توقیف یک تریلی در آزادراه قم به گرمسار که یک پسربچه ۹ ساله آن را می‌راند و توقیف یک دستگاه تریلر با راننده 11 ساله در یزد، بهانه‌ای شد که با کمک مشاور سابق کمیسیون ایمنی راه‌های کشور و یک فعال صنفی ریشه‌های افزایش پدیده کودک-راننده را در کشور بررسی کنیم.
در همین زمینه، حسینعلی ضیایی، راننده کامیون و فعال صنفی اصفهانی با تایید افزایش پدیده کودک-راننده در جاده‌های کشور به خبرنگار پایگاه خبری ترابران گفت: «چنین اتفاقاتی که کودکان پشت فرمان ماشین سنگین بنشینند بیشتر در شهرهایی اتفاق می‌افتد که معادن به شهرها نزدیک است و راننده اصلی که والد کودک باشد خسته است و می‌خواهد خستگی در کند از این رو ماشین را به پسرش می‌دهد که برود بار را خالی کند یا بارگیری جدید کند. غافل از اینکه در این رفت و برگشت کوتاه اتفاقات ناگواری می‌افتد که گاهی به قیمت جان انسان‌ها تمام می‌شود و هیچ چیز نمی‌تواند آن را جبران کند.»
تصادف مرگبار دو تریلی با رانندگان 16 ساله
او در ادامه به یک تصادف مرگبار که دو کودک مقصر آن بودند اشاره کرد و گفت: «چند ماه پیش چنین اتفاقی در بافق یزد برای دو ماشین سنگین افتاد که راننده آن دو کامیون کودکان ۱۶ ساله بودند. من یکی از این بچه‌ها را چند مدت قبل از حادثه در کارخانه معدن برای بارگیری دیده بودم. ما در صف بارگیری بودیم که این پسر بچه کم سن و سال بدون نوبت وارد کارخانه شد. البته مشکل اولیه از دژبانی کارخانه بود که آنان را راه می‌دهد. این پسر بچه ۹ ماشین را بدون نوبت رد کرد و رفت به جایگاه تا بارگیری کند. من جلو رفتم و به او گفتم که برای تو که جوان هستی درست نیست هنوز کار را به صورت حرفه‌ای آغاز نکردی، حق را ناحق کنی اما آن نوجوان 16 ساله گفت که ما بومی هستیم و باید بی‌نوبت بارگیری کنیم.»
ضیایی اضافه کرد: «از این برخورد کوتاه ۲۵ روز گذشت و یک روز صحنه تصادفی مشاهده کردم در همان مسیر معدن که دو ماشین سنگین شاخ به شاخ شده و تصادف وحشتناکی اتفاق افتاده بود. این تصادف به قدری وحشتناک بود که این ماشین‌ها به هیچ عنوان شناسایی نمی‌شدند. نکته تاسف‌آور این تصادف این بود که راننده هر دو کامیون دو جوان ۱۶ ساله بودند که گواهینامه نداشتند و هر دو هم در آن تصادف کشته شدند.»
رواج پدیده کودک-راننده در شهرهای نزدیک به معادن
این راننده کامیون و فعال صنفی اصفهانی با بیان اینکه متاسفانه پدیده کودک-راننده در این گونه مناطق که شهر به معادن نزدیک است باب شده و مواردی زیادی مشاهده می‌شود که کودکان بدون گواهینامه پشت فرمان نشسته‌اند، اظهار کرد: «متاسفانه به نظر می‌رسد پلیس راهنمایی و رانندگی هم نظارت چندانی ندارد و این افراد به راحتی تخلف می‌کنند.»
او با بیان اینکه البته بخشی از تقصیر هم به سمت مسئولان بارگیری در کارخانه و دژبانی آنها برمی‌گردد که نباید ماشین‌هایی که راننده آن کودک است، به داخل کارخانه راه دهند چه برسد به اینکه به آنها بار هم بدهند، یادآور شد: «اگر کارخانه‌ها این‌گونه ماشین‌ها را به داخل کارخانه راه ندهند، بخشی زیادی از این معضل حل می‌شود.»
