ترابران- نقشه ایمنی راهها با چشمانداز ایجاد حملونقل جادهای ایمن و روان برای تمامی کاربران، برای يك دوره پنج ساله تدوين شده تا تعداد کشتهشدگان تصادفات رانندگی را از ۱۷ هزار نفر در سال پایه به ۱۲ هزار نفر در سال پایانی برساند و آموزش و فرهنگسازی در حوزه ایمنی را دنبال کند.
در شماره 156 ترابران، گفتوگویی با جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ایمنی و ترافیک وقت سازمان راهداری درباره جزئیات این نقشه راه داشتیم و اکنون بعد از گذشت سه سال، پیگیر پیشرفت مراحل تصویب آن از مجید صباغزاده، مدیرکل توسعه ایمنی راه و حریم سازمان راهداری شدیم. بنابر توضیحات صباغزاده، نقشه ایمنی راههای کشور علیرغم اهمیتی که در ایمنی راهها و کاهش تلفات ناشی از حوادث رانندگی دارد، همچنان در پیچ و خم مسیر تصویب مانده و عدم تامین اعتبارات لازم بزرگترین عامل این تاخیر چندین ساله است.
مجید صباغزاده درباره مراحل تکمیل نقشه راه ایمنی راههای کشور گفت: «چندین بار در کمیسیون ایمنی راهها تکمیل این نقشه پیگیری و ایرادات آن اصلاح شده و تقریبا در حال نهایی شدن است تا آماده ارسال به مراجع بالاتر شود. نقشه ایمنی راهها برنامه کلانی است که سیستمهای بسیاری را دربرمیگیرد؛ هم صنعت خودروسازی، هم سیستم راهسازی، هم سیستم فوریتهای پزشکی، هم سیستم مدیریت جامع ایمنی راهها و هم مسائلی مرتبط با کاربران از جمله رانندگان، موتورسواران و عابران پیاده. در این برنامه جامع و کامل نیاز است که تمام سیستمها برنامههای خود را اعلام کنند و خودشان را با یکدیگر تطبیق دهند تا زودتر به نتایج اولیه برسیم.»
مدیرکل توسعه ایمنی راه و حریم خاطرنشان کرد: «ما در مجموعه خودمان، برنامهریزیهایی را که در این طرح برای سازمان راهداری پیشبینی شده انجام میدهیم؛ علیرغم اینکه اعتباری بابت این قضیه تخصیص داده نشده و جدا از اعتبارات موجود، هنوز برای نقشه راه بودجهای تعریف نشده است. به هر حال، هم در مدیریت ایمنی راه و هم در امداد فوریتهای پزشکی اقداماتی در حال انجام است. به هر حال اختلاف نظرهایی وجود دارد و به اعتبارات کلانی نیاز داریم که در شرایط فعلی کشور تامین آن امکانپذیر نیست، بنابراین برای به نتیجه رسیدن بایستی هدفمند و حساب شده پیش برویم.»
او در مورد علت تاخیر در تصویب نقشه ایمنی راهها گفت: «با توجه به شرایط موجود جامعه، حداقل هشت ماه است که گرفتار بیماری کرونا و محدودیتهای آن شدیم، ولی کار متوقف نشده و در حال چکشکاری است تا به خروجی بهتری برسیم.»
صباغزاده در پاسخ به این سوال که آیا رقم 6 تا 7 هزار میلیارد تومان سالانه پیشبینی شده برای بودجه نقشه ایمنی راهها تغییراتی داشته است، گفت: «هرچند اعداد و ارقام هزینهها با توجه به تغییراتی که در قیمتها به وجود آمده، بهروزرسانی نشده است تا مطابق با آن تامین بودجه شود، ولی مطمئنا اگر اصل نقشه به نتیجه برسد، منابع اعتباری هم به نحوی تامین خواهد شد. نهایتا چون اجرای طرح پنجساله در نظر گرفته شده، با دو، سه سال تاخیر به نتیجه میرسد. البته ما در بخش راه، تا حدودی این اعداد را بهروزرسانی کردیم، ولی تا زمانی که نهایی و آماده ارسال نشده باشد، این تغییرات ممکن است باز هم اتفاق بیفتد.»
