صنعت اتوبوس‌سازی در سراشیبی؛ از تولید «مارال» تا واردات دست‌دوم

 رکورددار پرتیراژترین اتوبوس برون‌شهری

نزدیک به 20 سال پیش، تولید پرتیراژترین محصول برون‌شهری صنعت اتوبوس‌سازی ایران در نیمه اول سال 87 با اتکا به طراحی نوین و اجرایی متفاوت در دستور کار واحد مهندسی کارخانه عقاب‌افشان قرار گرفت و طراحی‌های جامع انجام شده در بدنه بیرونی و اجزای داخلی این محصول همگی تحت سیاست‌های خودباوری و مهندسی داخلی و با مدنظر داشتن کسر هزینه‌های سرسام‌آور تعمیر و نگهداری آنها در طول عمر این اتوبوس در مقایسه با اقلام مشابه خارجی به سرانجام رسیدند.

از بارزترین ویژگی‌های «مارال» می‌توان به اجرای کم‌نظیر و کاربردی داشبورد در سه تیپ تولیدی فایبرگلاس، فوم تزریقی و چرم دوردوخت اشاره کرد که مورد آخر با اقبال فراوانی بین مخاطبانش مواجه شد. تبدیل شیشه جانبی راننده از حالت کشویی و دستی در نمونه‌های تولیدی قبل به شکل شیشه بالابر برقی با اتکا به موتور و مکانیزم کم استهلاک داخلی از دیگر مزیت‌های اقلام تزئیناتی این محصول به شمار می‌رود.

تریم و پوشش یکسان تمام ستون‌های داخلی از ابتدا تا انتها با فناوری ساخت و تزریق قاب‌های ABS بود، ضمن آنکه تغییر از حالت لخت و یکنواخت پارچه و پلیسه شدن پرده‌های ‌جانبی به شکوه سالن مسافری اتوبوس مذکور می‌افزاید.

به این ویژگی‌ها باید قابلیت فنی و مهندسی طراحان اتاق «مارال» در بخش اسکلت و پایه‌گذاری‌های متنوع ریل جهت نصب و چیدمان سه تیپ صندلی را به عنوان یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این محصول اضافه کرد. ضمن اینکه ظرفیت‌سازی اتوبوس سه محور مارال (به دو تیپ یعنی جفت صندلی ۵۴ نفره و تک صندلی ۲۹ نفره تخت‌شو و جفت صندلی 44 نفره، تک صندلی ۳۰ و ۳۲ نفره) و البته ۲۵ نفره تخت‌شو در مدل دو محور که قابلیت نصب مانیتور را هم داشتند، برای نخستین بار در صنعت اتوبوس‌سازی ایران انجام می‌شد.

مجموعه این تغییرات غافلگیری عموم علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان از نمایشگاه حمل‌ونقل آذرماه سال 87 را فراهم کرد، ضمن اینکه پشتیبانی و گستردگی شبکه خدمات پس از فروش در سراسر کشور و در دسترس بودن اقلام بدنه و قطعات یدکی با توجه به تنوع شاسی‌های مصرفی، برگ برنده تولیدکننده بود و باعث شد به رکورددار تولید پرتیراژترین اتوبوس برون‌شهری ایران تبدیل شود. 

ارتقای ذائقه مشتری

در ادامه، ماحصل تعامل و نشست‌های متعدد هیئت‌مدیره عقاب‌افشان، منجر به تولید اتوبوسی با ابهت‌تر از محصولات گذشته شد. تغییر ذائقه پیشین در فرم محدب اتوبوس‌های کلاسیک و مارال و رعایت تمام قواعد طراحی یک محصول عضلانی، از «درسا» اتوبوسی رشید و چهارشانه ساخت. چیدمان چراغ‌های جلو با اصل وفاداری به کارگذاری همان نمونه‌های اقتصادی قبل جهت ارائه نور مناسب برای تسلط به تمام جاده‌های کشور، از بزرگراه تا مسیرهای دشوار و پر پیچ‌وخم کوهستانی، زمینه‌ساز روشنایی بی‌نقص و رفع این مشکل از راننده بابت عدم استفاده از تنظیم حالت نوربالا در حین رانندگی شد.

دسترسی به لامپ چراغ‌ها برای تعمیر و نگهداری با توجه به نصب آنها در پوسته ثابت جلو به راحتی از طرفین داشبورد امکان‌پذیر بود و تفکیک پوسته جلو به سه قسمت مساوی شامل سپر، سینی و پیشانی، حس توازن به اتوبوس می‌بخشید. سپر متحرک و دو قسمت دیگر، ثابت نصب می‌شدند و این تشخص به قدری مورد اقبال و احترام مالکان قرار گرفت که به ندرت شاهد نصب و اجرای آرم شرکت‌های مسافربری روی پوسته جلو این محصول بودیم. پشتوانه علمی و تجربی در طراحی پوسته عقب، کاملاً مشهود است. محاسبه ارتفاع سپر، صرفاً جهت پایبندی به حفاظت از محفظه موتور و اقلام فنی لحاظ شده تا در تصادفات احتمالی، سپر فوق به مثابه «بیمه بدنه» عمل کند.

درِ موتور با توجه به سپرمرتفع، «بلند» طراحی شد تا امکان تعمیرات و انجام سرویس‌های دوره‌ای را راحت‌تر کند. کاهش ارتفاع شیشه عقب با پوشش سرامیکی نیز به این محصول، وجهه «اسپرت» بخشید که البته این مزیت، مدیون حذف سیستم تابلوی هشداردهنده شیشه عقب است.

