زنگزور؛ آزمون تدبیر ایران در قفقاز
در میان تحولات پرشتاب ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز، طرح کریدور زنگزور بهعنوان یکی از مناقشهبرانگیزترین و در عین حال راهبردیترین پروژههای ترانزیتی، به کانون توجه بازیگران منطقهای و فرامنطقهای تبدیل شده است. در حالی که برخی تحلیلها از حذف ایران از معادلات منطقهای در پی اجرای این طرح سخن میگویند، کارشناسان حوزه حملونقل و دیپلماسی اقتصادی در سومین نشست اخیر کمیسیون حملونقل اتاق بازرگانی تهران، با رد این دیدگاه، خواستار نگاهی واقعبینانه، هوشمندانه و بهدور از احساسات در قبال تحولات قفقاز شدند. در این جلسه، ضمن بررسی ابعاد اقتصادی، سیاسی و امنیتی کریدور زنگزور، بر ضرورت نقشآفرینی فعال ایران در نظم جدید منطقهای، بهرهبرداری از فرصتهای ترانزیتی نوظهور، و پرهیز از انفعال تأکید شد. سخنان امیر ترفع، رئیس مرکز امور بینالملل وزارت راه و شهرسازی، نشان داد که نهتنها جایگاه ایران در معادلات منطقهای قابل حذف نیست، بلکه با مدیریت صحیح، میتوان تهدیدهای ظاهری را به فرصتهای راهبردی تبدیل کرد.
در سومین نشست کمیسیون حملونقل اتاق تهران، محور اصلی بحث، بررسی ابعاد و پیامدهای مسیر ترانزیتی زنگزور برای منطقه قفقاز و ایران بود. امیر ترفع، رئیس مرکز امور بینالملل وزارت راه و شهرسازی، که در جلسه حضور داشت، با تاکید بر اینکه ایران از معادلات منطقهای حذف نشده است، بر ضرورت بهرهگیری از فرصتهای جدید ترانزیتی و صلح منطقهای تأکید کرد و گفت ایران باید نقش فعال و واقعبینانهای در تعاملات اقتصادی قفقاز ایفا کند و از هرگونه واکنش انفعالی یا احساسی پرهیز کند.
پیمان سنندجی، رئیس کمیسیون حملونقل اتاق تهران، در ابتدای جلسه به آخرین رویدادهای حوزه حملونقل اشاره کرد و از برگزاری همایش حملونقل با همکاری وزارت راه و شهرسازی در آینده نزدیک خبر داد. او همچنین به اهمیت جلسات تخصصی درباره استانداردهای اجباری خودرو و تلاش برای انعکاس مطالبات بخش خصوصی به نهادهای متولی اشاره کرد.
در این جلسه، سامانهای به نام «پل» معرفی شد؛ پلتفرمی که فرآیند حملونقل دریایی را برای صادرکنندگان و واردکنندگان تسهیل میکند. این سامانه با ایجاد ارتباط مستقیم میان شرکتهای کشتیرانی و فعالان اقتصادی، امکان دریافت پیشنهادهای بهتر قیمت و خدمات را فراهم میآورد. مقرر شد در جلسهای مشترک با کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق تهران، ظرفیتهای این سامانه بیشتر معرفی و بهرهبرداری از آن تسهیل شود.
ترفع در بخش دیگری از سخنانش به تحولات سیاسی و نظامی منطقه قفقاز پرداخت و یادآور شد که کریدور زنگزور، که پس از جنگ ششهفتهای ۲۰۲۰ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان مطرح شده، ریشه در توافقنامه صلح سهجانبه دارد. او توضیح داد که هرچند این مسیر به ظاهر اقتصادی است، اما ماهیتی ژئوپلیتیکی داشته و میتواند موازنه قدرت در قفقاز جنوبی را تغییر دهد. با وجود مخالفت ارمنستان و نگرانیهای موجود، این کریدور با رضایت دولت ارمنستان در خاک این کشور اجرا میشود. تغییر سیاستهای منطقهای ارمنستان و نقش میانجیگرهای جدید مانند آمریکا منجر به امضای توافقهایی در واشنگتن برای تعیین مرزها و تأمین امنیت مسیرها شده است. طرح آمریکایی «راه صلح و رفاه ترامپ» نیز نمایانگر تمایل غرب برای ایفای نقش اقتصادی در منطقه است.
امیر ترفع تأکید کرد ایران همواره مدافع ثبات و توسعه منطقهای بوده و مخالفت مطلق با این مسیر، نه منافع کشور را تامین میکند و نه با واقعیتهای منطقه همخوانی دارد. او افزود ایران به دلایل جغرافیایی و تاریخی از معادلات قفقاز کنار نرفته و مسیرهای متعددی همچنان فعال است، از جمله مسیر بیلهسوار–جلفا که حتی در شرایط سخت مانند جنگ و کرونا هم مسدود نشد. بنابراین احداث یک جاده ۴۸ کیلومتری در خاک ارمنستان تهدیدی برای منافع حیاتی ایران نیست.
ترفع با بیان اینکه آذربایجان نمیتواند همه ترانزیت خود را تنها از مسیر کشوری که تعارضات تاریخی با آن دارد انجام دهد، افزود باز شدن مسیرهای جدید میتواند مزایای اقتصادی برای ایران به همراه داشته باشد؛ زیرا ایران از طریق ارمنستان به گرجستان متصل میشود و دسترسی به بازارهای قفقاز تسهیل میشود. به عنوان مثال، فاصله زمینی از پلدشت تا ایروان تنها دو ساعت است در حالی که مسیر نوردوز تا ایروان ۱۲ ساعت طول میکشد. او در پایان خواستار بهرهبرداری هوشمندانه از فرصتهای ترانزیتی و صلح منطقهای شد و بر ضرورت پرهیز از رویکردهای انفعالی و احساسی تأکید کرد. به گفته وی، توسعه مسیرهای ارتباطی میتواند جایگاه ژئوپلیتیکی و اقتصادی ایران را در منطقه تقویت کند.