ترابران- اواسط آبان ماه، به فاصله تنها چند روز از مشخص شدن نتایج صندوق‌های رای در ایالات‌متحده و تابیدن پرتوی از نور در چشم‌انداز تاریک روابط دو سوی اقیانوس اطلس، برگی دیگر از دفتر تنش تجاری میان اتحادیه اروپا و آمریکا ورق خورد و اقدام جدید اروپا برای اعمال تعرفه بر بخشی از واردات از آمریکا حتی در کشمکش اعلام نتایج انتخابات در این کشور (با وجود اینکه می‌شد پیش‌بینی کرد به پیروزی جو بایدن بر رئیس‌جمهور مستقر منجر شود) صورت گرفت.
این رویداد البته می‌تواند برگشت‌پذیر باشد و مقام‌های مختلف اروپایی نیز در انتظار رویکرد رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا نشسته‌اند تا تنش‌های چهارساله تا اندازه بسیاری مرتفع شود؛ با این وجود به نظر می‌رسد تنش‌های تجاری چه در غرب و چه در سایر نقاط جهان اما به نظر وارد فازی تازه شده که نقش دونالد ترامپ در آن، تنها آشکار کردن بخشی از آتش زیر خاکستر بوده است؛ بنابراین کمتر کسی به از میان رفتن کامل تنش‌ها باور دارد و در سوی مقابل، بسیاری روند را به سوی تداوم مخالفت‌ها با روند جهانی‌سازی می‌بینند.
روزبه ساکت
جنگ تعرفه‌ای به بهانه هواپیماسازان
اتحادیه اروپا از نهم نوامبر تصمیم خود برای وضع تعرفه بر واردات کالاهای آمریکایی را به اجرا گذاشت. مطابق اعلام «والدیس دومبروسکیس» معاون رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، مذاکرات با آمریکا بر سر رفع اختلاف‌های تجاری نتیجه‌ای دربر نداشته، بنابراین این اتحادیه تصمیم گرفته از حق خود بر مبنای مجوز سازمان تجارت جهانی استفاده کند و دست به اقدام متقابل در برابر آمریکا بزند. وی البته بر تداوم مذاکرات به‌منظور لغو تعرفه‌ها تاکید کرده است. اروپا تعرفه‌ای بر واردات کالایی به ارزش حدودی 4 میلیارد دلار وضع خواهد کرد که بیشتر کالاهای بخش کشاورزی را در برمی‌گیرد.
پیش از این در ابتدای اکتبر گذشته، آمریکا از رای سازمان تجارت جهانی به سود خود، بهره برده بود و 10 تا 25 درصد تعرفه بر واردات برخی کالاهای اروپایی وضع کرده بود. این تعرفه‌ها مربوط به واردات محصولاتی از اتحادیه اروپا به ارزش 8/6 میلیارد یورو بود. گستره این محصولات از پنیرهای ایتالیایی تا شراب فرانسوی را در برمی‌گرفت و با واکنش‌های شدیدی در سراسر اتحادیه اروپا روبه‌رو شد.
گرچه دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در چهار سال گذشته تهدید کرده بود بر واردات کالایی از بسیاری از شرکای تجاری بزرگ این کشور تعرفه وضع کند، اما آنچه به تعرفه‌گذاری‌های دوسویه اخیر با اتحادیه اروپا منجر شد، از مناقشه‌ای سرچشمه می‌گیرد که 16 سال پیش آغاز شده بود. آمریکا و اروپا یکدیگر را متهم می‌کنند که برخلاف قوانین سازمان تجارت جهانی، به دو شرکت مشهور هواپیماسازی خود کمک‌های دولتی غیرقانونی داشته‌اند. این اختلاف در نهایت کار را به داوری سازمان تجارت جهانی کشاند و این سازمان نیز ابتدا با پذیرش ادعای آمریکا در کمک غیرقانونی اروپا به ایرباس، این کشور را مجاز به اعمال اقدام‌های تنبیهی تجاری علیه اروپا کرد و پس از آن، در میانه ماه اکتبر ادعای کمک غیرقانونی به بوئینگ را نیز پذیرفت و اروپا مجاز به تعرفه گذاری بر بخشی از واردات کالا از آمریکا شد.
