ترابران- در خرداد ماه سال جاری که خبر حذف ارز 4200 تومانی برای واردات تایر منتشر شد، بهراحتی میشد پیشبینی کرد که حذف ارز دولتی موجب افزایش چندباره قیمت لاستیک شود و بر اثر همین جو روانی ایجاد شده، متقاضیان خرید لاستیک دولتی صفهای طولانی در پشت در نمایندگیهای شرکتهای تایرسازی تشکیل دهند.
تولیدکنندگان میگویند لاستیک سواری به قدر کفایت بازار تولید میشود ولی آنچه مصرفکنندگان میبینند بیکفایتی در نظام توزیع و ضعف مدیریت در سطح عرضه است و بس؛ تا آنجا که حتی در نمایندگیهای رسمی هم تایرها با قیمتهای بالاتر و از طریق دلالی فروخته میشود. راهکار وزارت صمت برای تثبیت قیمتها و جمع شدن بساط واسطهگری در حاشیه بازار این بود که از
ابتدای مردادماه سال جاری تولیدکنندگان تایر موظف شدند آمار تولیدات خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. مسئولان این سامانه مدعی هستند که با ثبت اطلاعات تولید و فروش تولیدکنندگان در سامانه جامع تجارت و استقرار سامانه توزیع سیستمی تایر سواری میتوان زنجیره تامین این کالا را از ابتدای تولید تا انتهای رسیدن به دست مصرفکننده نهایی نظارت کرد، اما به گفته متقاضیان خرید تایر این سامانه تاکنون چندان موفق عمل نکرده و هنوز هیچ لاستیکی از طریق این سامانه توزیع نشده است.
برای پرسوجوی چالشهای صنعت تایر، مشکلات تایرسازان و چندوچون عملکرد سامانه جامع تجارت با مصطفی تنها، سخنگوی انجمن صنعت تایر گفتوگو کردیم.
مصطفی تنها درباره دلیل نوسانات پرتکرار در بازار تایر در سالهای اخیر چنین توضیح میدهد: «ما از نظر تولید هیچ مشکلی نداریم. اگر آمار تولیدات ما را بررسی کنید، میبینید که ما معمولا هر سال نسبت به سال قبل افزایش تولید قابل توجهی در تایر انواع خودرو داریم. در مورد تایر سواری که الان مشکل بازار است 28 درصد در پنج ماهه سال جاری افزایش ظرفیت داشتهایم و سال قبل هم به همین نسبت افزایش ظرفیت داشتیم؛ یعنی ما از معدود صنایعی در کشور هستیم که جهش تولید را به صورت واقعی و فارغ از شعارها تحقق بخشیدهایم؛ با اینکه صنعتی هستیم که به لحاظ وابستگی 30، 40 درصدی به ارز برای تامین مواد اولیه و شرایط بسیار سنگین تحریم، افزایش تولید برای ما کار بسیار شاقی است، ولی از پس آن برآمدیم و این نشاندهنده تلاش شبانهروزی همکاران ما در این صنعت است.»
او با تاکید بر اینکه مشکل ما در توزیع است و این مشکل هم مربوط به کارخانهها نیست، میگوید: «مشکل نظام توزیع متاثر از شرایط اقتصادی در کشور است که ما در آن دخالتی نداریم. پولهای سرگردانی که در کشور وجود دارند مدام در حرکت هستند و در سالهای مختلف به کالاهای مختلف متوسل میشوند و آن کالاها را کمیاب یا گران میکنند. ما تا دو، سه سال پیش مشکل مشتری داشتیم، یعنی نمیتوانستیم تولیدات خود را توزیع کنیم اما ناگهان از دو سال پیش، این پولهای سرگردان به سمت بازار تایر حرکت کرد و قیمتهای این بازار را درنوردید. عوامل این نوسانات قیمت در اختیار و تحت مدیریت ما نیست. مدیریت ما در حیطه تولید است که باید تولید کنیم و با سیستم نمایندگی ما تایرها عرضه شود.»
