بهاره بوذری – سال گذشته، شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران برای اولین بار دوره آموزش ضمن خدمتی را با عنوان «دوره قوانین، الزامات و تسهیلات مورد نیاز مسافران معلول و توانخواه» به صورت مجازی برگزار کرده است تا کارکنان حوزه تسهیلات فرودگاهی آشنایی کامل‌تر و دقیق‌تری با امکانات و الزامات مورد نیاز معلولان پیدا کنند.
به همین بهانه و در ادامه مصاحبه‌هایی که با جامعه معلولان به‌منظور پیگیری مشکلات حملونقل و سفر برای افراد معلول و توانخواه داشتیم، این‌بار جلسه‌ای با حضور اصغر حسینی، معاون مدیرکل تجهیزات و سامانه‌های فرودگاهی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، کامران عاروان، رئیس هیئت‌مدیره شبکه ملی تشکل‌های مردم نهاد معلولان جسمی حرکتی و محمد اسماعیل شیخ قرایی، مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس برگزار کردیم تا درباره جزئیات برگزاری این دوره و همچنین مسائل پیرامون آن گفت‌وگو کنیم.
جامعه معلولان امیدوار است مشابه این دوره آموزشی برای تمام نهادهای مرتبط با معلولان برگزار شود تا آحاد جامعه از نیازمندی‌های معلولان برای زندگی بهتر آگاهی یایند و در مرحله بعد بتوانیم از معلولیت‌های آتی جلوگیری کنیم.
به گزارش ترابران، اصغر حسینی، معاون مدیرکل تجهیزات و سامانه‌های فرودگاهی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران با اشاره به اینکه این دوره آموزشی برای مدیران ترمینال‌ها و مجموعه پرسنل حوزه تسهیلات فرودگاهی برگزار شد، توضیح داد: «سازمان هواپیمایی کشوری برای هر حوزه عملیاتی انکس و دستورالعملی دارد و در حوزه خدمات‌رسانی به مسافران نیز انکس 9 تسهیلات فرودگاهی و دستورالعمل اجرایی حملونقل مسافران معلول و توانخواه 6109 CAD به عنوان ضابطه اجرایی به ما ابلاغ شده و ما موظف به اجرای آن هستیم.»
او با تایید اینکه محدودیت و معذوریت‌هایی برای سفر معلولان وجود دارد، خاطرنشان کرد: «تمام سعی ما این است که فرودگاه‌ها را به عنوان آخرین نقطه از سفر زمینی به نحوی مهیا کنیم تا معلولان برای سوار شدن به هواپیما کمترین مشکل را داشته باشند، البته کمبود‌هایی هم وجود دارد که نمی‌توانیم منکر آنها شویم، بنابراین از نمایندگان جامعه معلولان دعوت کردیم تا در راستای اجرای 6109 CAD و معضلات تردد معلولان در ترمینال‌های فرودگاهی کشور، دستورالعمل‌هایی تهیه و دوره آموزشی برگزار شود تا در جهت رفع مشکلات و موانع سفر هوایی معلولان حرکت کنیم. این دوره بسیار کامل و جامع و یکی از بهترین دوره‌هایی بود که تاکنون برای کارکنان شرکت برگزار شده است.»
او با اشاره به اینکه مشکلات معلولان منحصر به کشور خاصی نیست، اظهار کرد: «هر کشور بسته به میزان توسعه خود تسهیلات بیشتری را در اختیار معلولان قرار می‌دهد و طبیعتا با توجه به اینکه چه زمانی این مسیر را شروع کرده، زودتر به اهداف موردنظر رسیده است. در حال حاضر نمی‌توانیم به طور مشخص اعلام کنیم که چند درصد از تسهیلات منطبق با انکس‌های جهانی در این خصوص، در فرودگاه‌های ایران فراهم شده، اما تلاش کرده‌ایم در اکثر فرودگاه‌های بین‌المللی، تسهیلاتی را برای معلولان فراهم کنیم.»
او با یادآوری اینکه طی دو سال گذشته و در شرایط شیوع کرونا، امکان آموزش حضوری وجود نداشته است، گفت: «محتوای این دوره به‌عنوان دوره پایه تولید شده تا امکان تکرار آن برای همه کارکنان حوزه‌های مرتبط که در حدود هزار نفر هستند وجود داشته باشد. در عین حال، هر زمان که دستورالعمل جدید سازمان هواپیمایی کشوری یا تکنولوژی‌های جدیدی مطرح شود، این دوره را به‌روزرسانی خواهیم کرد. در حال حاضر برای تمام فرودگاه‌ها در همه شهرستان‌ها از طریق شبکه داخلی شرکت این فایل آموزشی قابل دسترسی است.»