گرچه اروپا تلاش کرد موضعی نرم‌تر از آمریکا اتخاذ کند و پیش از اعمال تعرفه‌ها، مسیر مذاکره را در پیش گیرد، اما در نهایت پس از حدود سه هفته از رای سازمان تجارت جهانی، تصمیم گرفت از حق قانونی خود بهره ببرد. به این ترتیب، اتحادیه اروپا 15 درصد تعرفه بر واردات هواپیماهای بوئینگ و 25 درصد تعرفه بر طیف گسترده‌ای از کالاهای آمریکایی وضع کرد که بخشی از این کالاها شامل تراکتور، چمدان، کنسول بازی ویدئویی، پنبه، ماهی و صدف منجمد بود.
اختلاف بین اعضای اتحادیه
از زمانی که دونالد ترامپ بخش مهمی از وعده‌های دوران ریاست جمهوری خود را معطوف به دشوار کردن واردات کالا به این کشور کرد، بسیاری از شهروندان این کشور از این اقدام حمایت کردند که نشان از وجود نارضایتی عمیق در بین شهروندان آمریکایی از سیاست‌های جهانی‌سازی داشت؛ چراکه این سیاست‌ها بیشتر به سود شهروندان دیگر کشورهای جهان بوده است. بنابراین اگرچه دشواری واردات با سختی صادرات همراه شده و شرکای تجاری آمریکا نیز در برابر اعمال تعرفه از سوی آمریکا ساکت ننشسته‌اند و دست به تلافی‌جویی زده‌اند، اما بدیهی است که اروپایی‌ها از جنگ تجاری تعرفه‌ای فعلی بسیار ناخرسندتر از آمریکا هستند.
اما این اتفاق به بروز برخی اختلاف‌ها میان اعضای اتحادیه اروپا نیز انجامیده است. در شرایطی که این اتحادیه به دنبال برگزیت و اختلاف‌های اخیر موقعیت متزلزلی به خود می‌بیند، آلمانی‌ها شدیدترین موضع را در برابر تعرفه‌گذاری آمریکا از خود بروز دادند و اتحادیه اروپا را به واکنشی سخت خواندند. این کشور با وجود مشکلاتی که تولیدکنندگان ابزارآلات و لنزهای دوربین با آن مواجه شده‌اند، نگرانی اصلی خود را معطوف صنایع هواپیماسازی و خودروسازی کرده است و هرچند با مجوز متقابل سازمان تجارت جهانی، اقدامات تلافی‌جویانه‌ای در برابر واردات هواپیماهای بوئینگ در پیش گرفته، اما حضور گسترده خودروسازان آلمانی در آمریکا نقطه کانونی دغدغه سیاستمداران آلمانی از جنگ تعرفه‌ای است.
فرانسه با وجود اینکه رخدادهای اخیر را «جنگ تجاری» می‌نامد، اما بر مسیر مذاکره برای رفع اختلاف‌ها تاکید دارد. شراب فرانسوی در معرض تعرفه گذاری آمریکا قرار گرفته و با توجه به اینکه انواع کم الکل آن تولید اصلی این کشور است، فشار تعرفه‌های آمریکایی بیشتر احساس می‌شود. گرچه روند رو به رشد محسوس صادرات به برخی کشورهای دیگر همچون چین چشمگیر است، اما همچنان مقصد نخست صادرات شراب فرانسوی، آمریکا است. تعرفه 10 تا 25 درصدی بر انواع پنیرهای فرانسوی نیز تولیدکنندگان این کشور را هراسان کرده، بنابراین فرانسه وضع تعرفه بر محصولات کوکاکولا را به‌عنوان اقدامی متقابل در نظر دارد.
ایتالیا اما از جنگ تعرفه‌ای اخیر بسیار ناراضی است و به نظر می‌رسد بخش عمده تقصیر را متوجه شرکای اروپایی می‌داند. آنها بر این باور هستند که پای آنها به جنگ تجاری ناعادلانه‌ای کشیده شده و با وجود اینکه عضوی از کنسرسیوم ایرباس نیستند، به سبب پرونده هواپیماسازان، تولیدکنندگان بخش کشاورزی ایتالیا هزینه خواهند پرداخت. محصولات کشاورزی ایتالیا همچون تولیدات لبنی، ژامبون، گوشت خوک و مشروبات الکلی در خطر وضع تعرفه 25 درصدی صادرات به آمریکا هستند، بنابراین مقام‌های این کشور سعی کرده‌اند در دیدارهای عالی‌رتبه دوجانبه سیاسی با مقام‌های کاخ سفید، مشکل ایجاد شده را حل کنند.
