در گرماگرم تابستان امسال، اخبار سیمان بسیار داغ شده بود، آنچنانکه قیمت هر کیسه سیمان از 30 تا 35 هزار تومان به ۱۰۰ هزار تومان رسید و برخی گزارش‌ها حاکی از کمیاب شدن این کالا در بازار بود. تولیدکنندگان می‌گفتند قطع برق عامل کاهش تولید سیمان و افزایش قیمت آن بوده و برخی دیگر از احتکار و دلالی و حتی قاچاق سیمان صحبت می‌کردند؛ سرانجام، با وجود کش و قوس‌های فراوان درمورد پیشنهاداتی مبنی بر عرضه سیمان تولیدی در کشور در بورس کالا و سپس میزان این عرضه، نهم شهریور ماه، وزارت صمت با هدف تقویت عرضه سیمان از بورس کالا در ابلاغیه‌ای به روسای سازمان صمت ۳۱ استان اعلام کرد که خرید و فروش سیمان خارج از بورس کالا ممنوع است و همه 78 شرکت سیمان در کشور باید کالای خود را در بورس عرضه کنند؛ ابلاغیه‌ای که ادعا می‌شد به هرج و مرج بازار سیمان پایان خواهد داد، اما ظاهرا سپردن قیمت سیمان به بازار عرضه و تقاضا پایان ماجرا نیست و هنوز اما و اگرهای بسیاری برای عرضه منطقی و عادلانه آن وجود دارد.
خدایار خاشع، دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها، در گفت‌وگو با ترابران، درباره مشکلات پیمانکاران برای تامین سیمان مورد نیاز خود از بورس توضیحات جامعی ارائه داده است.
دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها، در ابتدا به ظرفیت اسمی تولید سیمان در کشور که 88 میلیون تن در سال است، اشاره کرد و توضیح داد: «مصرف داخلی ما در سال گذشته حدودا 58 میلیون تن بوده و حدود 10 میلیون تن هم صادرات داشته‌ایم. برای امسال پیش‌بینی کرده بودند 60 میلیون تن مصرف داخلی و 12 میلیون تن صادرات داشته باشیم و در مجموع تولید 72 میلیون تن برای امسال در نظر گرفته شده بود، در حالی که در حال حاضر در کشور، ظرفیت تولید 88 میلیون تن سیمان وجود دارد، ضمن اینکه بعضی کارخانجات هم در حال گسترش خط تولید یا احداث کارخانه جدید هستند. بنابراین ما نباید مشکلی در تولید و عرضه سیمان داشته باشیم.»
خدایار خاشع، با تاکید بر اینکه مشکل اصلی مکانیزم عرضه و توزیع است، گفت: «آنقدر در تاروپود اقتصاد ما رانت و انحصار تنیده شده و انحصارگران قدرت دارند که نمی‌گذارند مکانیزم توزیع طبیعی صورت بگیرد. در مملکتی که 88 میلیون تن ظرفیت تولید دارد و فقط 60 میلیون نیاز بازار داخلی است، طبیعتا باید سیمان با قیمت واقعی عرضه و توزیع شود، چه در بورس و چه در هر جای دیگری.»
او تصریح کرد: «قبول دارم که هر چقدر دخالت دولت در اقتصاد کمتر باشد، برای اقتصاد بهتر خواهد بود، اما قرار هم نیست که در کشورهایی که دولت در قیمت دخالت نمی‌کند، هیچ کنترلی وجود نداشته باشد. در کشور ما، اگر شرایط بازار عادی باشد، منطقی است که دولت هیچ دخالتی نکند و عرضه و تقاضا بازار را پیش ببرند، ولی شرایط ما که شرایط عادی نیست. در تابستان به علت اینکه برق نداریم، کارخانجات دچار اختلال می‌شوند و مطمئن باشید که در دو سه ماه دیگر به علت سرما شرایط بدتر از تابستان خواهد شد و ما به دلیل نبود گاز در تولید سیمان دچار مشکل خواهیم شد.»