ضیایی تاکید کرد: «این کار اصلا قانونی نیست که به اینها اجازه می‌دهند بارگیری کنند و کار غیرقانونی است اما متاسفانه اهمیتی نمی‌دهند و نتیجه آن چنین اتفاقاتی مرگباری است که هیچ چیز هم آن را جبران می‌کند.»
ورود پدیده کودک-راننده به ایران از عراق؟
سینا صاحبی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و مشاور سابق کمیسیون ایمنی راه‌های کشور با اظهار اینکه پدیده کودک-راننده تازه نیست، به ترابران گفت: «در سال‌های قبل هم ما شاهد این پدیده در جاده‌ها بوده‌ایم. سال ۹۴ و ۹۵ ما در وزارت کشور در مرز پرویزخان شاهد این مسئله بودیم و می‌دیدیم در مرز بچه‌های کم سن و سال پشت فرمان نشسته‌اند. البته باتوجه به اینکه مرز پرویزخان نزدیک قصرشیرین بود این اتفاق بین راننده‌های عراقی بیشتر دیده می‌شد تا راننده‌های ایرانی. آن زمان معتقد بودیم چون اعمال قانون توسط پلیس در عراق بسیار ضعیف است به همین دلیل این اتفاقات می‌افتد و کودکان پشت فرمان می‌نشینند.»
او با بیان اینکه نخستین عامل رواج چنین پدیده‌ای کمرنگ شدن نظارت است، اظهار کرد: «در حال حاضر تلاش می‌شود بسیاری از تخلفات به صورت سیستمی ثبت شود؛ مثلا دوربین کنترل سرعت، سرعت غیرمجاز را چک می‌کند یا دوربین‌ها تشخیص می‌دهند که ماشین بارنامه دارد یا نه.»
مشاور سابق کمیسیون ایمنی راه‌های کشور با اظهار اینکه اکنون رانندگانی که می‌خواهند سهمیه سوخت بگیرند به صورت اتوماتیک با تعیین مکان مبدأ و مقصد تاییدیه می‌گیرند، گفت: «سیستمی شدن باعث شده است که مواجهه مستقیم پلیس با راننده‌ها کمتر شود. قبلا پلیس به صورت تصادفی چک و ماشین‌ها را متوقف می‌کرد و اسناد چک می‌شد اما رفته‌رفته این مواجهه مستقیم کم و کمتر شد.»
او تاکید کرد: «اینکه مواجهه مستقیم پلیس با راننده‌ها کم شده باشد در اصل بد نیست اما اگر روند و کل فرآیند آن درست دیده نشود باعث می‌شود شاهد چنین اتفاقاتی باشیم که پدیده کودک-رانندگان زیاد شود.»
انتقاد از عدم اتصال سیستم‌های هوشمند
صاحبی اضافه کرد: «نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که اگر به سمت سیستمی کردن می‌رویم باید سیستم‌ها به هم متصل باشند؛ یعنی اگر راننده‌ای پشت ماشین سنگین نشسته کارت هوشمند و گواهینامه‌اش در سیستم به هم وصل باشند. فرد با سن کم گواهینامه نمی‌تواند بگیرد و حتما کارت هوشمند او به گواهینامه فرد دیگری وصل است یا هویت دیگری را در جای دیگری احراز کرده که توانسته پشت فرمان بنشیند و اگر کارت هوشمند ثبت نشده چون گواهینامه ندارد بارنامه براش صادر نمی‌شود.»
مشاور سابق کمیسیون ایمنی راه‌های کشور افزود: «ریشه‌های عمیق اجتماعی این مسئله جداست و کارشناسان اجتماعی باید به آن بپردازند که چرا پدیده کودک-راننده بیشتر شده است اما ماهیت ماجرا این است که شاید سیستمی شدن باعث شده که مواجهه پلیس با راننده‌ها کم شده باشد اما ما به تناسب افزایش سیستم‌های هوشمند نتوانستم سیستم‌ها را به یکدیگر متصل کنیم.»