او درباره راهکار پیشنهادی انجمن صنفی تایر برای تنظیم بازار آشفته تایر، میافزاید: «راهکاری که به ذهن ما رسید این بود که فروش آنلاین راه بندازیم که از طریق آن ثبت و ضبط بهتری صورت میگیرد. به این ترتیب، چه سازمان امور مالیاتی و چه وزارت صمت میتوانند به صورت کامل تمام اطلاعات مربوط به تولید و اینکه لاستیک ها به چه قیمتی فروخته شدهاند را در اختیار داشته باشند، چون همه خریداران هزینه لاستیک ها را به حسابی واریز میکنند. در نتیجه، همه چیز شفاف میشود، ولی متاسفانه مقامات دولتی ما از این روش استقبال نکردند و از این روش توزیع حمایت نمیکنند.»
تنها ادامه میدهد: «ما فکر میکنیم که اگر بیشتر به سمت استفاده از تکنولوژی در تنظیم بازار برویم، بیشتر به مصرفکننده نهایی کمک خواهد کرد. البته طبیعی است که بازار با آن مخالفت کند، چون به هر حال باید از کانال آنها تایر توزیع شود تا منتفع شوند و وقتی شما از طریق آنلاین خرید کنید، آنها به شدت اعتراض خواهند کرد. اما به نظر ما این بهترین راهحل است که هم کارخانهها تخلفی نکنند و هم مصرفکننده بتواند تایر را به قیمت مناسب دریافت کند.»
سامانه جامع مشکلات
او با اشاره به اینکه مقامات دولتی ما سیستمی به نام «سیستم جامع تجارت» طراحی کردهاند که فکر میکنند حلال مشکلات است، تاکید میکند: «… اما این سیستم مشکل دارد. ما بارها در جلسات مختلف صحبت کردیم و گفتیم این مشکلات را حل کنید تا ما بتوانیم مستقیما با این سیستم کار کنیم. هر دفعه قبول کردند، اما بعد در مصاحبهها ما را به عدم همکاری متهم کردند. ما به ناچار کتبا نوشتیم که میخواهیم از این سیستم استفاده کنیم، لطفا مشکلاتش را حل کنید.»
سخنگوی انجمن صنعت تایر درباره نقایص سیستم جامع تجارت تصریح میکند: «ما مشکلات را فهرست کردیم، چون دیدیم هر چه در جلسات مشکلات را مطرح می کنیم، انگار نه انگار که حرفی زدهایم؛ بنابراین، در تاریخ 19/6/99 طی مکاتبهای رسما فهرست همه مشکلات را فرستادهایم. به عنوان مثال، تولید ماه گذشته ما جزو بدهی ما محسوب میشود و باید آن را توزیع کنیم تا از بدهی ما خارج شود. پس ما تایرها را به بنکدار میدهیم، بعد بنکدار باید تایید کند که این کالا را دریافت کرده تا از حساب ما خارج شود و در حساب بنکدار ثبت شود. این زنجیره همین طور عمل میکند تا به آخر برسد.»
او ادامه میدهد: «آخرین حلقه پنچرگیرها هستند که در تمام نقاط جادهها و محلات کشور گسترده شدهاند و آنها هستند که تایر را به مصرفکننده نهایی تحویل میدهند. پنچرگیر اگر تایید نکند که تایر را از بنکدار گرفته است، آن بنکدار گرفتار میشود و به نظر میرسد که احتکار کرده است؛ در حالی که احتکار نکرده و تایرها را به توزیعکنندگان خرد داده است. در سراسر کشور چند درصد از پنچرگیران کامپیوتر دارند؟ چند درصد میتوانند با این سیستمها کار کنند که بتوانند دریافت تایرها را تایید کنند. آیا در تمام جادههای کشور دیدهاید که یک پنجرگیری کامپیوتر داشته باشد؟ این ضوابط مشکل ایجاد میکند و اطلاعات غلط میدهد. فروشندهای که تایرها در حسابش مانده است دچار مشکل میشود و با خود میگوید برای چه تایر داخلی خرید و فروش کنم که اینقدر دچار دردسر شوم. اصلا تایر داخلی را کنار میگذارم و تایر وارداتی کار میکنم که هیچ کدام از این معضلات را ندارد. به این ترتیب، شبکههای توزیع ما سوق داده میشوند به سمت اینکه شبکه توزیع رقبای خارجی ما شوند.»