خاشع با بیان اینکه از زمانی که سیمان وارد بورس شده حداقل برای پروژه‌های عمرانی و راهسازی شرایط بهتر نشده و ما دچار مشکلات جدی‌تری شده‌ایم، تشریح کرد: «قبلا به این صورت بود که ما پیش فاکتور می‌گرفتیم، پولش را پرداخت و به‌تدریج حمل سیمان را انجام می‌دادیم. در بسیاری مواقع کارخانجات سیمان برای پروژه‌های عمرانی با ما مساعدت‌هایی داشتند، حتی بعضی اوقات چک می‌دادیم یا پول را با تاخیر پرداخت می‌کردیم، ولی از وقتی این محصول وارد بورس شده، شدیدا دچار مشکل شده‌ایم.»
دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها تاکید کرد: «البته فکر نکنید که ما با بورس مخالف هستیم و ترجیح می‌دهیم که شرایط انحصاری باشد، ولی اکنون شرایط به گونه‌ای است که سیمان فقط یک روز در هفته (شنبه‌ها) آن هم حدود ساعت 10 صبح در بورس عرضه می‌شود، ما اکنون در حال ساخت آزادراه بزرگ تبریز – صوفیان هستیم و حجم زیادی سیمان مصرف داریم، در عرض چند دقیقه باید قیمت بدهیم و چون شرایط شفاف نیست، قیمت هم شکل لاتاری و قمار پیدا کرده است. قیمت پایه اعلام می‌شود، ولی ما نمی‌دانیم قیمت پایه را اعلام کنیم یا نه.»
تنگنای زمان و مکان
او با اشاره به موقت بودن دوره اجرای پروژه‌های عمرانی، گفت: «ما نمی‌توانیم ذخایر زیادی برای سیمان ایجاد کنیم. مثلا یک شرکت تولید بتن که انجام این پروژه را برای طولانی مدت برنامه‌ریزی کرده است، می‌تواند به اندازه مصرف یک ماه ذخیره سیمان داشته باشد چون از سیلوی خود می‌خواهد برای 50 سال استفاده کند، اما برخی از پروژه‌های ما یکی دو ساله است و ما نمی‌توانیم برای یک ماه ذخیره سیمان داشته باشیم، مصرف سیمان ما برای یک هفته و ده روز بیشتر نیست، بنابراین تحویل سیمان باید پیوسته صورت بگیرد و سیلوهای ما موقت است.»
او ادامه داد: «مشکل بعدی این است که در بورس، سقف خرید هم می‌گذارند؛ مثلا در مقطعی سقف 250 تن گذاشته بودند، در حالی که ما روزی 200 تن مصرف داشتیم، پس عملا کارمان به تعویق افتاد، چون به اندازه مصرف نتوانستیم سیمان بگیریم. اشخاص دیگری که سیمان می‌خرند شاید عجله ما را نداشته باشند. کارخانجات تولید بتن شاید ذخیره داشته باشند و اگر این هفته نشد می‌توانند هفته بعد بخرند، ولی ما مجبوریم در هر هفته سیمان بخریم و در نتیجه مجبوریم در بورس با بالاترین قیمت یا از بازار آزاد بخریم. حتی گاهی مجبور شده‌ایم که در بورس، سیمان را از یک کارخانه به قیمت تنی 720 و هفته بعد به قیمت تنی 430 تومان بخریم؛ در صورتی که قیمت پایه آن 340 تومان بود.»
دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها در مورد نحوه محاسبه تعدیل بهای قراردادها توسط سازمان برنامه و بودجه چنین توضیح داد: «ما نمی‌دانیم که سازمان برنامه چطور می‌خواهد این تعدیل را محاسبه کند. قبلا قیمت پایه مشخص بود و ما با همین قیمت پایه سیمان می‌خریدم و در محاسبه تعدیل به ما می‌گفتند پارسال 220 تومان است و امسال 340 تومان است و این اختلاف را در محاسبه قیمت فصولی که مصرف سیمان داشت رعایت می‌کردند، ولی الان ما سیمان 720 تومانی خریداری کرده‌ایم و همکاران ما با قیمت یک میلیون و دویست هزار تومان هم خریده‌اند. آنها که پروژه‌هایشان برایشان اهمیت داشت و در این شرایط سیمان خریدند، همه متضرر شدند، اما آنهایی که عجله‌ای نداشتند صبر کردند تا بازار به شرایط آرامشی برسد، بنابراین چندان ضرر نکردند. حال باید دید آنهایی که نگذاشتند پروژه‌هایشان متوقف شود، چوب این کار را می‌خورند یا نه. برای ما خیلی مهم است که سازمان برنامه چطور این اختلاف قیمت را پرداخت می‌کند.»
او با یادآوری اینکه فصل کاری پروژه‌هایی که در شمال کشور قرار گرفته‌اند محدود است، گفت: «مثلا در پروژه‌های مربوط به استان آذربایجان این طور نیست که مانند شهرهای جنوبی بتوانیم 12 ماه سال کار کنیم، بنابراین نباید در اوج فصل کاری خود، کمبود سیمان داشته باشیم. در پروژه آزادراه تبریز – مرند کارخانه سیمان صوفیان در مرکز این قطعه قرار گرفته، فاصله حمل ما 30 کیلومتر است و براساس قرارداد هم باید هزینه حمل این 30 کیلومتر به ما پرداخت شود، ولی در آن مقطع مجبور شدیم از 4 تا 5 کارخانه دیگر مانند کارخانه دلیجان که 800 کیلومتر و کارخانه تهران که 650 کیلومتر فاصله داشت هم سیمان بگیریم، برای اینکه به سقف نیاز خود برسیم، در نتیجه قیمت حمل سیمان ما به جای تنی 70 هزار تومان 570 هزار تومان شد. حالا آیا این فاصله حمل پرداخت می‌شود؟ حتی اگر پرداخت کنند قیمت حمل واقعی دو برابر قیمتی است که در فهرست بها درج شده است. همه اینها برای ما جای پرسش است.»
تعدیل‌های بی‌حاصل
خاشع تاکید کرد: «در گذشته تقریبا همه کارخانجات سیمان را به قیمت پایه عرضه می‌کردند، ولی الان کارخانجاتی هستند که به هر دلیلی قیمت بالاتری دارند، مثلا قیمت کارخانجات سیمان صوفیان 20 درصد بالاتر از قیمت پایه است. پرسش ما این است که این اختلاف قیمت در کارخانجات مختلف، چگونه در محاسبات سازمان برنامه گنجانده می‌شود.»
او با اشاره به تفاوت پروژه‌های عمرانی با پروژه‌های ساختمان‌سازی خاطرنشان کرد: «کسی که ساختمان‌سازی می‌کند برای تعیین قیمت نهایی، قیمت تمام‌شده را با یک سود دلخواه (بسته به کشش بازار) حساب می‌کند، ولی در پروژه‌های عمرانی قیمت تمام‌شده برای دولت مهم نیست، ما قراردادی داریم و دولت باید براساس آن قرارداد، هزینه ساخت را با یک تعدیلی پرداخت کند. حتی اگر سه برابر قیمت هم برای ما تمام شود، دولت همان رقم توافق‌شده در قرارداد را باید پرداخت کند. تعدیل‌هایی هم که در نظر گرفته می‌شود، به هیچ وجه جوابگوی اختلاف هزینه‌ها نیست. حالا سازمان برنامه‌وبودجه چگونه قیمت‌های شناور در بورس را مدنظر قرار خواهد داد؟ اینکه در مقاطعی کارخانجات سیمان تعطیل می‌شوند، چگونه در هزینه تاخیر پروژه‌ها لحاظ خواهد شد؟اینها مسائلی است که برای ما همچنان حل‌نشده است.»
خاشع افزود: «نمی‌دانم چرا نمی‌توانیم سیستمی داشته باشیم که این مشکلات ایجاد نشود، چه دست‌هایی در کار است که بازار را به هم می‌زند و ما را مجبور می‌کند قسمتی از نیازمان را از بازار آزاد تامین کنیم.»
