موتورسواری بانوان در پیچ‌وخم قانون؛ تبصره‌ای که حق نیمی از جمعیت را گرفت

چندی است که حال و هوای پایتخت نشاط دیگری به خود گرفته است. بانوانی که با موتورسیکلت‌های رنگارنگ خود خیابان‌های شهر را طی می‌کنند، رنگ امید به این شهر خاکستری و دودزده بخشیده‌اند؛ اما این حرکت تابوشکنانه با دلهره و نگرانی بسیاری همراه است؛ چراکه از یک سو، نبود قوانین شفاف و ساختارهای اجرایی مشخص برای استفاده زنان از موتورسیکلت و از سوی دیگر، چالش‌های فرهنگی و اجتماعی، سد راه حق زنان در انتخاب وسیله نقلیه مورد علاقه و نیاز آنها شده است. بنابراین با نگاهی به تحولات سریع پیش‌آمده، برداشتن محدودیت‌های غیرمنطقی برای موتورسواری زنان در مسیر تحقق گوشه‌ای از عدالت اجتماعی بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد.

در یادداشت پیش رو، به مزایای چندجانبه موتورسواری بانوان که تاکنون از سوی مسئولان امر نادیده گرفته شده، می‌پردازیم و تاکید داریم که با استناد به مواد قانونی و موازین شرعی و عرفی باید فارغ از تنگ‌نظری‌ها و کج‌سلیقگی‌ها این حق بدیهی به نیمی از جمعیت ایران‌زمین بازگردانده شود.

این روزها وقتی در خیابان‌های شهر مشغول رفت‌وآمد هستید، عمدتاً با موتورهای سبک و غالباً با رنگ‌های متنوع روبه‌رو می‌شوید که جدا از پوشش عرفی و حجاب، از نوع رفتار راکب موتور مانند قانون‌مند بودن، آرام رانندگی کردن، داشتن کلاه ایمنی و… از فواصل نسبتاً دور هم می‌توان دریافت که راکب آنها یک بانو است.

این در حالی است که در حال حاضر، صدور گواهینامه موتورسیکلت برای خانم‌ها در ایران با محدودیت‌هایی مواجه است و پلیس راهنمایی و رانندگی به علت شفاف نبودن قانون از ارائه گواهینامه موتورسیکلت به بانوان خودداری می‌کند و هرچند هیچ قانون صریح و مشخصی در ایران مبنی بر ممنوعیت موتورسواری زنان تدوین نشده، موانع و محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد که باعث شده عملاً زنان نتوانند به راحتی موتورسواری کنند.

رفتار رانندگی زنان

زنان بر اساس الگوهایی رانندگی می‌کنند که با هنجارهای واقعی رانندگی که از طرف بعضی از مردان دنبال می‌شود تعارض دارد. آنها اغلب از سرعت مجاز تجاوز نمی‌کنند، سبقت غیرمجاز نمی‌گیرند، اصطلاحاً لایی نمی‌کشند، بیش از حد تغییر مسیر نمی‌دهند، ورود ممنوع نمی‌روند، چراغ قرمز را رد نمی‌کنند (هرچند در سال‌های اخیر، برخی دختران و زنان جوان نیز همانند مردان رانندگی پرخطری دارند).

در یک تحقیق در بریتانیا رفتار 279 موتورسوار مورد بررسی قرار گرفت. منظور از تحقیق، اندازه‌گیری میزان پرخاشگری بود که شاخص آن در جاده برای مردان 17 تا 35 سال قابل توجه است. این تحقیق همچنین نشان داد که میزان پرخاشگری آنان دو برابر میزان آن در مردان میانسال بود، در حالی که میزان رفتار تهاجمی در زنان 17 تا 35 سال نیز همانند مردان میانسال گزارش شد. از سوی دیگر، طبق این تحقیق، در حالی که رانندگی تهاجمی در مردان با بالا رفتن سن کمتر می‌شود، این میزان همچنان از رانندگی پرخطر در زنان جوان بیشتر است.