مشکلات سیستمی
تنها با تاکید بر اینکه تولیدکننده تایر باید بتواند کار خود را به نحوه اقتصادی انجام دهد، میگوید: «نباید چیزی بیجهت به ما تحمیل شود که هزینهزا باشد، آن هم در حالی که در جهت کارکرد اصلی صنعت نیست و مشکل ایجاد میکند، چون ما باید هزینه اضافی را روی قیمت محصول بکشیم و بعد از مصرفکننده بگیریم. آیا این عادلانه است. سازمانهای مختلف انتظاراتی از ما دارند که معقول نیست.»
او درباره نمونههای دیگری از مشکلات سامانه جامع تجارت چنین توضیح میدهد: «مثلا الان باید در چند سامانه اطلاعات مشابهی را وارد کنیم: سامانه جامع تجارت، سامانه 124، سامانه انبارها، بارنامهها، سامانه بهینیاب و … ضمن اینکه باید گزارشهای مختلفی هم به سازمانها و نهادهای مختلف بدهیم، یعنی چون سازمانهای مختلف با هم رابطه ندارند، ما باید تاوانش را بدهیم. همیشه هم باید بدهکار باشیم که چرا بهموقع در فلان سامانه اطلاعات را ثبت نکردهایم. باید ارگانهای مختلف تصمیم بگیرند و یک سامانه جامعی را تنظیم کنند تا ما یک بار در یک سامانه اطلاعات خود را وارد کنیم که به سامانههای دیگر لینک بدهند و آنها هم از همین اطلاعات استفاده کنند اگر سامانه جامع تجارت مورد تایید بهینیاب نیست یا برعکس، ما چرا باید متحمل نیرو، زمان و هزینه اضافی شویم.»
سخنگوی انجمن صنعت تایر با انتقاد از اینکه مقامات در برابر افکار عمومی طوری برخورد میکنند که انگار تایرسازان مجرم هستند که در سامانه جامع تجارت اطلاعات خود را ثبت نمیکنند، میگوید: «این در حالی است که در این سامانه هنوز برای همه کالایی که ما تولید میکنیم، شناسه کالا تعریف نشده یا برای یک کالا به صورت تکراری چند کد تخصیص داده شده است، در حالی که در سامانه جامع تجارت و سامانه 124 بدون کد شناسایی نمیتوانیم اطلاعات خود را وارد کنیم. این مشکلی است که باید مسئولان در نهادهای ذیربط آن را حل کنند ولی متاسفانه علی رغم اینکه مرتب ما را مینوازند که چرا اطلاعات خود را در سامانه دیر یا کم ثبت میکنید، اولین مسئله که کد شناسایی کالا است، هنوز رفع نشده است.»
تنها یادآور میشود: «این سامانه از نظر پشتیبانی بسیار ضعیف است. اگر کاربر به مشکلی بربخورد وقتی با پشتیبانی تماس میگیرد یا نمیتوانند او را راهنمایی کنند یا ضد و نقیض سخن میگویند.»
او با بیان اینکه مسئله دیگر در این سامانه بحث رزرو تایر است، میافزاید: «افراد میتوانند در این سامانه تایر رزرو کنند، بدون اینکه هیچ هزینهای بپردازند. چرا تایر ما باید در انبار برای رزرو بماند. کسی که میخواهد تایری را رزرو کند، باید پولش را بپردازد. نمیشود کسی رزرو کند و تا سه ماه دیگر هم پیدایش نشود، در حالی که مصرفکنندگان برای گرفتن یک حلقه تایر آواره شدهاند. ما خواستار حذف این رزرو هستیم یا حداقل زمان کوتاهی برای رزرو قائل شوند، آن هم به شرط پیشپرداخت.»
تنها با اشاره به اینکه تایرسازان به تعاونیها، خودروسازان و نهادهای مختلف تعهداتی دارند، خاطرنشان میکند: «ما باید درصدی از تولید را در اختیار داشته باشیم تا برای ادای تعهدات خود استفاده کنیم. قبلا به ما قول داده شده بود که 25 درصد تولید را میتوانیم برای تعهدات خود استفاده کنیم که متاسفانه این گفته عملی نشده است. خیلی مواقع ممکن است کسانی که مواد اولیه ما را تامین میکنند علاقهمند باشند که با ما تهاتر کنند و نمیتوان انتظار داشت که صد درصد محصولاتمان تحت مدیریت دیگران توزیع شود.»
