چهل سال پیش، اکثر خطوط هوایی بینالمللی، بازارهای اصلی حاشیه خلیجفارس را بهعنوان یک توقف صرفاً فنی در مسیر خود از اروپا به آسیای جنوبشرقی مینگریستند تا در ساعات اولیه صبح، زمانی که هواپیماهایشان با سرعت از اقیانوس هند عبور میکرد، سوخت ارزانقیمتی هم فراهم کنند. چند شرکت هواپیمایی بزرگ، مانند هواپیمایی عربستان سعودی و گلفایر، خدمات با فرکانس پایین را در سراسر منطقه ارائه میکردند و بهطور انحصاری برای افراد بسیار ثروتمند خدمات لوکس درجه یک ارائه میشد. اما اکنون و در سال 2024 خاورمیانه یکی از سریعترین بازارهای در حال رشد در جهان است، با خطوط هوایی پیشروی جهانی که برای راهاندازی جامعترین شبکههای جهان با بالاترین سطح خدمات ممکن رقابت میکنند. امروزه این منطقه به مرکز صنعت هوانوردی تبدیل شده و تقریباً هر شهر بزرگ جهان را حداقل به یکی از قطبهای اصلی منطقه پیوند میدهد؛ رویایی که چهار دهه پیش، بسیاری باور نمیکردند که واقعیت یابد و حتی از خوشبینانهترین انتظارات نیز فراتر برود. گزارشی از این بازار دائماً در حال صعود را به نقل از سایت خبری انجمن شرکتهای هواپیمایی ایران بخوانید.
به گزارش ماهنامه ترابران، در حالی که همه ما داستانهای سفارش هواپیماهای جدید در منطقه را میشنویم یا مسیرهای پروازی و خطوط هوایی جدید را دنبال میکنیم، ولی احتمالاً سرعت رشد در منطقه خاورمیانه را از ابتدای قرن حاضر کاملاً درک نکردهایم. با این حال، دو داده به وضوح نشان میدهد که این رشد چقدر سریع بوده است.
در سال 2000، خاورمیانه با 70 میلیون صندلی در سال بهعنوان هفتمین منطقه بزرگ جهان در این زمینه رتبهبندی شد، ولی امسال انتظار میرود این عدد به 257 میلیون صندلی با سلطه بازار داخلی هند برسد. در عین حال، از سال 2000 میانگین نرخ رشد سالانه (AAGR) 6.8 درصد بوده که دو برابر نرخ جهانی است، ولی این نرخ امسال به بیش از 9 درصد افزایش مییابد.
البته در این میان یکسری برنده و بازنده پنهان وجود دارد؛ در حالی که دو بازار امارات و عربستان سعودی حاکم بر منطقه هستند، ولی ساختار بازار آنها بسیار متفاوت است. در عربستان 45 درصد (33.6 میلیون) صندلیها با خدمات داخلی ارائه میشود، در حالی که بازار امارات 100 درصد مختص ظرفیت بینالمللی است. مجموع این دو بازار 61 درصد از کل ظرفیت خطوط هوایی در منطقه را تشکیل میدهد و با اضافه شدن قطر بهعنوان رتبه سوم، سه بازار برتر تقریباً سهچهارم از کل ظرفیت در منطقه را به خود اختصاص میدهند. جای تعجب نیست که با توجه به اندازه بازارهای سه کشور برتر و سرمایهگذاری آنها در بخش هوانوردی، میانگین نرخ رشد سالانه آنها همگی بالاتر از میانگین منطقهای هستند. قطر با 12.5 درصد بسیار قوی و پیشتاز است که به معنای دو برابر شدن ظرفیت بالقوه در هر شش سال یکبار است.
کشورهایی که بالاتر از میانگین بازار رشد داشتهاند نیز با چالشهایی روبهرو بودهاند؛ برخی بهدلیل مسائل ژئوپلیتیکی و برخی دیگر، به دلیل آن که رشد اقتصادی و بازار آنقدر قوی نبوده است، مانند کویت و بحرین که در آنها استراتژیهای طولانیمدت با مشکل مواجه شدهاند.
از سوی دیگر، در راستای رشد بازار، تعداد خطوط هوایی فعال در خاورمیانه از ابتدای قرن اخیر افزایش یافته است. در سال 2000 تعداد 135 شرکت هواپیمایی فعال بودند، در حالی که این عدد در سال 2023 با 213 شرکت هواپیمایی به اوج خود رسید.
علاوه بر این، تعادل بین خطوط هوایی منطقهای مستقر و غیرمستقر نشان میدهد که تعداد شرکتهای هواپیمایی محلی در 20 سال گذشته دو برابر شده و در سال 2023 به 36 شرکت در مقایسه با 177 شرکت هواپیمایی مستقر در خارج از کشور رسیده است. نسبت فعلی 1 به 4.7 در مقایسه با نسبت سال 2000 یعنی 1 به 4.7 بسیار مطلوب ارزیابی میشود؛ چراکه با فعالیت بیشتر خطوط هوایی محلی، اشتغال و درآمد مستقیم بیشتری برای اقتصادهای محلی ایجاد خواهد شد.
از سوی دیگر، از سال 2010 به نظر میرسد تعداد خطوط هوایی فعال در هر دو بخش تثبیت شده و بهطور متوسط حدود 160 شرکت هواپیمایی غیرمستقر و حدود 38 شرکت هواپیمایی مستقر در محل وجود دارد. اگرچه مقاصد جدید بهطور مداوم اضافه میشوند، ولی اینها معمولاً از خطوط هوایی محلی هستند تا شرکتهای هواپیمایی خارجی جدیدی که وارد بازار میشوند.
به طور حتم، احساس «بزرگتر، بهتر» در بازار خاورمیانه وجود دارد، زیرا شرکتهای بزرگتر شبکه سطوح سودآوری استثنایی را در سال 2023 نشان میدهند. آخرین نتایج عملکرد شش ماهه امارات حاکی از سود 2.7 میلیارد دلاری و سود 1.0 میلیارد دلاری قطر ایرویز است.
در این میان، عمانایر همچنان در زمینه سودآوری با مشکل مواجه است و اگرچه این ایرلاین در سال 2023 ضررهای خود را 25 درصد کاهش داد، اما با وجود شبکه گسترده و برنامههای بلندپروازانه هنوز به سودی دست نیافته است. در سال 2016 این شرکت هواپیمایی 75 میلیون دلار برای خرید یک اسلات در فرودگاه هیترو لندن از ایرفرانس/ کیالام پرداخت که هنوز رکورد در این زمینه محسوب میشود.
هواپیمایی عربستان سعودی نیز امیدوار است که علیرغم کاهش رشد بازار که همزمان با گسترش به مقاصد جدید در دوازده ماه گذشته بوده، تا پایان سال جاری به سودآوری بازگردد. احتمالاً این شرکت توسط صندوق PIF عربستان سعودی بهعنوان بخشی از سرمایهگذاریهای گستردهتر آنها در پروژه چشمانداز 2030 خریداری میشود که ممکن است موضوع سودآوری را برای مدتی از بین ببرد، زیرا این شرکت به توسعه ترافیک مذهبی به کشور توجه دارد.
