نظر سازمان سنجش بوده و راهداری صرفاً ناظر بر اجرای آن است، این در حالی است که براساس ماده ۱۱ آییننامه تاسیس و فعالیت شرکتهای حملونقل بینالمللی مصوب یکصدوشصتویکمین اجلاس شورایعالی هماهنگی ترابری کشور؛ تقاضای تاسیس شرکت میبایست مستقیماً به واحد ذیربط سازمان ارسال و با توجه به مقتضیات اجتماعی، اقتصادی و سایر عوامل از جمله کفایت یا عدم کفایت شرکتهای موجود به تقاضاهای واصله رسیدگی و در صورت ضرورت از طریق انجام آزمون تخصصی از متقاضیان نسبت به قبول یا رد درخواست شرکتهای جدید اقدام نماید.»
به گفته او، همین بند قانونی نشان میدهد که برگزاری آزمون فقط میبایست در صورت ضرورت انجام شود و ابداً الزام دائمی وجود ندارد؛ ضمن اینکه اساساً این آزمون چیزی جز فساد در پی نداشته و نخواهد داشت و لازم است که برچیده شود.
او با بیان اینکه اکنون شرکت در دورههای آموزشی برای تاسیس شرکت حملونقل الزامی نیست و صرفاً قبولی در آزمون ملاک دریافت مجوز عنوان شده، اظهار کرد: «با توجه به تغییرات جدید طی یکی، دو سال اخیر، افراد دارای مدارک دورههای فیاتا و ایرو حتی بدون آزمون هم میتوانند شرکت حملونقل بینالمللی تاسیس کنند که به اعتقاد من تصمیم خوبی است و باعث میشود تا هر کسی که توانایی و امکانات فعالیت در عرصه حملونقل را دارد، وارد رقابت شود. در واقع، تجربه نشان داده هرگز اجبار نتیجه مثبتی نداشته و حتی در همین آزمونها هم فسادهای زیادی وجود دارد.»
این کارشناس معتقد است همان امتیازی که برای افرادی که دوره فیاتا و ایرو دیدهاند، قائل شدهاند، بایستی برای افرادی که دورههای حملونقل بینالمللی را در دانشگاه آزاد واحد جنوب و انجمن مدیریت دولتی تحت نظارت سازمان راهداری گذرانده و گواهینامه لازم را دریافت کردهاند قائل شوند و به آنها هم اجازه تاسیس شرکت حملونقل بینالمللی بدون شرکت در آزمون داده شود.
امیری در پاسخ به این سؤال که با توجه به فعالیت کم حوزه حملونقل، آیا تاسیس این تعداد شرکت درست است، توضیح داد: «اشتباه دقیقاً همین است که میگوییم فعالیت زیادی در حوزه حملونقل نداریم، در حالی که اگر مشکلات ترانزیت برطرف شود، بار ترانزیتی بسیار فراتر از میزان کنونی است، در حقیقت بار هست، اما مشکلات موجود مانع از توسعه و افزایش فعالیتهای حملونقلی شده است، پس نباید به بهانه کاهش فعالیت از تاسیس شرکت جلوگیری کرد، چراکه رشد جمعیت نیاز به اشتغالزایی بیشتر دارد.»
او افزود: «در حال حاضر، اخذ مجوز شرکت تبدیل به دکانی برای برخی شده، در حالی که اکنون در آلمان حدود ۴ هزار شرکت طی یک فرایند سالم فعالیت و رقابت میکنند. طبیعتاً شرکتی که خدمات بهتری ارائه کند، موفقتر بوده و در این چرخه باقی خواهد ماند و اگر توانایی فعالیت نداشته باشد حذف میشود.»
کلید حل چالشهای تعزیرات و نظارتی
معاونت اسبق دفتر ترانزیت سازمان راهداری، ناشناخته بودن اسناد و مدارک حملونقل بینالمللی برای پلیس راه یا پلیس مبارزه با قاچاق را یکی از مشکلات مهم این حوزه در سالهای گذشته برشمرد و تصریح کرد: «برای حل این مشکل با مرکز آموزش نیروی انتظامی مذاکراتی داشتیم و طی یک جلسه این مسائل با فرماندهان نیروی انتظامی سراسر کشور مطرح و مقرر شد که کنترلها به گونهای انجام شود که مزاحمتی ایجاد نکند، در واقع ما پیگیر برگزاری دورههای آموزشی برای ارگانهای نظارتی و تعزیرات حکومتی در بازرسی حوزه حملونقل هم بودیم که عمر خدمات دولتی من کفاف نکرد و بعد از آن هم این امر پیگیری نشد، این در حالی است که آموزش مسائل حملونقل بینالمللی به همه سازمانهای همجوار با سازمان راهداری و حملونقل و همچنین دستگاههای نظارتی این حوزه هنوز هم ضرورت دارد، حتی اگر منجر به صرف هزینه برای سازمان راهداری باشد.»