مازاد تایرها کجا میرود؟
سخنگوی انجمن صنعت تایر در پاسخ به این پرسش که تولیدکنندگان در رقابت با تایرهای وارداتی، با چه مشکلاتی مواجه هستند، تصریح کرد: «متاسفانه اعمال کنترلها و تحت فشار گذاشتنها برای تولیدکنندگان رخ میدهد، ولی با همان شدت و حدت برای واردات تایر اعمال نمیشود. در سال گذشته 500،600 میلیون دلار برای واردات حدود 200 هزار تن تایر هزینه شده که بخش قابلتوجهی از آن با ارز دولتی 4200 تومانی بوده است. 260 هزار تن هم در داخل کشور تولید شده است. در حالی که نیاز کشور از حدود 320،330 هزار تن فراتر نمیرود. مازاد این تایرها چه شده است؟ هرچند گمرکات مانند گذشته آمار واردات را در اختیار نمیگذارند، ولی قطعا در پنج ماهه گذشته هم واردات صورت گرفته است. 325 هزار حلقه تایر سنگین باری و اتوبوسی هم ما تولید و در سامانه ثبت کردهایم. پس مشکل موجود در بازار از کجا پدید آمده است.»
او ادامه میدهد: «چرا تایرهای وارداتی با همان دقت تایرهای داخلی در سامانه نمیآید و ثبت و حسابکشی نمیشود؟ حتی اخیرا مواردی بوده که واردکننده یک سال پیش با ارز 4200 تومان ثبت سفارش کرده و الان در گمرک برخلاف قانون برایش ارفاق قائل شدند که لازم نیست مابهالتفاوت را بدهید؛ در حالی که تمام رقبای این شرکت دارند با ارز نیمایی تایر وارد میکنند. تولیدکنندگان هم مواد اولیه خود را با ارز نیمایی تامین میکنند. در بازاری که خودش را با قیمت نیمایی تنظیم کرده، چه میزان رانت مستقیم و علنی نصیب آن وارد کننده میشود؟ متاسفانه به این پدیدهها توجه نمی شود.»
تنها با بیان اینکه در بخش تولید ما طرحهایی داریم که در زمان کوتاهی میتواند به بهرهبرداری برسد و ارز محدودی هم نیاز دارد، توضیح میدهد: «ما طرحی داریم که با 25 میلیون دلار ظرف حداکثر یک سال میتواند از 18 تا 20 درصد نیاز کشور به تایرهای سنگین (کامیون و کامیونت) را رفع کند؛ اما 25 میلیون دلار را نمیدهند و یک سال است که این طرح را معلق گذاشتهاند، در حالی که آن 600 یا 500 میلیون دلار را برای واردات تایرهای آماده از کشورهای مختلف و عمدتا چین با رغبت میدهند.»
تنها معتقد است: «یکی از مشکلات صنعت ما این است که وزارت صمت و مجموعه نهادهای ذیربط یک استراتژی معین و مدون برای برخورد صحیح با این صنعت و حل مشکلات بازار و مشکلات مصرفکننده ندارند و به صورت مقطعی و کورمال کورمال عمل میکنند و هر زمان که دنبال تدوین استراتژی جامع رفتهاند، روی کاغذ برنامهای نوشتهاند و هیچ وقت اجرا نکردهاند. هیچ کسی را هم مواخذه نکردند که اینکه اگر قرار بود تولید تایر در سال 99 به میزان مشخصی برسد و اکنون نرسیده است، ببینیم چرا نرسیده است. چه کسی مقصر است. اگر مشکل در قوانین است قوانین را اصلاح کنیم و اگر کسی تخلف کرده، با متخلف برخورد کنیم. ببینیم چرا صنعت با برنامه پیش نمیرود. چرا این مشکلات الیالابد ادامه پیدا میکند.»
رابطهها و ضابطهها
او با تایید اینکه علیرغم همه ظرفیتهای داخل، کنترل و نظارتی روی میزان واردات تایر وجود ندارد، میگوید: «در واردات مسائل رابطهای و هزار جور مسائل دیگر مطرح است. نمونه اینکه در سال گذشته حدود 200 هزار تن تایر وارد و حدود 260 هزار تن تایر داخلی تولید کردیم، در حالی که مصرف کشور از حدود 350 هزار تن بیشتر نیست و با مقایسه این اعداد میتوانید به مسائل بسیاری پی ببرید. واقعیت این است که لاستیک های اضافه خیلی وقتها با قیمتهای مصوب به مصرفکننده ارائه نمیشوند.»