حسینی با اشاره به اینکه آموزش این مباحث برای شرکت‌های هواپیمایی باید به صورت دیگری انجام شود، توضیح داد: «مسئولیت ما صرفا در حوزه فرودگاه‌ها است ولی کم‌وبیش آوازه این آموزش به شرکت‌های هواپیمایی هم رسیده و آنها هم به دنبال این گونه آموزش‌ها هستند؛ چراکه 6109 CAD برای ایرلاین‌ها نیز الزامی است و آنها هم باید در دستورالعمل‌های خود این موارد را اجرا کنند. به عنوان مثال، شرکت‌های هواپیمایی هم باید وسائل و امکانات لازم پذیرش از معلولان را داشته باشند و اگر ندارند باید پیش از خرید بلیت اعلام کنند تا شخص توانخواه در صورت تمایل، بلیتش را از شرکت هواپیمای دیگری خریداری کند که خدمات‌رسانی بهتری دارد.»
معاون مدیرکل تجهیزات و سامانه‌های فرودگاهی درباره ضمانت اجرایی این دستورالعمل تصریح کرد: « اجرای مطالب آموزش داده شده در همه فرودگاه‌ها اجباری است. البته نه تنها معلولان بلکه هر کسی که در هر فرودگاه حقوقی از وی تضییع شود می‌تواند از طریق سامانه حقوق مسافر سازمان هواپیمایی کشوری شکایات خود را پیگیری کند. مدیران ترمینال‌های ما هم آموزش دیدند تا اگر حقوق هر مسافر یا ذی‌نفعی در هر بخشی از فرودگاه پایمال شد، آنها را به سامانه رسیدگی به شکایات متصل کنند.»
او افزود: « اکنون ما توانسته‌ایم تسهیلات حداقلی را فراهم کنیم ولی با توجه به اینکه در دوران کرونا پروازهای هوایی، به‌تبع درآمدهای فرودگاه‌ها کم شده و پروازهای عبوری هم کاهش یافته، هنوز به توسعه موردنظر دست نیافته‌ایم.»
حسینی با ابراز امیدواری از اینکه سایر ارگان‌ها هم از آموزش‌های شرکت فرودگاه‌ها الگوبرداری کنند، توضیح داد: «آژانس‌های مسافرتی باید برای صدور بلیت دارای سامانه‌ای باشند که امکان آگاهی از معلولیت مسافر و میزان آن را مهیا کند تا برای انتقال ویلچر معلول به داخل هواپیما تهمیداتی پیش‌بینی شود یا افراد کم‌بینا و نابینا حتما همراه داشته باشند. ضمن اینکه جامعه معلولان و توانخواهان نیز باید سطح آگاهی خود را از چگونگی سفر افزایش دهند و حقوق خود را مطالبه کنند.»
او ادامه داد: «البته در ترمینال‌ها همکارانی هستند که به جابه‌جایی معلولان و افراد توانخواه کمک می‌کنند، اما وقتی در یک فرودگاه روزانه 400 پرواز انجام می‌شود، با امکانات و شرایط فعلی نمی‌توانیم همه این افراد را به طریق شایسته پذیرش کنیم، بنابراین در مرحله اول خود معلولان باید پیش‌آگاهی داشته باشند و بدانند که در حین سفر با چه محدودیت‌هایی مواجه خواهند بود تا توسط خودشان یا همراهشان یا همکاران ما در فرودگاه مرتفع شود. مسافر معلولی که در هنگام خرید بلیت هواپیما قید نمی‌کند ویلچر دارد؛ پیدا کردن جایگاه و صندلی مناسب برای او دشوارتر می‌شود ولی مسافری که پیش از سفر اعلام می‌کند محدودیت حرکتی دارد قطعا تمهیدات لازم سفر برای او پیش‌بینی می‌شود.»
حسینی با بیان اینکه همه سازمان‌های ذی‌ربط باید نیازمندی‌های معلولان را در نظر بگیرند تا در کنار هم بتوانیم مشکلات را کاهش دهیم، خاطرنشان کرد: «اگرچه عملکرد ما به حد مطلوب نرسیده، ولی شرکت فرودگاه‌ها یکی از ارگان‌های پیشرو در این زمینه است. مسافرت هوایی به‌خودی‌خود معضلاتی را برای افرادی که از نظر فیزیکی معلولیتی ندارند به همراه دارد ولی مشکلات افراد معلول بیشتر است. ما می‌دانیم که در هنگام تغییر سطوح در فرودگاه‌ها برای معلولان دشواری‌هایی وجود دارد و تمام سعی ما این است که مشکلات را کاهش دهیم.»