معاونت اسبق دفتر ترانزیت سازمان راهداری گفت: «در بسیاری مواقع، پروندههای موجود در دستگاههای نظارتی به دلیل ضعف آموزش و ناآشنایی با مسائل حوزه حملونقل است و گاهی به دلیل همین نبود آگاهی و شناخت کافی نسبت به مسائل، یک شرکت تعطیل میشود، این در حالی است که اگر آگاهی و آموزش لازم به متولیان نظارتی داده میشد، قطعاً بسیاری از احکام تعزیرات حکومتی، متفاوت با شرایط کنونی صادر میشد و چالشهای کمتری برای هر دو طرف بروز میکرد؛ بنابراین باید پیگیریهای لازم برای آموزش سازمانهای مرتبط با حملونقل بینالمللی به ویژه سازمان تعزیرات حکومتی انجام شود.»
او درباره دیگر مشکلات موجود در مباحث و دورههای آموزشی کنونی اذعان کرد: «به نظر من، باید داشتههای خود را حفظ و برای نداشتهها بهویژه در زمینه مقررات تعزیراتی و گمرکی (بهویژه قاچاق) تلاش کنیم، چراکه نداشتههای آموزشی ما امروز منجر به بروز مشکلات و گرفتاری برای شرکتها و فعالان حوزه حملونقل بینالمللی شده است که این خود حاکی از نقص آموزشی در این بخش است؛ بنابراین باید سازمان راهداری و حملونقل جادهای، مجموعه وزارت راه و… برای ارائه این آموزشها به سازمانهای همجوار خود پیشقدم شوند.»
امیری ضمن اظهار رضایت از روند پیشرفت آموزشی طی این سالها گفت: «تا الان کارهای خوب و موثری در حوزه آموزش توسط سازمان راهداری انجام شده، اما این اقدامات خوب آموزشی باید به سازمانهای همجوار هم توسعه یابد، چرا که بسیاری از مشاغل مرتبط اعم از وکلا، بازرگانان، تعزیرات حکومتی و قضات دادگستری و… هم نیاز به آموزش دارند؛ حتی به نظر من، حملونقل به قدری مهم است که باید مانند سایر دروس مثل تاریخ و جغرافیا وارد کتب درسی شود تا دانشآموزان از ابتدا با مباحث مرتبط با حملونقل و ایمنی آن آشنا شوند.»
او نبود آموزش حملونقل در کتب درسی را جزء ضعفهای این بخش برشمرد و افزود: «آموزش حملونقل و ایمنی از دوران مدرسه نهتنها منجر به کاهش تصادفات رانندگی و جلوگیری از خسارات جانی و مالی آن میشود، بلکه در ابعاد حقوقی هم منجر به کاهش قوانین و مقررات غیراصولی و خلقالساعهای خواهد شد که امروز گریبانگیر فعالان این صنف بوده و باعث کاهش بهرهوری در این عرصه شده است.»
میدان رقابت در دورههای فیاتا
معاونت اسبق دفتر ترانزیت سازمان راهداری، با اشاره به شروع دورههای آموزشی حملونقل و فیاتا در فدراسیون حملونقل طی سالهای اخیر، اذعان کرد: «با توجه به اهمیت روزافزون امر آموزش، انجمن کشتیرانی هم از این عرصه عقب نمانده و چندین سال است که دورههای آموزشی مرتبط با حوزه فعالیت خود را برگزار میکند و مدارک این دورههای آموزشی جزء اسناد لازم جهت تاسیس شرکتهای نمایندگی خطوط کشتیرانی از طرف سازمان بنادر و دریانوردی است. جای خوشحالی است که مسیر آموزشی که حدودا از سال ۱۳۶۴ آغاز شده امروز به بار نشسته و دورههای آموزشی و تخصصی در حوزههای مختلف حملونقل برگزار میشود که نتیجه آن به نظر بنده رضایتبخش است، چراکه امروز افراد تحصیلکرده و آگاهی در این حوزه فعالیت میکنند.»
البته این خوشبینی در حالی است که اخیراً اختلافنظرهایی بین انجمن صنفی شرکتهای حملونقل بینالمللی ایران و فدراسیون حملونقل و لجستیک ایران در زمینه تدریس فیاتا بروز کرده است. به عبارت دقیقتر، انجمن ورود فدراسیون به آموزش این حوزه را جایز نمیداند، در حالی که فدراسیون میگوید مجوز آموزشی آنها هم از طرف فیاتا صادر شده است.
امیری درباره این موضوع گفت: «به نظر من، اعتراض به تعداد زیاد انجمنها یا آموزشگاهها چندان جایگاهی ندارد و ما باید از این دوره گذر کنیم، چرا که یکی از شاخصهای پیشرفت در یک جامعه مربوطه به اعضا، گروهها یا تشکلهای آن جامعه است و هرچه تعداد این تشکلها و احزاب بیشتر باشد، جامعه پیشرفت بیشتری میکند؛ بنابراین باید بپذیریم که گسترش احزاب و تشکلها به نفع جامعه بوده و منجر به رقابتپذیری بیشتری میشود و انحصارگرایی در این زمینه معنا ندارد، چراکه انحصار یعنی فساد…»
او معتقد است که هر تشکل یا انجمنی به جای جلوگیری از فعالیت سایرین، باید با بهبود عملکرد خود و ارتقای کیفیت خدمات در چرخه رقابت سالم فعالیت کند. در چنین شرایطی همه برای بهتر شدن هرچه بیشتر عملکرد خود تلاش میکنند و همین امر منجر به پیشرفت و مسیر توسعه هر جامعهای میشود.