اسپانیا نیز نگران بخش کشاورزی خود است چون قریب به 700 میلیون دلار شراب و پنیر در سال 2018 به آمریکا صادر کرده است. روغن زیتون مشهور این کشور نیز مشمول تعرفه‌گذاری است. اسپانیایی‌ها اما برخلاف ایتالیا موضع خود را در قالب اتحادیه اروپا تعریف کرده‌اند و خواستار واکنش متحد در برابر اقدام‌های آمریکا هستند. یونان نیز نگران صادرات فرآورده‌های لبنی و میوه خود است در حالی که تحریم روسیه بر واردات هلو از این کشور، خسارتی 50 میلیون یورویی برای این اقتصاد ضعیف اروپایی به دنبال داشته است.
به نظر می‌رسد مناقشه‌ای که هواپیماسازان در محوریت آن قرار دارند، جنگی تجاری میان آمریکا از یک سو و آلمان و فرانسه از سوی دیگر به راه انداخته و در این میان، اعضای دیگر اتحادیه اروپا سعی دارند ترکش‌های این جنگ، به صنایع کوچک آنها اصابت نکند؛ چه اینکه صنایع «غذایی و آشامیدنی اروپا» (FoodDrinkEurope) به صراحت در بیانیه‌ای تاکید کرده تولیدکنندگان غذا و نوشیدنی اروپایی که 99 درصد آنها را شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی تشکیل می‌دهند، هزینه اختلاف در بخش‌های غیرمرتبط را پرداخت می‌کنند. به این ترتیب، اروپا در پی رخدادهای تجاری اخیر نه‌تنها باید خود را برای توافقی دشوار برای آینده روابط اقتصادی با آمریکا آماده کند که مراقبت از حفظ اتحاد میان اعضای 27گانه خود را نیز در دستور کار داشته باشد.
مبادلات میان دو سوی اقیانوس اطلس
راز عزم جدی آمریکا برای منازعه تجاری با اروپا و نگرانی ساکنان قاره سبز، با نگاهی به آمار و ارقام مبادلات تجاری عیان می‌شود. اتحادیه اروپا 184 میلیارد و 300 میلیون دلار مازاد تجاری کالایی با آمریکا در سال 2019 داشته است. این عدد 8/5 درصد از سال 2018 بیشتر شده است. این در حالی است که مازاد تجاری 4/54 میلیارد دلاری آمریکا در بخش خدمات با کاهشی 5/4 درصدی نسبت به سال 2018 روبه‌رو بوده است. حجم سرمایه‌گذاری آمریکا در اروپا نیز در سال 2018 به 4/2 تریلیون دلار بالغ شده که نسبت به حجم سرمایه‌گذاری اروپا در آمریکا نزدیک به 400 میلیارد دلار بیشتر است.
صادرات اروپا به آمریکا در بخش کالا 452 میلیارد دلار در سال 2019 ارزش داشته که رشدی 93 درصدی نسبت به یک دهه پیش در سال 2009 دارد، در حالی که واردات کالایی 6/267 میلیارد دلاری سال 2019 تنها رشدی 53 درصدی را در همین مدت ثبت کرده است. آمریکا 3/16 درصد از کل صادرات کالایی خود را به اروپا انجام می‌دهد، اما 18 درصد از مجموع واردات از اروپاست. نخستین کالای صادراتی آمریکا به اروپا، هواپیما است که ارزشی 7/35 میلیارد دلاری در سال 2019 داشته است، بنابراین آمریکا در حالی از تعرفه‌گذاری بر صادرات هواپیما بیش از اروپا آسیب می‌بیند، چراکه عمده تعرفه وارداتی خود را معطوف به صادرات 9/23 میلیارد دلاری محصولات کشاورزی از اروپا کرده است. آمریکا در مقابل اما تنها 3/10 میلیارد دلار صادرات کشاورزی در سال 2019 به اروپا داشته است.
آلمان و فرانسه به‌عنوان رهبران قدرتمند اتحادیه اروپا در سال 2019 بالغ بر 127 و 57 میلیارد دلار صادرات به آمریکا داشته‌اند، اما تنها 60 و 37 میلیارد دلار کالا از آمریکا وارد کرده‌اند. این اعداد و ارقام باطن بخشی از اختلاف‌ها در دو سوی اقیانوس و همچنان میان اعضای اتحادیه اروپا را در موضوع اخیر جنگ تعرفه‌ای آشکار می‌سازد.
