ترابران- اگرچه بودجه شرکت‌های دولتی هرساله به همراه بودجه عمومی به قوه مقننه تقدیم می‌شود، اما این كار در عمل بيشتر جنبه اطلاعی دارد و نمایندگان معمولا بخش مهمی از بودجه شرکت‌ها را بررسی نمی‌کنند؛ زیرا این موضوع علاوه بر آنكه زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد، لازمه آن ارائه گزارش‌هایی از عملكرد شرکت‌ها در سال‌های گذشته است كه عملا این كار نيز در فرصت زمانی محدود بررسی بودجه صورت نمی‌گیرد، بنابراین غالبا آنچه در لایحه درج می‌شود، به تصویب نمایندگان مجلس می‌رسد، این در حالی است که آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد شرکت‌های دولتی در بخش حمل‌ونقل از نظر مالی به هیچ‌وجه در شرایط مناسبی قرار ندارند و نیمی از آنها با ضرر و زیان‌های انباشته دست به گریبان هستند.

 ***

سهم عمده‌ای از مصارف بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت، از منابع داخلی آنها تامين می‌شود كه با پيشنهاد هیئت‌های مدیره در مجامع عمومی یا شوراهای عالی مربوط تصویب و برای درج در لایحه بودجه به سازمان برنامه و بودجه كشور ارسال می‌شود. البته رویكرد مطلوب این است كه فرآیند بودجه شرکت‌ها به همان صورتی كه بيان شد، به مجلس ارائه شود، اما در بيشتر شرکت‌ها عملا این سازمان برنامه و بودجه است كه بودجه را تنظيم و در لایحه بودجه درج می‌کند که این رویه مشكل بودجه‌ریزی شرکت‌ها را دوچندان ساخته است. در واقع معلوم نيست دقيقا نقش مجامع عمومی شرکت‌های دولتی، نقش سازمان برنامه و بودجه و نقش قانون‌گذار در رسيدگی به بودجه شرکت‌های دولتی و بانک‌ها چيست.

با این تفاصیل نگاهی دقیق‌تر داریم به لایحه بودجه سال 1400 که نشان می‌دهد از بين 9 شركت بررسی شده دولتی در بخش حمل‌ونقل، دو شركت سودده، چهار شركت زیانده و سه شركت نيز سربه‌سر خواهند بود.

در لایحه بودجه سال 1400 مقدار 50 در صد سود ویژه سازمان بنادر و دریانوردی رقم 400 ميليارد ریال پیش‌بینی شده كه نسبت به قانون بودجه سال 1399 بيش از 90 در صد ر شد داشته است. همچنين شركت مادر تخصصی آزمایشگاه فنی و مكانيک خاك نيز در لایحه بودجه سال 1400 بالغ بر 20 ميليارد ریال 50 درصد سود ویژه داشته است كه همانند سال گذشته تغييری نخواهد داشت.

50 درصد سود ویژه شركت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران و شركت شهر فرودگاهی امام خمينی (ره) در لایحه بودجه سال 1400 نسبت به قانون بودجه سال 1399 صفر خواهد بود كه به معنای كاهش 100 درصدی سود این شرکت‌ها نسبت به سال 1399 است. گفتنی است مبلغ 630 ميليارد ریال از منابع عمومی دولت، صرف طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای شركت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران خواهد شد كه نسبت به سال قبل 17 درصد كاهش یافته است.

شركت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل كشور هيچ رشدی در سود شركت نداشته است و نسبت به سال گذشته تغييری نكرده است. همچنين بالغ بر 78.637 ميليارد ریال از منابع عمومی دولت برای مصرف در طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای این شركت در نظر گرفته شده است كه نسبت به سال قبل 15 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

اما از ميان شرکت‌های دولتی و موسسات وابسته به دولت در بخش حمل‌ونقل، شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، شركت هواپيمایی جمهوری اسلامی ایران و صندوق توسعه حمل‌ونقل زیانده پیش‌بینی شده‌اند.

گفتنی در خصوص شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در لایحه بودجه سال 1400 بالغ بر 19.025 ميليارد ریال سهم طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای و 15000 ميليارد ریال از سهم منابع داخلی طرح‌های تملک دارایی سرمایه‌ای صرف شده است كه درمجموع نسبت به مورد مشابه در سال گذشته 32 درصد افزایش داشته است.

شركت مادر تخصصی آزمایشگاه فنی و مكانيک خاك نيز در لایحه بودجه سال 1400 بالغ بر 20 ميليارد ریال 50 درصد سود ویژه داشته است كه همانند سال گذشته تغييری نخواهد داشت. شركت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران و شركت شهر فرودگاهی امام خمينی (ره) در لایحه بودجه سال 1400 هيچ سود ویژه‌ای ندارد و سربه‌سر خواهند بود و درنتيجه در مقایسه با سال 1399 رشد منفی خواهند داشت.

شركت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل كشور نيز مشابه سال گذشته سودی نخواهد داشت. از ميان شرکت‌های دولتی و مؤسسات وابسته به دولت در بخش حمل‌ونقل، شركت هواپيمایی جمهوری اسلامی ایران، شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و صندوق توسعه حمل‌ونقل زیانده پیش‌بینی شده‌اند. با توجه به اینكه حمل‌ونقل ریلی در اسناد بالادستی موردتوجه و دارای اولویت قلمداد شده است، تقویت این زیربخش ضروری به نظر می‌رسد.

عملكرد مالي سال 1398 شرکت‌های دولتي بخش حمل‌ونقل

در این بخش به مقایسه عملكرد مالی 6 شركت دولتی بخش حمل‌ونقل با بودجه مصوب این شرکت‌ها در سال 1398 پرداخته می‌شود. نکته اینجاست که برای تمامی شرکت‌های زیانده، ميزان زیان پیش‌بینی شده در بودجه مصوب سال 1398، به طرز قابل‌توجهی كمتر از ميزان زیان‌دهی واقعی آنها بوده است؛ برای مثال، ميزان زیان پیش‌بینی شده برای شركت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در قانون بودجه سال 1398، معادل 0.36 مقدار واقعی آن بوده است.

برای دو شركتی هم که سودده ذكر شده‌اند، ميزان 50 درصد سود ویژه پیش‌بینی شده در بودجه مصوب سال 1398، به طرز قابل‌توجهی كمتر از ميزان 50 درصد سود ویژه واقعی آنها بوده است؛ به‌عنوان مثال، 50 درصد سود ویژه پیش‌بینی شده برای شركت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در قانون بودجه سال 1398، معادل 0.36 مقدار واقعی آن بوده كه اختلاف قابل‌توجهی است.