معاون ساخت و توسعه آزادراه‌های شرکت ابادراهان پارس تصریح کرد: «یکی از پروژه‌های فعلی ما پروژه منطقه 2 آزاد راه تهران – شمال است و با اینکه سیمان از بازار آزاد خریدیم، ولی کارهای بتنی در حد 20 تا 30 درصد راندمان انجام شد. ما در این کارگاه روزی 150 تن و هفته‌ای هزار تن سیمان نیاز داریم، ولی بعضی اوقات فقط می‌توانیم هفته‌ای 300 تن تهیه کنیم و گاهی هم هیچ سیمانی به دست ما نمی‌رسد. در آن منطقه بعضی اوقات دمای هوا به منفی 26 درجه می‌رسد. باید پلی را در ارتفاع 50 متری بسازیم که در آنجا هوا در زمستان 30 درجه زیر صفر است، ولی متاسفانه قسمتی از بهترین فصل کاری خود را به دلیل نبود سیمان از دست دادیم.»
او اضافه کرد: «مشخص نیست این موج‌های ناشی از قطعی گاز و برق تا کی ادامه پیدا خواهد کرد و این توزیع چه زمانی روند آرام‌تری به خود می‌گیرد. امیدوارم حداقل برای پروژه‌های عمرانی خصوصا پروژه‌هایی که فصل کاری محدودی دارند، امتیازات ویژهای قائل شوند.»
دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها با اشاره به قیاس‌های نادرستی که در مورد قیمت‌گذاری سیمان صورت می‌گیرد، گفت: «یکی از مواردی که در بسیاری اوقات خلط مبحث می‌شود، این است که می‌گویند قیمت سیمان ما یک‌چهارم یا یک‌پنجم قیمت جهانی است، ولی واقعیت این است که این مقایسه درست نیست، زیرا کارخانجات صنعتی ما انرژی مصرفی خود را با قیمت بسیار ارزان دریافت می‌کنند که حتی یک‌پنجاهم یا یک‌صدم قیمت جهانی است، مثلا اگر به دلار حساب کنید قیمت گازوئیل در ایران یک سنت به قیمت جهانی است، در حالی که در کشورهای دیگر 50 سنت یا یک دلار است، علاوه بر این، 30 درصد قیمت تمام‌شده در کشورهای دیگر را حقوق کارگران تشکیل می‌دهد. ای کاش همه قیمت‌ها جهانی می‌شد تا این ملاحظاث کنار گذاشته شود، چون از این اختلاف قیمت‌ها رانت‌ها و انحصارهای بسیاری توزیع می‌شود و در نهایت اقتصاد کشور ضرر می‌کند.»
خاشع یادآور شد: «در مورد ورود سیمان در بورس ما این نگرانی را داریم که برخی کارخانجات ترجیح دهند به جای اینکه معادل ظرفیتشان و به قیمت تنی 300 هزار تومان تولید کنند، به دلایلی کمتر تولید کنند و 600 هزار تومان بفروشند، یعنی شاید به نفعشان باشد که همان درآمد را با نصف تولید کسب کنند.»
او در پایان تاکید کرد: «اگر میزان عرضه در بورس بیشتر یا مساوی تقاضا باشد، سیمان با قیمت پایه فروخته می‌شود، ولی وقتی عرضه بسیار کمتر از تقاضا باشد، من مسئول خرید سیمان شرکت را می‌فرستم و می‌گویم هر طور شده از بورس سیمان بخرد، وقتی می‌بیند روی تابلو عرضه 2 هزار تن است و تقاضا 15 هزار تن است، مجبور می‌شود 500 تومان روی قیمتش بگذارد، در نتیجه سیمان 300 تومانی، 800 تومان خریداری می‌شود و این افزایش قیمت را بعدها به‌راحتی نمی‌توان جبران کرد. بنابراین به نظر می‌رسد که شرایط بورس برای بازار غیرطبیعی ایران درست عمل نمی‌کند.»