تلاش برای بازیابی شأن معلولان
در این دیدار، دکتر کامران عاروان، رئیس هیئت‌مدیره شبکه ملی تشکل های مردم نهاد معلولان جسمی حرکتی نیز با اشاره به اینکه تدوین و آماده‌سازی این دوره آموزشی حدودا 6 ماه زمان برده است، گفت: «جز مطالب نوشتاری، فیلم، عکس و انیمشین هم آماده کردیم و پرسش‌نامه‌های چهارجوابی طراحی کردیم تا هم جنبه آکادمیک آموزش‌ها بیشتر شود و هم میزان دریافت افراد از این مباحث آموزشی ارزیابی شود.»
او با اشاره به اینکه هدف اصلی ما برای برگزاری این دوره‌ها تاکید بر اهمیت آموزش است، گفت: «متاسفانه در سازمان‌ها مباحث آموزشی در اولویت‌های بعدی و فرعی قرار دارند ولی ما قصد داشتیم آموزش را به سطحی برسانیم که برای مسئولان دارای اهمیت بیشتری باشد تا با مسافری که دچار نوعی معلولیت است برخورد مناسب‌تری صورت بگیرد. البته تاکید ما در این آموزش‌ها صرفا روی افراد معلول نبود، بلکه سالمندان و زنان باردار و دارای فرزند خردسال یا بیماران موقتی مانند کسانی که دچار سرطان بیماری قلبی و ریوی شده‌اند هم در نظر گرفته شده‌اند.»
عاروان با اشاره به حضور نهادها و دستگاه‌های متعدد در فرودگاه‌ها گفت: «در فرودگاه‌ها گمرک یا حراست عملکرد جداگانه‌ای دارند و اتفاقا یکی از مشکلات معلولان به بخش حراست مربوط می‌شود؛ چراکه مسئولان حراست نسبت به شرایط خاص معلولان اشراف کامل ندارند و توجیه نیستند. ای کاش در بخش حملونقل کشور شاهد یکپارچگی بودیم و همه نهادها اعم از حراست، ایرلاین‌ها و گمرک و … پای کار می‌آمدند تا از لحظه ورود معلولان به داخل محوطه فرودگاه، همه پیش‌بینی‌ها صورت بگیرد.»
او یادآور شد: «چندی پیش سفری به قشم داشتیم با هواپیمایی که خدمات ویژه معلولان را هم داشت ولی دو تا صندلی قدیمی و زنگزده را به زمین پیچ کرده بودند که اصلا در شأن شخص معلول نبود، در حالی که فرد معلول هم همان پولی را می‌دهد که مسافر غیر معلول می‌دهد پس باید شأن آنها هم رعایت شود.»
مدیرعامل جامعه معلولان با اشاره به اینکه مناسب‌سازی‌ها تا حد زیادی در فرودگاه‌های اصلی مانند تهران، مشهد، شیراز، تبریز و … اتفاق افتاده است، خاطرنشان کرد: «البته این مناسب‌سازی‌ها بی‌ایراد هم نیست و ما به دنبال تکمیل نقایص هستیم. متاسفانه استانداردهای کشور ما با استانداردهای بین‌المللی همخوانی ندارد، ضمن اینکه در مرحله اجرا نیز در زمینه کار پیمانکاران نظارت دقیقی صورت نمی‌گیرد. اساسا نباید اجازه ساخت سالن فرودگاهی صادر شود، مگر اینکه پیوست مناسب‌سازی داشته باشد، ولی متاسفانه ترمینال‌ها ساخته می‌شود و بعد یادشان می‌افتد که باید نیازهای معلولان را هم در هنگام ساخت در نظر گرفته شود. چه بهتر است که از همان اول مثلا در زمان ساخت سرویس بهداشتی شرایط خاص معلولان دیده شود تا مجبور به صرف هزینه‌های مجدد نشوند.»
عاروان ادامه داد: «رمپ‌های فرودگاه‌های ما باید مناسب‌سازی شود، چراکه اغلب دارای شیب تند و غیراستاندارد هستند و دستگیره هم ندارند که معلول بتواند از آن استفاده کند. متاسفانه در برخی فرودگاه‌های درجه 2 و 3 کشور میزان مناسب‌سازی‌ها فقط در حد رفع تکلیف بوده و استانداردها به‌درستی رعایت نشده است. من معتقدم که زیرساخت‌ها باید همزمان با آموزش و فرهنگسازی، بازسازی و به‌سازی شود تا در ادامه، متحمل هزینه کمتری شویم.»
عاروان با اشاره به اینکه دوره آموزشی فعلی می‌تواند تقطه شروع بسیار خوبی باشد، تصریح کرد: «تابه حال هیچ سازمانی آموزش تخصصی برای مواجهه با مشکلات معلولان نداشته و این اولین بار بود که سازمان هواپیمایی کشوری برای ما استودیوی ضبط آماده کرد و از ما خواسته شد که آموزش حرفه‌ای ترتیب بدهیم. امیدوارم این کار بدیع گسترش پیدا کند و به همین حد اکتفا نشود.»