تخلف رانندگی جرم محسوب نمی‌شود
او تاکید کرد: «هوشمندسازی باید در ذهن مدیران باشد نه صرفا استفاده از ابزارها. زمانی که باور نداشته باشیم ابزارهایی که دارد به صورت هوشمند به ما کمک می‌کند باید به هم متصل باشد شاهد چنین نقص‌هایی در کار خواهیم بود.»
صاحبی با اظهار اینکه ما به تخلفات رانندگی در ایران نگاه جرم‌انگارانه نداریم، گفت: «ما فقط یک تخلف داریم که جرم تلقی می‌شود و آن هم استفاده از الکل است. اگر کودکی جرم مرتکب شود والدینش و خودش طبق ضوابط درگیر ماجرا می‌شوند اما وقتی تخلف رانندگی را جرم‌انگاری نمی‌کنیم آن تخلف باقی می‌ماند و نمی‌شود به لحاظ حقوقی والدینش را درگیر کرد اما حتما مالک وسیله نقلیه به لحاظ حقوقی درگیر خواهد شد و همچنین شرکتی که بارنامه را صادر کرده است و شرکتی که اسناد حمل را امضا کرده درگیر می‌شود.»
مماشات پلیس در مواجهه با راننده
مشاور سابق کمیسیون ایمنی راه‌های کشور با بیان اینکه متاسفانه چشم‌پوشی پلیس از تخلفات یکی از معضلات مهم است که باعث افزایش تخلفات می‌شود گفت: «پلیس تمایل دارد مواجهه‌اش با راننده کم شود و تا می‌تواند مماشات می‌کند. از سطح کلان پلیس تا سطوح دیگر این معضل دیده می‌شود. مثلا پلیس در مقدار جرایم تخلفات رانندگی دنبال این است که عدد و رقم زیاد نشود تا مردم در دوران ریاست آنها حس منفی پیدا نکنند. این مسئله یک نقص مدیریت کلان است که پلیس جایگاهی باید داشته باشد ندارد و دنبال مماشات کردن است.»
او خاطرنشان کرد: «مسئله دیگری که در زمینه افزایش کودک-راننده‌ها باید به صورت عمیق‌تر پرداخت این است که شاید این موضوع در این باشد که ما پلیس شهری و پلیس جرایم جدا از هم نداریم در حالی که این وظایف در دنیا جدا از هم هستند. پلیس جرم و جنایت و پلیس ترافیکی از هم جدا هستند. پلیس ترافیکی ذیل وزارت راه‌وشهرسازی و شهرداری کار می‌کند؛ بنابراین شاید این موضوع یکی دیگر از دلایل مماشات پلیس با چنین تخلفاتی باشد.»
قانون درباره مجازات کودکان راننده چه می‌گوید؟
بر اساس ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی، اگر کودکی از وسایل نقلیه والدین خود یا دیگران مانند موتورسیکلت و خودرو استفاده کند و تصادفی صورت گیرد این کودک مقصر است و مسئولیت از او سلب نمی‌شود. این پرونده‌ها در دادسرای ویژه اطفال مورد رسیدگی قرار می‌گیرند و برای این کودکان مجازات نیز تعیین می‌شود.
از این رو اگر والدین یا افراد دیگری، وسیله نقلیه خود را در اختیار کودکان قرار دهند در صورت انجام هرگونه هرگونه تخلف یا جرمی، صاحبان وسایل نقلیه نیز باید پاسخگو باشند و به مراجع قضایی معرفی می‌شوند. نوجوانان باید دقت کنند که چون گواهینامه ندارند، تصور نکنند که از آنها سلب مسئولیت می‌شود. همچنین والدین نیز باید دقت کنند اینکه خودشان سوار وسیله نقلیه نبوده‌اند نیز باعث نمی‌شود تحت پیگرد قانونی قرار نگیرند. بنابراین افراد زیر سن قانونی ۱۸ سال و بدون گواهینامه نباید به هیچ عنوان پشت فرمان خودرو بنشینند.
