حمل و نقل ریلی یکی از انواع صنعت حمل و نقل زمینی است که در آن با استفاده از روش ترابری هدایت شده، قطارها بر روی ریل‌های هم راستا و موازی حرکت می‌کنند تا بتوانند مسافران و کالاها را جابه‌جا کنند. روی ریل‌ها سطحی صاف و صیقلی دارد که باعث می‌شود کمترین میزان اصطکاک میان ریل و چرخ‌های قطار به وجود بیاید. استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی مزایای بسیاری دارد که مهم‌ترین آن‌ها امنیت بیشتر است. در صنعت حمل و نقل ریلی تعداد حوادث بسیار کمتر از حمل و نقل جاده‌ای است. همین امر باعث شده تا استفاده از قطار برای مسافرت و جابه‌جایی بار موردتوجه افراد بسیاری باشد. البته باید توجه داشت که حوادث صنعت حمل و نقل ریلی بسیار پایین است اما معدود حوادثی که رخ می‌دهد از شدت بالایی برخوردار هستند و نیاز به صرف اعتبار و هزینه بالایی برای جبران خسارات وجود دارد.
حمل و نقل ریلی ایران
می‌توان حمل و نقل ریلی را یکی از ارزان‌ترین و در عین حال امن‌ترین روش‌ها در صنعت حمل و نقل زمینی دانست. قطارها می‌توانند تعداد زیادی مسافر و مقدار زیادی بار را جابه‌جا کنند و تلفات‌شان بسیار کمتر از انواع دیگر حمل و نقل زمینی است. بسیاری از حوادثی که برای افراد در صنعت حمل و نقل ریلی رخ می‌دهد به دلیل نقض حریم ریلی و ورود افراد به منطقه خطرناک است. این روزها با پیشرفت روابط و همچنین صنعت حمل و نقل ریلی ، می‌توان با استفاده از قطارها علاوه بر بسیاری از شهرهای داخل کشور به برخی شهرهای خارجی نیز سفر کرد. شبکه ریلی ایران در حدود یازده هزار کیلومترمربع است و توسعه هر چه بیشتر این خطوط بر عهده معاونت ساخت و توسعه راه‌آهن است. سازمان حمل و نقل ریلی برنامه‌ریزی‌های بسیاری در خصوص افزایش ظرفیت خطوط ریلی کشور کرده است. این سازمان اقداماتی انجام داده است که هنوز برخی از آن‌ها به پایان نرسیده‌اند. این اقدامات برای افزایش ظرفیت حمل بار و مسافر در شبکه ریلی است و سازمان حمل و نقل ریلی ایران قصد دارد در پایان سال ۹۹ ظرفیت حمل بار را نسبت به سال ۹۶ سه برابر کند. در سال ۹۶ شبکه ریلی ایران توانسته سی و چهار میلیون تن بار را جابه‌جا کند که با توجه به اقدامات انجام شده پیش‌بینی می‌شود این عدد تا پایان سال ۹۹ به نود و یک میلیون تن برسد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سال ۹۹ چهل و سه میلیون نفر برای مسافرت از قطارهای متفاوت استفاده کنند.
مزایای استفاده از صنعت حمل و نقل ریلی
همان‌طور که گفتیم مسافرت با قطار مزایای زیادی دارد که در ادامه به مهم‌ترین این مزایا اشاره می‌کنیم:
۱- امنیت
مهم‌ترین آن‌ها امنیت بسیار بالای این شکل از حمل و نقل زمینی است. برای درک بهتر تفاوت تلفات مسافرت با قطار در برابر خودرو کافی است بگوییم که بر اساس آمار از سال ۸۵ تا ۹۴ تنها ۱۲ نفر از مسافرین کشته شدند این در حالی است که روزانه بیش از ۴۰ نفر در ایران بر اثر حوادث رانندگی جان خود را از دست می‌دهند. این آمار نشان دهنده امنیت بسیار بالای جابه‌جایی با قطار در مقایسه با حمل و نقل زمینی و جاده‌ای است.
۲- راحتی مسافران
از دیگر مزایای سفر با قطار راحتی بیشتر مسافران است. قطارها از امکاناتی نظیر وسایل خواب، سرویس‌های بهداشتی، رستوران، سیستم تهویه، روشنایی، امنیت و حریم خصوصی برخوردار هستند. به همین دلیل مسافران در قطار به راحتی می‌توانند تحرک داشته باشند، استراحت کنند، غذا میل کنند و حتی بر روی تخت‌های قطار بخوابند بدون این‌که نیاز به توقف وجود داشته باشد. این موضوع در خصوص وسایل نقلیه جاده‌ای مانند خودرو و اتوبوس متفاوت است و سفر با این وسایل می‌تواند خستگی بیشتری را به مسافران تحمیل کند.
۳- مصرف انرژی
استفاده از قطار برای جابه‌جایی بار و مسافر از نظر مصرف سوخت نیز به صرفه‌تر از حمل و نقل جاده‌ای است به طوری که در شرایط مناسب میزان مصرف انرژی آن در مقایسه با حمل و نقل زمینی و جاده‌ای ۵۰ تا ۷۰ درصد کمتر است. این مصرف انرژی کمتر باعث می‌شود تا هزینه استفاده از قطار کاهش یابد.