او با یادآوری اینکه تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه از ارز نیمایی استفاده میکنند، توضیح میدهد: «اوایل تابستان که برای تایر افزایش قیمتی به وجود آمد و بسیار سروصدا کرد ناشی از این بود که ارز مصرفی 4200 تومانی یک باره به ارز نیمایی با قیمت 21،300 تومان افزایش پیدا کرد. این تغییر نرخ ارز پیامدهایی برای ما دارد. در واردات هم همین رویه را پیش گرفتند و ارزشان نیمایی شد، چون معمولا از نظر دوستان واردات و تولید هیچ فرقی با هم ندارند. سپس ما شاهد بودیم که یکی از نهادهای مسئول نامهای به مقام بالاتر نوشتند که چون تایرهای وارداتی ارز نیمایی استفاده میکنند و قیمت ارز نیمایی ثابت نیست و به این دلیل که سازمان حمایت برای بررسی قیمت تایرها و تصویب قیمت آن زمان قابلتوجهی صرف میکند و یک تاخیر زمانی در تصویب قیمتها دارد، واردکنندگان در این فاصله ضرر میکنند، لذا درخواست میشود که تایرهای وارداتی از شمول قیمتگذاری سازمان حمایت خارج شوند!»
تنها با بیان این پرسش که مگر شرایط برای تولیدکننده اوضاع فرق میکند، میگوید: «ما هم از ارز نیمایی با همان شرایط استفاده میکنیم. من حتی مستندات میتوانم ارائه دهم که ما مواد اولیه داخلی را هم هر بار به یک قیمت خریداری میکنیم. برای اینکه آنها هم برای تامین مواد اولیه خود از ارز نیمایی استفاده میکنند. پس این بررسی قیمت ما در سازمان حمایت وقت بیشتری میبرد چون تولیدکنندهایم و صدها عامل در تولید تایر موثر است تا قیمت تمام شده تشکیل شود.»
تولیدکنندگان مقصر نیستند
تنها با اشاره به اینکه آمار تولیدات در تایرهای مختلف متفاوت است، گفت: «ما در تایرهای سواری حدود 19 میلیون حلقه در سال تولید میکنیم و امیدواریم امسال از 20 میلیون حلقه تجاوز کند. این در حالی است که حدود 22، 23 میلیون مصرف کل کشور است. ما تمام سایزها و اندازههای تایرهای رایج مانند پراید، پژو و سمند را به اندازه کافی تولید میکنیم و کمبود ما بیشتر به تایرهای خودورهای گرانتر و سنگینتر برمیگردد که تولید ما در آن زمینهها محدود است و به نسبت میزان مصرف، کمبود داریم.»
سخنگوی انجمن صنعت تایر اظهار داشت: «در گذشته، تایرهای خودروهای شاسی بلند تماما وارداتی بود و در کشور تولید نمیشد چون سطح تکنولوژی بالاتر و پیچیدهتری دارند. به خصوص خودروهای کراس که بعضا استفادههای بیرون جادهای یا با سرعت بالا دارند، به همین دلیل قدرت بالایی نیاز دارند. کارخانجات مختلف ما برای چندین سایز از این تایرها با انجام تحقیق و توسعه و سرمایهگذاری در این زمینه توانستند تکنولوژی بومی را ایجاد کنند و چندین سایز آن با کیفیت بسیار خوب در حد استانداردهای روز اروپا این تایرها تولید میشود و بهزودی از واردات این گونه تایرهای SUV هم بینیاز خواهیم شد.»