مدیرکل توسعه ایمنی راه و حریم درباره هماهنگی نهادهای مرتبط با ایمنی راهها تصریح کرد: «در سیستمهای ایمنسازی و مدیریت ایمنی ازجمله فوریتهای پزشکی، هلال احمر، اورژانس، پلیس راه و وزارت راه و شهرسازی تقریبا هماهنگی وجود دارد چون این هماهنگسازی را از سال 84 – یعنی از زمانی که نقاط پرحادثه در کشور مشخص شدند- آغاز کردیم. در واقع، جمعآوری اطلاعات، ایمنسازی راهها، امدادرسانی در راهها از طریق فوریتهای پزشکی، هلال احمر و اورژانس از گذشته بوده است، اما جنس صنعت خودرو متفاوت است. البته ما استقبال میکنیم که خودروسازان هم زودتر در چارچوب فعالیتهای خود بتوانند خودروهای ایمنتری را روانه بازار کنند، اما در حال حاضر، هنوز خودروسازان بهطور کامل با برنامهها تطبیق پیدا نکردهاند. البته به نسبت دهه هشتاد، سیستم ایمنی خودروها ارتقای خوبی پیدا کرده، اما هنوز جای کار بسیاری وجود دارد تا به نقطه مطلوب برسیم.»
او با اشاره به اینکه در بخش ایمنی رانندگان نیز اقدامات زیادی انجام شده است، توضیح داد: «از جمله مهمترین اقدامات، صدور کارت هوشمند برای رانندگان است که از سالهای گذشته اجرایی شد یا محدودیتهای سنی که برای تردد خودروها تعریف شده است. تصمیمات زیادی اتخاذ شده تا تعداد و شدت تصادفات کمتر شود مانند اجرای حفاظ جانبی برای خودروهای باربر برای جلوگیری از رفتن ماشینها زیر ماشینهای سنگین. حتی در مورد موتورسیکلتسواران و عابران پیاده هم نقاط پرتصادف ایمنسازی شده است. در ایمنی راهها به صورت خاص آشکارسازی عابران پیاده در محورهایی که سابقه تصادفات زیادی دارند در حال اجرا است. صدور گواهینامه رانندگی از طریق پلیس راهور و آموزشهایی که در مرکز فوریتهای پزشکی برای عابران پیاده و موتورسیکلتسواران داده میشود هم از جمله اقداماتی هستند که سازمانهای مختلف براساس وظایف ذاتی خود، در خصوص انجام آنها قدمهایی برداشتهاند.»
صباغزاده با بیان اینکه پایش عملکرد ایمنی راه، بحث پیچیدهای است، گفت: «در دنیا شاخصهای متفاوتی برای ایمنی راه مورد استفاده قرار میگیرد. این شاخصها در حال بررسی است و به محض اینکه نقشه ایمنی راهها مصوب شود، مطمئنا آن شاخصهای ایمنی هم تعیین خواهد شد. هر کشوری براساس ویژگیهای خود شاخصهایی تعریف و براساس آن رتبهبندی میکند، اما در کشور ما هنوز آن شاخص رتبهبندی ایمنی تعریف نشده و من نمیتوانم در حال حاضر در این مورد، تاریخ مشخصی را اعلام کنم، ولی حداقل تا دو، سه سال دیگر بعید میدانم که به نتیجه برسد.»
او ادامه داد: «در مورد هوشمندسازی جادهها مهمترین پروژه در حال اجرا، نصب دوربینهای کنترل سرعت در جادهها است. سعی وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری این است که با توجه به توان خود و محدودیتهای اعتباری با اولویت راههای شریانی و حساس که از سالهای گذشته شروع شده و در حال ادامه است، هر چه زودتر حداقل در راههای شریانی، پوشش کامل دوربینهای کنترل سرعت برقرار شود.»
صباغزاده تاکید کرد: «در بحث هوشمندسازی سیستمهای ناوگان حملونقل عمومی در بخش سامانه سپهتن، اتوبوسها برای کنترل سرعت به صورت برخط رصد میشوند و اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است. براساس عملکرد این سامانه، همه سیستمها به صورت لحظهای کنترل میشوند و فقط بحث ثبت داده مطرح نیست؛ یعنی اگر اتفاق ناگواری بیفتد، مثلا ماشینی از حالت استاندارد یا مجاز خارج شود یا شرایط راننده تغییر کند، به صورت لحظهای به راننده اخطار داده میشود.»
اما رانندگان نسبت به عملکرد سامانه سپهتن گلایهها و اعتراضات زیادی دارند و ایرادات متعدد سیستمی آن را به عنوان مانعی در مسیر تسهیل حرکت ارزیابی میکنند. پاسخ شما به این ایرادات چیست؟
او درباره ضرورت تدوین نظام ثبت اطلاعات مرتبط با تصادفات و ترافیک چنین توضیح داد: «سالهاست که این موضوع مطرح شده، ولی هنوز به سرانجامی نرسیده است و در حال حاضر ما اطلاعات موردنیاز خود را به صورت آفلاین برداشت میکنیم. مدیرکل سابق دفتر ایمنی و ترافیک نظرشان این بودکه یک سیستم به صورت آنلاین تمام اطلاعات را ثبت کند، اما شرایط خاصی دارد و نظرات سازمانها و دسترسیها متفاوت است، بنابراین هنوز به نتیجه مطلوب نرسیدهایم. در بحث اطلاعات مربوط به تصادفات چون موضوع شناسایی نقاط پرحادثه هر سه سال مورد بررسی قرار میگیرد، ما هم هر سه سال یک بار اطلاعات را از پلیس دریافت و تجزیه و تحلیل کرده و نقاط پرتصادف را مشخص میکنیم، هرچند همانطور که گفتم آنچه مطلوب همه ما است و هنوز به مرحله نهایی نرسیده، این است که بتوانیم لحظه لحظه گزارشها را دریافت کنیم. متاسفانه چون همه سیستمها در دسترسی به اطلاعات محدودیتهایی دارند و معمولا ما ایرانیها در کارگروهی ضعیف عمل میکنیم.»