ملاحظات استفاده زنان از موتورسیکلت

به طور کلی، دیدگاه کارشناسان در مورد استفاده زنان از موتورسیکلت را می‌بایست متأثر از عوامل مختلفی از جمله مسائل فرهنگی، اجتماعی، قانونی و ایمنی دانست. این در حالی است که در شرایط حاضر، هیچ منع قانونی برای سوار شدن زنان به عنوان ترک‌نشین موتورسیکلت وجود ندارد و حتی قوانین راهنمایی و رانندگی به طور خاص سوار شدن زنان به عنوان ترک‌نشین موتورسیکلت را منع نکرده است. این موضوع تا آنجا پذیرفته شده و در کشور رایج است که بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در حال حاضر زنان موتورسوار چیزی حدود 19 درصد کل راکبان موتورسیکلت‌های حرفه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند.

امروزه خانم‌هایی که از موتورسیکلت به عنوان وسیله حمل‌ونقلی استفاده می‌کنند، در حال رشد روزافزون است، تا آنجا که موتورسواری بانوان به موضوعی چالش‌برانگیز در جامعه تبدیل شده است. با وجود تورم بالا و از سویی، قیمت نسبتاً پایین موتورسیکلت، این وسیله نقلیه برای بانوان نیز جذاب شده است. از طرفی، استفاده از موتورسیکلت کمک می‌کند تا در ترافیک‌های طولانی گرفتار نشوند و زودتر به مقصد برسند.

عمده دلایل علاقه بانوان به استفاده از موتورسیکلت

1. آزادی و استقلال: موتورسواری حس استقلال را به بانوان القا می‌کند و آنها می‌توانند بدون وابستگی به دیگران به مقاصد خود سفر کنند.
2. هیجان و لذت: موتورسواری تجربه‌ای هیجان‌انگیز و لذت‌بخش است و این هیجان و لذت، به‌ویژه برای بانوانی که به دنبال تجربه‌های جدید و متفاوت هستند، جذابیت بیشتری دارد.
3. صرفه اقتصادی و جابه‌جایی سریع: موتورسیکلت‌ها نسبت به خودروها، فضای کمتری اشغال می‌کنند و در ترافیک شهری، سریع‌تر و راحت‌تر حرکت می‌کنند. ضمن اینکه مصرف سوخت موتورسیکلت‌ها کمتر از خودروها است و در نتیجه، هزینه‌های تردد کاهش می‌یابد.
4. رفع محدودیت‌های جنسیتی: از نگاه سنتی و اجتماعی موتورسواری یک فعالیت مردانه تلقی می‌شود که با استقبال بانوان موتورسوار، این محدودیت‌های جنسیتی به چالش کشیده شده و عملاً زنان هم همپای مردان از همه خدمات حمل‌ونقلی می‌توانند استفاده کنند.
5. راحتی در یادگیری رانندگی با موتور: یادگیری موتورسواری نسبت به رانندگی خودرو، سریع‌تر و آسان‌تر است. این سهولت، به بانوان امکان می‌دهد تا به سرعت مهارت‌های لازم را کسب کنند و در خیابان‌های شهر در رفت‌وآمد باشند.
6. هم‌راستا با شیوه زندگی: موتورسواری با شیوه زندگی بسیاری از زنان جوان همخوانی دارد، چرا که آنها از گردشگری و فعالیت‌های خارج از منزل لذت می‌برند و موتورسواری، این امکان را برای آنها مهیا می‌کند.

موتورسواری بانوان در سایر کشورها

در بسیاری از کشورهای جهان، موتورسواری برای زنان کاملاً قانونی است و هیچ محدودیتی از نظر جنسیتی وجود ندارد. با این حال، در برخی کشورها، به دلایل فرهنگی یا مذهبی، محدودیت‌هایی برای موتورسواری زنان وجود دارد و در اکثر کشورهای اسلامی خانم‌ها با رعایت قوانین و مقررات محلی، می‌توانند موتورسواری کنند.

اغلب کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی: زنان مانند مردان می‌توانند گواهینامه رانندگی موتورسیکلت دریافت کرده و در خیابان‌های شهری موتورسواری کنند.

کشورهای آسیایی: کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی، اندونزی، مالزی، سنگاپور، ترکیه، تایلند، ویتنام و… نیز هیچ محدودیتی برای موتورسواری زنان ندارند. در هند نیز موتورسواری زنان کاملاً قانونی است.

کشورهای آفریقایی: در غالب کشورهای آفریقایی، بانوان برای سفرهای شهری از موتورسیکلت استفاده می‌کنند.