امید به جو بایدن
باراک اوباما در زمانه حضور در کاخ سفید تلاش کرد با اروپا به توافقی بر سر تجارت آزاد دست یابد، اما این مذاکرات به نتیجه منجر نشد. دونالد ترامپ به این مذاکرات پایان داد و روند مناقشات تجاری را کلید زد که پیش از اقدام تعرفه‌ای اخیر بر سر ماجرای غول‌های هواپیماسازی، در وضع تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم در سال 2018 نمود یافته بود. اروپا نیز چاره‌ای جز انجام اقدام‌های تلافی‌جویانه نداشته است. حال اما جو بایدن به کاخ سفید خواهد رفت و علی‌رغم بدبینی‌ها، تحقق توافق‌های تجاری جدید و بازگشت از مسیر تقابل‌های این سال‌ها، دور از انتظار به نظر نمی‌رسد. کارشناسان اما کماکان بر سر اینکه اختلاف‌ها میان آمریکا و اروپا در روش‌ها بوده یا تاکتیک‌ها، نظر مشترکی ندارند.
انتظار می‌رود دو طرف در حوزه چالش‌های اقلیمی و همکاری در نهادهای بین‌المللی با توسعه روابط در زمان بایدن روبه‌رو باشند و مبارزه با ویروس کرونا نیز محتمل‌ترین زمینه همکاری خواهد بود. انتظار می‌رود همکاری‌ها در قالب دو سازمان بهداشت جهانی و تجارت جهانی، بهبود قابل‌توجه یابد و بازگشت آمریکا به توافق آب و هوایی پاریس رخ دهد. زمینه‌های اختلاف جدی طرفین در مواردی همچون برجام، تعهدات مالی کشورهای عضو ناتو و نقش اتحادیه اروپا در جهان در دوره ترامپ بسیار چشمگیر بود و در دوره جدید سیاسی آمریکا می‌تواند به روندی بهتر هدایت شود. همچنین در دوران جدید گمان می‌رود سیاست صنعتی مشترکی میان آمریکا و اروپا در برابر شرکت‌های دولتی چین بنیان گذاشته شود.
اما زمینه اختلاف‌ها نیز هنوز پرتعداد و جدی و توافق بر سر آنها، دشوار به نظر می‌رسد. همکاری اقتصادی با روسیه از جمله مهم‌ترین این اختلاف‌ها است. دشواری بر سر توافق تجارت محصولات کشاورزی قابل‌توجه است، چه اینکه آمریکا دستیابی آسان‌تر به بازار اروپا را در این زمینه دنبال می‌کند. اروپا به دنبال تداوم تلاش‌ها بر سر ایجاد خودکفایی در زمینه‌هایی چون فناوری‌های دیجیتال است و تلاش اروپا به رهبری فرانسه بر سر اخذ مالیات از گروه GAFA (شرکت‌های حوزه فناوری آمریکا شامل گوگل، آمازون، فیس‌بوک و اپل) چالش‌برانگیز خواهد بود. گفت‌وگوهای امنیتی در باب سوریه، هند و اختلاف‌های اخیر قبرس و یونان با ترکیه، دیگر زمینه‌های مذاکره است که دستیابی به توافق در مورد آنها با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهد بود. اما در جدی‌ترین پرسش، اروپا می‌خواهد بداند که آیا همان‌گونه که بایدن متعهد شده آمریکا به موقعیت رهبری جهان بازمی‌گردد و سیاست چندجانبه گرایی را برای دستیابی به این هدف دنبال خواهد کرد یا خیر؟
به این ترتیب، اروپا در حالی تعرفه‌های اخیر را بر واردات کالاهای آمریکایی وضع کرده که تداوم تقابل را دنبال نمی‌کند و منتظر حضور جو بایدن در کاخ سفید است تا دورانی تازه از توافق‌ها بر سر مسائل مختلف و یافتن راهکارهای تازه بر سر اختلاف‌های دیرینه و نوپدید، آغاز شود. گرچه مسیر سخت و پردست‌انداز است و گریزی از ورود جهان به زمانه‌ای از اختلاف‌ها و چالش‌ها نیست.