او با اشاره به ضرورت تامین اعتبار برای اجرای بسیاری از این طرحهای نقشه ایمنی راه تصریح کرد: «اگر اعتبارات تامین شود، کارها با سرعت مناسبتری پیش میرود، ولی اگر در چارچوب تعریف بودجه سالیانه باشد، نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که حرکت قابل توجهی اتفاق بیفتد. مهمترین موضوعاتی که میتواند باعث تسریع در امر ایمنسازی راهها و کاهش تصادفات و تلفات میشود، دو نکته است؛ یکی تعامل و هماهنگ بودن سیستمها و دوم، تامین منابع اعتباری لازم. در اینجا منظور من اعتباری نیست که هرساله باید صرف نگهداری راهها شود. همانطور که میدانید هزینههای سازمان راهداری به دو بخش تقسیم میشود؛ یکی هزینههای جاری و روزمره مثلا برای احیای خطکشیهای گذشته یا تعمیر گاردریلها است، اما ما برای یکسری اقدامات دیگر برای ارتقای سطح کیفی راهها نیاز به اعتباری مازاد بر هزینههای جاری داریم. به صراحت میگویم که اگر منابع اعتباری لازم تامین نشود، تنها کاری که از دست ما برمیآید، در بهترین حالت، حفظ وضع موجود است نه ارتقای آن. در حال حاضر برحسب وظیفه، هزینههای لازم را در دو، سه سال گذشته برآورد و بهروزرسانی کرده و به سازمان مدیریت و به مراجع دیگر اعلام کردیم و بخشهایی هم که خودمان توانستیم تامین منابع کنیم، اجرا کردیم، اما اقدامات بیشتر و گستردهتر مستلزم بودجه مجزا است که در شرایط فعلی ظاهرا از توان دولت خارج است.»
او با تاکید بر اهمیت فرهنگسازی یادآور شد: «بحث فرهنگ ترافیک و رعایت انضباط ترافیکی جایگاهی مهمی دارد. اگر مردم فرهنگ ترافیکی را رعایت و قوانین را بهدرستی اجرا کنند، مطمئنا ما میتوانیم به کیفیت مطلوبتری از ترافیک در سطح کشور دست پیدا کنیم، زیرا متاسفانه علت بیشتر تصادفات ما ناشی از سرعت بالا است. رعایت سرعت مطمئنه حرکت بسیار سادهای است. اگر هر رانندهای با سرعت مطمئه حرکت کند، قطعا میزان تصادفات بسیار کمتر خواهد شد و کمتر دچار زیانهای مالی و جانی خواهیم شد. آموزش و پرورش، صدا و سیما، پلیس راه و وزارت راه و شهرسازی میتوانند حداقل برای نسلهای بعدی برنامهریزی کنند و باعث ارتقای فرهنگ ترافیکی کاربران راه شوند.»
مدیرکل توسعه ایمنی راه و حریم با بیان اینکه در چهار، پنج سال گذشته اعتبارات ما به صورت کامل تخصیص پیدا نکرده، خاطرنشان کرد: «ما مشکلات زیادی داریم که میتواند باعث ضعیفتر شدن پیمانکاران بخش راه شود و ضعیفتر شدن پیمانکاران یعنی تضعیف بازوهای اجرایی سیستم ترافیکی. به این ترتیب که وقتی پیمانکاران اجرایی توانمند ما نتوانند مطالبات خود را دریافت کنند، در پروژههای بعدی شرکت نخواهند کرد، ما اکنون پیمانکارانی داریم که به دلیل عدم دریافت مطالبات خود، توان شرکت در مناقصههای بعدی پروژه را ندارد و به همین دلیل بسیاری از پیمانکاران از شرکت در مناقصات پرهیز میکنند، چون وقتی پولی وجود ندارد، نمیتوانند وارد پروژهها شوند، مناقصات چندین مرتبه تکرار و زمان اجرای پروژه طولانیتر میشود.»