در سلسله مطالب آشنایی با واژگان و اصطلاحات ترابری قصد داریم برخی از واژگان پرکاربرد در این حوزه را به شما معرفی کنیم. لابد تا به حال در متون مختلف با واژه-ی ترانزیت برخورد داشته¬اید و یا اسم آن به گوش¬تان خورده است. آیا می¬دانید ترانزیت چیست و از قوانین و مقررات و روش انجام آن مطلع هستید؟
از نظر لغوی، در فرهنگ فارسی معین ترانزیت این¬گونه معنا شده است:
«عبور کالا از کشوری به کشور دیگر بدون پرداخت گمرگ. بخشی از جابه¬جایی مسافر و کالا بین مبدأ و مقصد که مستلزم عبور از کشور ثالث باشد، گذری.»
در لغت‌نامه دهخدا مترادف این اصطلاح چنین آمده است:
ترانزیت، مأخوذ از لاتین، به معنی عبور کالا از کشوری به کشور دیگر بدون پرداخت حقوق عبور. صاحب فرهنگ نظام آرد: عبور مال¬التجاره ازمملکتی برای مملکت دیگر، مثال: دولت روس برای مال¬التجاره¬ی ایران در مملکت خود ترانزیت قبول کرده است.

اما اجازه دهید به گونه¬ای جامع تر به این مفهوم بپردازیم؛
از زمان¬های بسیار دور انسان¬ها برای تأمین نیازهای خود سفر کرده و در طول این سفرها کالاهای مورد نیازشان را از سایر مناطق به دست می¬آورده¬اند. امروزه نیز شاهد این تبادل کالاها در حجم بسیار گسترده¬تری میان کشورها و حتی قاره¬ها هستیم. هر کشوری برای تأمین نیازهای خود یا مجبور به تولید آن¬هاست و یا این که باید از تولیدات دیگر کشورها استفاده کند. کشورها با توجه به موقعیت سیاسی، جغرافیایی و فرهنگی خود می¬توانند محصولاتی را تولید کنند. تولید این محصولات در صورتی که بیش از نیاز مصرفی در آن کشور باشد، می¬تواند به فرصتی برای درآمدزایی در آن کشور بدل شود. گاهی نیز یک کشور در تولید یک یا چند محصول ناتوان یا کم¬توان است و یا تولیدش صرفه¬ی اقتصادی ندارد. به همین دلیل مایل است تا آن محصول را از کشورهای دیگر وارد کند. رد و بدل شدن کالا بین کشورهای گوناگون را به طور کلی ترانزیت گویند. در معنایی دیگر؛ ترانزیت عبارت است از انتقال کالایی گمرک نشده از یک گمرک به گمرکی دیگر، البته تحت نظارت گمرک! به معنای ساده تر، ترانزیت به ارسال کالا و یا اقلام دیگر اشاره دارد که از طرف فروشنده ارسال شده¬اند، اما هنوز به خریدار نرسیده و در مسیر هستند.
ترانزیت شکل¬ها و روش های گوناگونی دارد؛ به عنوان مثال کشور الف محصولی را که در تولید آن به حد مازاد رسیده است را به کشور ب صادر می¬کند و هم¬ارزش با آن محصول، از میان محصولاتی که کشور ب به عنوان کالای صادراتی عرضه کرده و در کشور الف مورد نیاز است وارد می¬کند. یا در شیوه ای دیگر،کشور الف از محصولات تولیدی کشور ب خریداری کرده و در ازای آن وجه نقد رایج جهانی یا ارز توافق شده را پرداخت می¬کند.
از دیگر روش¬های ترانزیت که به ندرت بین کشورها اتفاق می¬افتد به این صورت است که کشور الف کالایی را به کشور ب صادر و در مقابل از کالاهای صادراتی کشور ج با اعتبار ذخیره شده¬ی کشور ب که از قبل در کشور ج موجود است خریداری می¬کند با این شیوه هر سه کشور به منافع مد نظر خود خواهند رسید. البته برخی از کشورها هم در موقعیت¬های استراتژیک قرار گرفته¬اند، به همین دلیل از از آنها به عنوان راهی میانبر برای رسیدن کالا به مقصد استفاده می¬شود.