عربستان سعودی: در سال‌های اخیر (2018) موانع مربوط به رانندگی زنان را لغو کرده و زنان همانند مردان می‌توانند به طور قانونی در خیابان‌های عمومی موتورسواری کنند.

دلیل اصلی عدم صدور گواهینامه موتورسیکلت بانوان

بر اساس ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده، جرم محسوب می‌شود.» بنابراین با توجه به اینکه تاکنون برای موتورسواری بانوان هیچ مجازاتی تعیین نشده است، پس از نظر قانونی جرم نیست.

از سوی دیگر، طبق ماده 26 آیین‌نامه قانون راهنمایی و رانندگی، «هرکس بخواهد با هر نوع وسیله نقلیه موتوری زمینی رانندگی نماید، باید گواهینامه متناسب رانندگی با آن وسیله نقلیه را دارا باشد و با متخلفان برابر قوانین و مقررات رفتار می‌شود.» مشاهده می‌کنید که در این ماده نیز هیچ اشاره‌ای به جنسیت نشده است. بنابراین برای دریافت گواهینامه موتورسیکلت منعی برای خانم‌ها وجود ندارد.

اما منشأ عدم صدور گواهینامه موتورسیکلت بانوان به تبصره ابهام‌برانگیز ماده 20 قانون راهنمایی و رانندگی برمی‌گردد. براساس این ماده که در مورد تردد موتورسیکلت‌ها نیز جاری است، حرکت در پیاده‌رو یا در جهت مخالف مسیر مجاز، ایجاد عمدی صدای ناهنجار، حمل بار غیرمتعارف، حرکت نمایشی مارپیچ، تک‌چرخ، حمل یدک، عدم استفاده از کلاه ایمنی و تردد در خطوط ویژه با موتورسیکلت تخلف محسوب می‌شود و…

تبصره: صدور گواهینامه رانندگی موتورسیکلت برای مردان، برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است.

نکته: معمولاً تبصره برای روشن شدن و توضیح بیشتر یک ماده قانونی آورده می‌شود اما اگر به متن ماده و تبصره آن نگاه کنیم متوجه می‌شویم که ماده 20 در مورد انواع تخلفات موتورسیکلت‌سواران توضیح می‌دهد و تبصره ماده 20 در مورد یک موضوع دیگر است و متأسفانه همین تبصره منشأ عدم صدور گواهینامه برای خانم‌ها شده است.

پلیس راهنمایی و رانندگی می‌گوید که مطابق نص قانون عمل می‌کند و در نص قانون صدور گواهینامه موتورسیکلت برای مردان را برعهده این ارگان می‌داند، اما همان‌گونه که ذکر شد هیچ تصریحی برای عدم صدور گواهینامه موتورسیکلت بانوان، نه در این ماده و نه در هیچ ماده و تبصره قانونی دیگر وجود ندارد. جالب اینکه موتورسواری بانوان در پیست کاملاً آزاد است و حتی ایران تیم ملی موتورکراس بانوان هم دارد و در مسابقات بین‌المللی نیز مشارکت می‌کند و هر ساله در مسابقات بین‌المللی شرکت می‌کنند و بعضاً دختران ما جوایز جهانی کسب می‌کنند.

در عین حال، باید به این نکته هم اشاره کنم که به استناد پیشینه تاریخی و دینی نیز هیچ منعی از سوی شرع برای استفاده خانم‌ها از وسایل حمل‌ونقل مانند دوچرخه، موتورسیکلت یا خودرو وجود نداشته و تنها موضوعی که شرع بر آن تأکید دارد حفظ حرمت بانوان و رعایت پوشش و حجاب است. همان‌طور که در زمان صدر اسلام هم سوار شدن خانم‌ها بر اسب و شتر و… بدون هیچ مانعی صورت می‌گرفت که در واقع وسایل حمل‌ونقل آن زمان بودند.

به لحاظ بررسی منطق عجیب موضوع هم باید گفت که سوار شدن خانم‌ها در قسمت ترک موتورسیکلت یک امر بدیهی تلقی می‌شود و هیچ مانع قانونی، شرعی و عرفی ندارد، اما اگر همین خانم به تنهایی بخواهد سوار بر موتورسیکلت باشد موضوع مشکل‌دار می‌شود!