راهکارهایی برای بهبود سفر معلولان
محمداسماعیل شیخ‌قرایی، مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس نیز با تاکید بر اهمیت برگزاری این دوره آموزش گفت: «نکته قابل توجه این است که برای اولین بار یک سازمان دولتی تقاضای برگزاری آموزش ضمن خدمت برای مباحث معلولان کرده است که این رویکرد ارزشمندی است. به این ترتیب، پرسنل سازمان برای ارتقای شغلی ملزم می‌شوند که این دوره آموزش ضمن خدمت را طی کنند و حداقل واژه‌های معلول، توانخواه و توانبخشی را در طول خدمت خود می‌شنوند.»
او با اشاره به اینکه موضوع دوره آموزشی CAD 6109، آشناییبا معلولیت‌ها است، توضیح داد: «وقتی افراد با انواع معلولیت‌ها، تجهیزات توانبحشی موردنیار معلولان و راهکارهای پیشنهادی آشنا شوند، دو خروجی خواهد داشت؛ یکی اینکه ایده‌ها و راهکارها، آسان‌تر و سریع‌تر به دست می‌آیند و دیگر اینکه در هنگام مواجهه با معلولان دچار خستگی و آشفتگی نمی‌شوند، چون نسبت به نحوه برخورد صحیح با معلولان آگاهی پیدا کرده و خواهند توانست تعامل درستی با آنها برقرار کنند. در نهایت، خاطره خوشی از سفر در ذهن فرد معلول باقی می‌ماند و به سفرهای بعدی و بیشتر هم تمایل پیدا می‌کند.»
مدیرعامل انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس با اشاره به اینکه حملونقل هوایی یکی از ایمن‌ترین و آسان‌ترین مدل‌های حملونقل برای افراد معلول است،ادامه داد: «اصل مناسب‌سازی اماکن برای جامعه هدف دو نتیجه عمده دارد یکی پیشگیری از معلولیت‌های جدید و دیگری حضور افراد دارای معلولیت در صحنه‌های مختلف اجتماعی، بنابراین تمام سعی ما این است که به این دو مقصد نزدیک‌‌تر شویم.»
مدرس این دوره با اشاره به اینکه برای تدوین اطلاعات دوره آموزشی از دستورالعمل‌های ایکائو و یاتااستفاده کرده‌اند، گفت: «ما کلیه محتواها را از تمام کشورهای صاحب سبک استخراج کردیم یعنی صرفا کشورهای همسایه را در نظر نگرفتیم و از اطلاعات هر کشوری که احساس کردیم صنعت هوایی موفقی دارد و می‌تواند به ما در مسیر خدمت‌رسانی به معلولان کمک کند بهره بردیم؛ البته علاقه بسیاری داریم که همه مطالبمان را ایرانیزه کنیم و همه آموزش‌هایمان از روی متاسب‌سازی‌های فرودگاه‌های خودمان باشد.»
شیخ‌قرایی افزود: «منابع اطلاعاتی جمع‌آوری شده، فقط مربوط به فرودگاه‌ها نیست، بلکه با رجوع به منابع متعدد خارجی، مجموعه کاملی را فراهم کرده‌ایم‌که هتل‌ها، ایرلاین‌ها، قطارها و تاکسیرانی‌ها هم می‌توانند از آن بسته به حوزه کاری خود بهره‌مند شوند.»
او با تایید اینکه ما در مناسب‌سازی‌ها پیشرفت قابل توجهی داشته‌ایم، اما کافی نیست، خاطرنشان کرد: «مهم‌تر از آن، آموزش به افراد خدمت‌رسان است. مسئولان خدمات ویژه فرودگاهی باید معلولان را درست انتقال بدهند و درست راهنمایی کنند؛ یعنی تجهیزات و معماری فرودگاه‌ها به همان اندازه نحو برخورد صحیح با معلولان و رفع نیازمندی‌های آنان اهمیت دارد. به همین منظور، ما چندین پیشنهاد و ایده جدید هم ارائه دادیم مانند اینکه از این به بعد، بار افراد دارای معلولیت در ابتدای ورود به فرودگاه وزن شود و کارت بدهند تا معلولان دیگر معطلی در صف نداشته باشند یا از همان بیرون از فرودگاه ویلچرها آماد باشد یا حتی اتاق مخصوصی برای کودکان مبتلا به اوتیسم پیش‌بینی شود.»
شیخ‌قرایی در پایان یادآور شد: «اگر انواع حملونقل و اماکن گردشگری برای افراد معلول مناسب‌سازی شود، اقتصاد کشور بهبود می‌یاید و اشتغالزایی بیشتر می‌شود باید به این نکته هم توجه داشت که هم تعداد افراد دارای معلولیت و هم افراد سالمند در کشور در حال افزایش است.»