از آنجا که ترانزیت یک فعالیت بین¬المللی است، هر کشوری برای ترانزیت با سایر کشورها باید قوانین خود را با قوانین بین¬المللی تطبیق دهد. حوزه¬ی ترانزیت کالا در بین کشورهای مختلف بسیار رقابتی است و هر کشوری در تلاش است تا برای پیروزی و موفقیت در بازارهای بین¬المللی، قیمت ترانزیتی کالا را به صورت رقابتی تعیین کند. اگر کشوری بتواند از مزیت¬های رقابتی و توانایی¬هایش در زمینه ترانزیت به خوبی بهره¬برداری کند، می¬تواند سود خوبی را وارد چرخه¬ی اقتصادی خود کند.
معمولاً کشورها به دنبال ترانزیت با مناطق و کشورهایی می¬روند که در آن هزینه¬های ترانزیت و حمل¬ونقل کالا برایشان ارزان¬تر تمام شود. به عبارت دیگر یکی از موارد مهمی که کشورهای فعال در حوزه¬ی حمل¬و¬نقل بین¬المللی در نظر می¬گیرند، هزینه¬های حمل¬و¬نقل ارزان¬تر است. زیرا کشوری که حمل¬ونقل در آن گران تمام شود، مزیت رقابتی خود را در عرصه¬ی ترانزیت از دست خواهد داد. البته در حوزه¬ی ترانزیت، فقط ترانزیت خارجی و حمل¬ونقل بین¬المللی مطرح نیست، چرا که بخش عظیمی از حوزه-ی حمل¬ونقل به ترانزیت داخلی مربوط می¬شود. به طور کلی ترانزیت را می¬توان این¬گونه دسته¬بندی کرد:

• ترانزیت خارجی
اگر در زمان جابه¬جایی و حمل¬و¬نقل کالا، تعداد کشورهای درگیر در آن سه کشور یا بیشتر باشد، به آن ترانزیت خارجی گفته می¬شود. یعنی کالا از مبدأ تا مقصد سه کشور یا بیشتر را رد می¬کند. در این کشورها، کالای وارد شده باید در زمان مشخص و از طریق مرزهای گمرکی مشخص برای ورود، وارد شده و در طی زمان مشخصی نیز از این کشورها خارج شود.

• ترانزیت به خارج
در ترانزیت به خارج، یک مبدأ و یک مقصد وجود دارد. یعنی طی آن کالای صادراتی از گمرک مبدأ با یک ارسال به گمرک مقصد که کشوری خارجی است، ارسال می-شود.

• ترانزیت داخلی
اگر جابه¬جایی کالایی بین دو گمرک در یک کشور باشد و این جابه¬جایی به خاطر انجام تشریفات گمرکی صورت گرفته باشد، به آن ترانزیت داخلی گفته می¬شود. در ترانزیت داخلی، ابتدا در گمرک مبدأ کالایی که قرار است ترانزیت شود بررسی می¬شود. این بررسی به این منظور است که کالای ارسالی با کالایی که از قبل اظهار شده یکسان باشد و چیزی به آن اضافه نشده باشد. در صورت دیدن مغایرت، کالای مورد نظر قاچاق محسوب می¬شود. همچنین کالای ترانزیت شده باید در زمانی که مشخص شده است به مقصد برسد. در صورتی که که در طی این مدت زمان به گمرک مقصد وارد نشود، کالای قاچاق محسوب می¬شود. اما اگر کالا در طول مسیر دچار حادثه و تصادف شده باشد، می¬توانند با در دست داشتن جریمه نیروی انتظامی حداکثر تا مدت ۵ روز از تاریخ قید شده در پروانه، کالای خود را ترخیص کنند.

• ترانزیت به داخل
زمانی که کالایی در یکی از گمرک¬های کشور وجود دارد، اما کارهای مربوط به ترخیص آن در گمرکی دیگر در همان کشور باید انجام شود، کالا را به گمرک دوم می-فرستند. این جابجایی کالا بین دو گمرک در یک کشور را ترانزیت به داخل می¬گویند.
گردآوری و تدوین: حمیدرضا یعقوب¬ زاده (آریآ)