در کنار به‌کارگیری قابلیت‌های فنی متعدد در تولید این محصول، اختصاص مدرن‌ترین و به‌روزترین سیستم سرمایشی، در مسیرهای گرمسیری و شرجی، اجرای کانال و محفظه بار مسافران، برای نخستین بار به صورت یک تکه (از ابتدای سقف بالای کابین راننده و مهماندار تا اتصال آن به کاور ستون‌های داخلی شیشه عقب)، سیستم مانیتورینگ منحصربه‌فرد (که از یک آپشن انتخابی، به یک مزیت حقیقی تبدیل شد) و نصب و راه‌اندازی سیستم «مالتی‌مدیا» نمایشی با مانیتورهای اختصاصی ١٠ اینچ، باعث شد که این اتوبوس در زمره محصولات مدرن تجاری در صنعت خودروسازی سنگین کشورمان قرار گیرد؛ از نمونه نخست 12 لیتری کلاچ‌دار تا قوای محرکه‌ 13 لیتری «یورو٣»، «یورو ۴» و «یورو ۵» که البته آخرین نسل، در نهایت قربانی اعمال تحریم‌های ناجوانمردانه شد.

به گواهِ ایفای نقش در عرصه‌های ملی، مانند حضور در نمایشگاه جهانی اتوبوس در کشور ترکیه و به‌کارگیری در فدراسیون فوتبال ایران در آغاز بازی‌های مقدماتی جام جهانی پیشین تا اتوبوس اختصاصی تیم سرخپوشان پایتخت و طلایی‌پوشان نصف جهان، «درسا» خاستگاه عموم مالکان و صاحبان مجموعه‌های نامدار صنعت حمل‌ونقل مسافری ایران بود.

 ستاره ناوگان شهری

اتکا به دانش و پشتوانه فنی شرکت مادر (اسکانیا) در طراحی قوای محرکه اتوبوس شهری و اشراف واحد مهندسی مجموعه عقاب در سال‌های میانی دهه 80، امکان ظهور دومین تیپ فراگیر از تولیدات عقاب را رقم زد و هر چند پیشرانه اتوبوس «پارسین» در ابتدای حضورش مخالفانی سنتی در قیاس با رقیب حرفه‌ای خود داشت و رأی مخالف و سنگ‌اندازی تعدادی از مدیران وقت، موانعی را پیش روی آن قرار داد، اما دیری نپایید که قوای محرکه 9 لیتری با توان ٣٢٠ اسب‌بخاری و چیدمان خطی و استاندارد آلایندگی «یورو 3» در سال ٨۵ سرانجام راه خود را به بازار پیدا کرد.

طراحی فنی این محصول از جمله انتقال قدرت (گیربکس) تمام‌اتوماتیک که برای نخستین بار با حذف امکان تعویض دنده به صورت دستی فراهم شد، برگ برنده این اتوبوس در آزمون‌های متعدد و سخت معاونت فنی سازمان اتوبوسرانی پایتخت بود و به این ترتیب، تهران میزبان اول محصول شهری عقاب-اسکانیا شد.

استفاده از تکنیک طراحی «کِرو»، به‌خصوص در فریم و پوسته جلو، پوشش یک‌سومی شیشه‌های سکوریت جانبی به رنگ مشکی (سرامیکی)، نصب شیشه‌های جانبی دوجداره و بهره‌گیری از مطرح‌ترین برند سیستم سرمایشی جهان، چیدمان صندلی‌ها از جنس «پلی آمید» با قابلیت شستشو، در کنار ظرفیت چشمگیر مسافری (۴١نفر نشسته و ٢٢ نفر ایستاده) و مزیت ویژه نصب رمپ برای معلولان، پارسین را به خاستگاه اصلی مصرف‌کنندگان اتوبوس شهری در ناوگان سراسری ایران تبدیل کرده است.

اجرای کابین اختصاصی راننده با احتساب یک حریم خصوصی مجهز به امکانات مانیتورینگ انحصاری تصاویر داخلی و خارجی کابین و صندلی پنوماتیک راننده با امکان تنظیم ارتفاع، دسترسی کامل راننده به تمامی نمادهای راهنما و کلیدهای ناوبری و همچنین قرار گرفتن پلکانی صفحه کنترل سیستم‌های سرمایشی، گرمایشی، مالتی مدیا، آمپلی فایر و کنترل سرعت (تاخوگراف) در بالای شیشه جانبی سمت راننده، هدایت پارسین را به طور موازی بین دستان راست و چپ راننده تقسیم کرده و تسلط و آسایش ناوبر را به حداکثر رسانده است.

راه‌اندازی مکانیزم تهویه مطبوع با طراحی کانال سراسری و امکان پرتاب باد سرد و انتشار هوای گرم از طریق کولر قدرتمند با ظرفیت سرمایش مسافری ۴۴ کیلووات و سیستم گرمایش شوفاژ سراسری و بخاری سقفی سالن و اختصاصی راننده با ظرفیت گرمادهی ۴٨ کیلووات، وجه تمایز دیگر پارسین است که متاسفانه باز هم از ترکش‌های تحریم‌ در امان نماند و حسرت‌آورترین لطمه، در نطفه خفه شدن تیپ گازسوز این اتوبوس در ابتدای راه تولیدش بود.