تنها با اشاره به اینکه برخی خودروسازان ما که خودروهای چینی را مونتاژ میکنند، بعضا تایرهای بسیار سنگین 20 اینچ اروپایی مصرف میکنند که بسیار بزرگتر از تایرهای دیگر است، توضیح میدهد: «تجسم کنید تایر خاور 16 اینچ است یعنی تایر این خودروهای سواری 4 اینچ بزرگتر از خاور است و با سرعت بالا حرکت میکند. اینها تایرهایی هستند که اصطلاحا به آنها Ultra High Performance یا UHP میگوییم و اکنون آنها را هم در دست تولید داریم یعنی مراحل تحقیقاتی آن به پایان رسیده و در حال شروع تولید تجاری آن هستیم. البته هنوز کارخانههای تایرسازی همسو پیش نمیروند و به یک اندازه در زمینههای تکنولوژی پیش نرفتهاند، ولی در مجموع این تولیدات صنعت داخلی است و فرقی نمیکند که متعلق به کدام کارخانه باشد.»
آمار تولیدات تایر خودرو شش ماهه سال 99 کارخانجات تایرسازی به تفکیک گروه محصول
گروه محصول | 1397 | 1397 | 1398 | 1398 | 1399 | 1399 | میزان رشد نسبت به سال گذشته | |
حلقه | وزن | حلقه | وزن | حلقه | وزن | حلقه | وزن | |
سواری | 7.806.015 | 56.232 | 8.464.443 | 59.672 | 10.634.591 | 76.740 | 26 % | 29 % |
بایاس | 68.109 | 436 | 43.183 | 278 | 33.325 | 216 | 23-% | 22- % |
رادیال | 7.737.906 | 55.796 | 8.421.260 | 59.394 | 10.601.266 | 76.524 | 26 % | 29 % |
وانتی | 907.859 | 13.895 | 679.569 | 9.998 | 757.930 | 11.691 | 12 % | 17 % |
بایاس | 852.382 | 13.140 | 558.935 | 8.591 | 623.891 | 10.201 | 12 % | 19 % |
رادیال | 55.477 | 755 | 120.634 | 1.408 | 134.039 | 1.490 | 11 % | 6 % |
باری و اتوبوسی | 480.678 | 31.233 | 343.066 | 22.721 | 411.216 | 26.537 | 20 % | 17 % |
بایاس | 339.504 | 21.240 | 201.637 | 12.559 | 229.494 | 14.148 | 14 % | 13% |
رادیال | 141.174 | 9.993 | 141.429 | 10.163 | 181.722 | 12.389 | 28 % | 22 % |
کشاورزی سبک | 71.324 | 927 | 96.188 | 1.284 | 192.773 | 2.560 | 100 % | 99 % |
کشاورزی سنگین | 75.142 | 5.917 | 88.732 | 6.995 | 120.486 | 9.216 | 36 % | 32 % |
راهسازی و صنعتی | 19.995 | 1.891 | 20.914 | 2.487 | 26.357 | 2.914 | 26 % | 17 % |
تایر خودرو | 9.361.013 | 110.095 | 9.692.912 | 103.156 | 12.143.353 | 129.660 | 25 % | 26 % |
تایر دوچرخه | 793.859 | 711 | 575.493 | 496 | 1.090.009 | 986 | 89 % | 99 % |
تایر موتورسیکلت | 1.897.919 | 5.142 | 1.997.991 | 5.532 | 2.905.742 | 6.934 | 45 % | 25 % |
تایر اسکوتری | 708.564 | 1.082 | 675.777 | 1.045 | 929.700 | 1.389 | 38 % | 33 % |
تیوب خودرو | 857.743 | 2.166 | 495.575 | 1.362 | 884.285 | 2.456 | 78 ^ | 80 % |
تیوب دوچرخه | 663.070 | 133 | 722.034 | 145 | 1.219.434 | 248 | 69 % | 71 % |
تیوب موتورسیکلت | 3.661.089 | 1.562 | 3.792.823 | 1.606 | 4.044.817 | 1.716 | 7 % | 7 % |
تیوب اسکوتوری | 736.475 | 293 | 393.572 | 173 | 846.877 | 359 | 115 % | 107 % |
جمع کل | 18.679.732 | 121.183 | 18.346.177 | 113.516 | 24.064.217 | 143.747 | 31 % | 27 % |
سایر محصولات | 1397 | 1397 | 1398 | 1398 | 1399 | 1399 |
حلقه | وزن | حلقه | وزن | حلقه | وزن | |
فلپ، تسمه نقاله، شیلنگ و… | 581648 | 2002 | 645507 | 2407 | 544399 | 2040 |