۴- محیط‌زیست
استفاده از قطارها و این نوع حمل و نقل می‌تواند به حفظ محیط‌زیست کمک کند. قطارها آلودگی بسیار کمی ایجاد می‌کنند و این میزان به قدری پایین است که به آن حمل و نقل سبز می‌گویند. قطارها در زمینه‌های متفاوتی به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
آلودگی هوا: تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده بیشتر از صنعت حمل و نقل ریلی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوا و روند گرم شدن کره زمین بگذارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با جابه‌جایی یک تن بار در هر کیلومتر با استفاده از سیستم ریلی در مقایسه با حمل و نقل جاده‌ای، حداقل شش سی‌سی در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود. زمانی که این عدد را در میزان و حجم زیاد جابه‌جایی کالاها در سال ضرب کنیم متوجه می‌شویم که توسعه خطوط ریلی و استفاده بیشتر از آن می‌تواند باعث صرفه‌جویی میلیون‌ها لیتر سوخت شود. عدم مصرف این میزان سوخت تأثیر بسیار مثبتی در آلودگی هوا می‌گذارد و از میزان آن می‌کاهد. باید توجه داشت که حمل و نقل ریلی مواردی مانند مترو را هم شامل می‌شود که در میزان ترافیک، مخصوصاً در کلان‌شهرها تأثیرگذار است.
آلودگی صوتی: بررسی‌های انجام شده نشان‌دهنده این موضوع است که صدای حاصل شده از قطارها آزار و اذیت کمتری نسبت به خودروها دارد. دلیل این امر برد مفید فرکانس صدای قطار و میزان اذیت و آزارش در مقایسه با خودروها است.
استفاده از زمین: راه‌آهن به دلیل عدم نیاز به آسفالت باعث دخالت بسیار زیادی در محیط نمی‌شود. همچنین یک مسیر دوطرفه راه‌آهن به هشت متر عرض نیاز دارد در حالی که یک اتوبان چهار بانده در حدود سه برابر این میزان زمین نیاز دارد. این موضوع در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد که در میزان زمین مساوی اگر از حداکثر توان صنعت حمل و نقل جاده‌ای و ریلی استفاده شود، حمل و نقل ریلی سه تا پنج برابر بیشتر از جاده‌ها ظرفیت حمل بار را دارد.
دانستنی‌های حمل و نقل ریلی
در ادامه مطلب قصد داریم در خصوص برخی اصلاحات رایج در صنعت حمل و نقل ریلی مطالبی را با هم مرور کنیم.
LTR
LTR مخفف (Light Rail Transit) یا قطار سبک شهری است. این قطارهای سبک معمولاً از یک تا سه واگن تشکیل می‌شوند و با استفاده از نیروی الکتریسیته در مسیری حفاظت شده بر روی سطح زمین، زیر زمین یا بالاتر از سطح زمین حرکت می‌کنند. استاندارهای بین‌المللی ظرفیت حمل مسافر برای این روش را چهار هزار تا دوازده هزار نفر در ساعت تعیین کرده‌اند.
مترو
مترو یکی دیگر از قطارهای شهری است که برای جابه‌جایی حجم بیشتری مسافر استفاده می‌شود. بر طبق استانداردهای بین‌المللی مترو باید بتواند در هر ساعت ۱۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ نفر مسافر را جابه‌جا کند. این سیستم به صورت حفاظت شده ساخته می‌شود که برای خطوط داخل شهری در زیر زمین و برای خطوط حومه شهر بر روی سطح زمین حرکت می‌کنند.
سر فاصله زمانی
به زمان بین خروج یک قطار از ایستگاه تا ورود قطار بعدی به ایستگاه را سر فاصله زمانی (Headway) می‌گویند.
پانتوگراف
پانتوگراف (Pantograph) سیستمی است که در قسمت بالایی قطار یا سایر وسیله‌های نقلیه ریلی قرار می‌گیرد تا بتواند جریان الکتریسیته را از سیم‌ها دریافت کند و به الکتروموتور وسیله منتقل کند.
ریل سوم
به ریلی که جریان برق را از طریق رسیپتور هدایت می‌کند ریل سوم (Third Rail) می‌گویند. این ریل معمولاً از جنس استیل است که در آن ترکیبات آلیاژ آلومینیوم و درصد کمی کربن نیز وجود دارد.
سیستم علائم
سیستم علائم (Signaling) را می‌توان یکی از سیستم‌های بسیار مهم در تأمین امنیت قطارها دانست. این سیستم وظیفه حفاظت از قطارها را بر عهده دارد. این سیستم با بررسی قطارها و صدور دستورات لازم از برخورد آن‌ها با یکدیگر جلوگیری می‌کند. همچنین از دیگر وظایف این سیستم توقف قطارها در هنگام رسیدن به سیگنال توقف و کنترل قطار در قوس‌ها و داخل ایستگاه نیز بر عهده این سیستم است.
در صورتی که مطالعه این مطلب برایتان سودمند بود پیشنهاد می‌کنیم مطلب خودرو به خودرو چیست؟ در خصوص این فناوری و نقش آن در کاهش ترافیک چه می‌دانید؟ را مطالعه کنید.
